14 ‘ G v , i l i h l m i P m o n i s
bmtis affirmant, quod à me tamen nondum experientia exploratum fatcor. Ariiloteles nul*
lum animal nifi «flu exipirare inquit. Plinius quoque Natur. Hill. lib. 1 1 . cap. 1 02. ita de Maris
& Lun« potcilate habet : J^uo vero conjetfatio exißit baudfrufira(piritumjidns Luna aß ima-
ri. E t hoc effe quod terras faturet, accedenfque corpora impleat, abfiedcnfque inaniat. ideo cumin-
cremento ejits auger i conchy liaó*maxime Jpiritumfentire quibus fanguisnonest. Sedò* fangui-
nemhominum etiam cum lumine auger i ac minui, f i ondes quoque fabula fen tire, eadem v i in
omniapenetrantem.
Aplurimis experientiflimis vlris accepi, Senes Empyricos in praxicxcrcitatiifimos, ad horse
lpacium mortem fibipr«dixiife-, &tuncdemum pronuntiafle poftquam jam aqu«recef-
fiflentj cumque ilium defluxumevafiflent, ipem certain concepiife ad icquentem rcceiTum
fe fore fuperftites. Qupd ipfum itacontigit, temporeque modo dido occubuerunt. H«c
ut admiratione digna ; ita Medico pcrquam necefiaria, ut de alterius falute fuoque honore
minus periclitetur. Hane latentem natur« vim anxie difputare, non efihujuspropofiti. Sufi:
ficiatpereffedusfcivifle, quod perturbatio haec criticum, aliqnando fymptomaticum quid
prae ie ferat ; pro diipofitione naturae aut virium materi« morbific«. Sicut enim nox, Apho-
rifmo x i i i . lib. 2. crifim praecedens, aegris moleila effe folet, quae vero fubièquitur levis,
ita opprcfiìo haec aquis decrefcentibus definens, quo gravior filerit, eolevius & melius diipo-
fitum relinquit corpus, fi modo requifita ad crifim adfint : fin minus, mors eo certius fubièqui-
tur. Obièrvandum autem quod hae perturbation es nodu fortiores, quam interdiu exiftant,
Qu,afi hi motus, Lunae plerumque motum ieqiierentur, quae nodu magis quam interdiu vires
fuas exerit. Porro crifìum obfervationes frequentifiime occurrunt, modo praeientis & pr«-
teriti temporis conftitutio rite examinetur j morbi natura dignofcatur, principium caeteraque
morbi tempora non negligantur. Et totum hoc quidem in fubjedis ad coeli ioliq- hujus tem-
periem conftitutis, vcriflimum comperies. Omnium autem maxime in Indis, eorumque ri-
tu viventibus, felicius morborum eventum praefentire, plurimaque ex libris iolum nota, experientia
tandem confirmare licet. Criiès iàepe perfedae fiunt, & quidem tempore seftivo po-
tiflimum, quia magis conftantia & aequalia tunc funt tempora. Quapropter Hippocratis
Aphor.lib.iii.veriifimum quotidie experiri datur.Conilantibus temporibus fi tempelìiva tem-
peftivefiant, morbi ftabiles& boni judicii accidunt 5 inconftantibus autem initabiles& mali
judicii. Saepe quidem per haemorrhagias, fiepiifime vero per fudores, quos calidos & magna
copia è corporibus fluentes , maxime falutares comperi, idque diebus imparibus, juxta
Aphorifmum trigefimum Sc fextum lib. iv . fin minus, ut ex defedu virium fit, & citius
quam die lèptimo, malum. Nec minus crebro per fluxus ventris crifes manifefte apparent. In
quantum fymptomatici fluxus alvi, miferos mortales perpetuo in his terris excruciant, in tantum
natura critice per eandem fé exonerare amat. Denique ficut longo alvi profluvio detento,
vomitus, arte concitatus, prodeft, ita iponte iìiperveniens, fàepiifime folvit morbum.
Caeterum, quemadmodum vetercs morbos nonnumquam extingui contigit; itamovos
& coelifiderumque hoc influxu&terras Auftralis temperie, generari conflati Nampr«ter-
quam quod aftra, aer, anni tempora, aquarum & ciborumdiverfitas, ratioque vivendi pror-
ius alia, faciletemperamentaimmutent, acceditvariarumnationumconjundio. SicEuro-
. p«i cum /Ethiopibus concumbentes Mulatas -, cum Brafilianis Mamalucas, ut vocant, progen
e ra i. Afri & Americani Europaeis, per quofvis familiäres vivendi modos, fya mala communicant,
& viciifim. Undenuncimplicati &diverfi, nunc novi generantur morbi, qui
exercitatiifimosquandoqueviros ita defatigaruntin praxi, ut circa morbi diagnofin, quam
maxime vacillaverint. Ita ut in tanta rei incertitudine, non minus hi circa morbos eridemios,
quam illi fuam ohm in lue venerea, aliiiqj id genus morbis dignofeendis & curandis, infeitiam
ingenue fint confefli. Donec tandem remediis exquifitioribus inventis, morborumque temporibus
accutatius obfervatis, quoidam expuierint. Nonnulli morbi ex parte novi videntur,
quia pcriodum, tempus, eademque accidentia non rite obfervant, curandi tarnen ratione
non Temper differunt. Quae omnia ut rede dignofeantur, lederti & fagaci j udicio, multaque
experientia opus eft. Ego quantum temporis pubiicis curis Tuffurari potui, obiervationibus
hi/ce colligendis impendere, iiique, quibus lampada, in Patriam remeans, lubens nunc trado,
impertiri volui. Spe certa fretus» fore, ut Tuo ingenio atque induftria, ea quae adhuc
defiderantur, aliquando fuppleant', aut fi qu« minus rede dida,candide reilituant. Ingenuis
enim, licettenuioribushifee conatibus, principii gravitas, incultaquc barbaries facile pa-
trocinabuntur. ,
G v i l i e l m i P i s o n i s , M.D-
L I B E R S E C V N D V S ,
Qui agit
D E
ENDEMIIS & FAMILIARIBVS
MORBIS IN BRASILIA.
C a p . I.
D e Febribus.
U e m a d m o d u m multa in tam crafla barbarie cruda vel corrupta, arteque
Hippocratica indigna reperiuntur: fi c etiam non pauca utiliifima, antiqui-
tatemredolentia, quae vel eruditiifimos Médicos advenas difeiplin« fubji-
ciunt , obièrvandi^occurrunt. Quippe cum multarum artium rudimenta
vel ab ipfis animantibus brutis (quibus benigna mater natura arte infita imprimís
curandi morbos deftitui noluit) ad nos redundare fatendum fit. Quis
dubitet ab his mortalibus licet remotiflimis à dogmatica & rationali meden-
diarte, non plurima nobiliflima & fecreta remedia atque antidota, medendique modos ve -
teribusincógnitos, quotidie adpoftefos deridati ì Quibus paulatim ad manum traditis, &
tandem quafi in iuccum & iànguinem à Rationalibus converfis, dodorum Schol« & libri fu-
perbiunt. Experientia enim tum authorum teftimoniis conftat, omnes paifim fervidarum
plagarum Incolas Empyricos, morborum caufis ncgledis, fumpta indicationeà morbis &
iymptomatibus ad duo potiflimum auxilia, feilieet evacuandi & refrigerandi praecipites ferri
atque ibidem fubfiftere. In quibus medendi conatibus, quantum vel fibi conftent, veldefi-
ciant, folertiores facile viderint: ex hac qualicunque Medicina Brafilianorum à me petfepten-
nium obièrvata Se quam potui fuccinde tradita.
Java, vaila illa India: orientalis Infula, odavo circiter à linea /Equinodali ficut Brafilia
gradu verfus Auftrum, ab intermittentibusfebribus habetur immunis,paucofque morbos qui
certam periodum cum intermiflione obiervent, iftic graflari teftatur J. Bontius, in Indiis
quondam Archiater. Morbis autem epidemiis & peililentialibus, tum Synochis putridis, om-
nibufque febribus continuis habitatores affliguntur. Idem de Angola, ejufdem nobifeum lati-
tudinis gradu, à Medicinae peritis Jefuitis accepi. In Regno Peruano &Chilenfi provincia,
regionibus à tergo Brailli« oppofitis, fedfrigidioribus, promifeue peilem, omniumque fe-
brium genera, ficut in Europa reperiri, teilaturfenex Hiipanus, quondam in Potofi pradicus
fcliciifimus. Brafilia pelle, c«terifque epidemiis & graflantibus quidem piane deilituitur : non
«que tamen febribus, Synochis & putridis, cum impedit« circulationes & ventilationes, facile
obilrudiones & putrefadiones generent, accedente fruduum fugacium & horariorumni-
mis frequenti ufu, ac am biente aere calido & húmido.
Febres continu« ardentes ex bile eruginofa ort« & cum furore aliquando iniìirgentes, omnium
iàepiifime hic reperiuntur. Tertianis quoque c«teriíque intermittentibus veris & ípuriis,
h«c terra non caret, qu« cum exquifit« & fimplices non raro fint, vehementius citiufque
terminum folent abiolvere. Noítrates imprimís Baccho indulgentes, pr«terjamenarratas
febres