4 S G V I L I E 1 a I p I S O N I S
ccffu, indifcreta quantitate exhibent. Barbara hxc gens raro certa: doli nititur, quafiid cu*
ì ufque judicio rclinquens. Quod quidemin his Antidotis , aliifque medic ament is , iliis empy-
ricis non folum, fed &'rationalibus pradicis familiare eft. In exceflu enim peccare malunt,
quam in defedu, ne Antidoti inopia forte à veneni copia vincatur.
H erba C as ta five M imosa.
Eximix ills herbx caftx five Mimofx à Clufio,aliifque Exoticorum confultis dcfcriptx,fed
à nemine adhuc, quod fciam, earum qualitates bona: vel malse explicate.
Primo quidemearum folia in pulverem redatta, &exigua quantitate aliquoties exhibita,
clam exitium hominibus inferunt, pecoribus alimentalia exiftunt.
Secundo radices earum non minus tutum prxftant Antidotum, quam folia perniciofò tur-
geiit vencno, fi multum & fiepe inufum adhibeantur. Providi autem eft Medici in hoc & filmili
cafu, prater fpecifica ad generalia quoque confugere alexipharmaca, five exotica, five
domeftica. Turn quod federati homines hxc & fimilia venena, varie componant & clam
cibis immifceant, turn quod fubinde in principio vix quicquam evidenter ac fignis praviis ap-
pareat, fenfimque vitam depopuletur. Quippe Apn folum pro fubjedi refiftentia fed veneni
quoque milcela & quantitate, tardius vel citius vitam depafcitur h.cc herba, ut cachettici, an-
helofi, triftes incedant, donee tandem vita defungantur.
M a n i ì V é r A.
Tametfi in tradatude Mandihocx radice, de medica &venenofa qualitate egerimin gènere,
ordo tarnen nuncpoftulat, non intadunireiiquifie venenum tarn familiare, ne dicam
domefticum, Manipueram, id eft, fuccum dc Mandihoca, quipotatus vehementer inflat corpus
, ventriculum afficit dolore, cum rudu, naufea & tenefmo : hinc mox oculi obfufcantur,
vertigines, perpetuique dolores capitis acccdunt, tandemque extremorumfrigus, animi deli-
quium, &ipfa mors fuccedit. Quapropter famulis hanc radicem praparantibus, ne à noxiis
vaporibus inficiantur, flores Iphambi & radices Vrucu, efculentis & potulentis admifcere needle
eft, ad muniendum cor, & ventriculum. Sed diabolici venefici tam prxfenti veneno non
contenti, exfuccohoc, ftudiorefervatoufque ad totalem ejus putredinem, altiorem corru-
ptionis gradumexvermiculis inde pronafcentibus (qui Tapuru ipfis dicunturj quascunt, i it
que in pulverem redadis.hominibus pro libitu infidiantur,ita ut exigua licet quantitate, vitam
certifllme & citiflime adimat, fifimplex exhibeatur; ficompofitum & viribus imminutis
(quod potiffimum pulvere herbs de 2Xojfa Senhora & Nhamhi fieri folet) longo poll tempore,
ne nefanda fcelera in publicum prodeant, mifereinterimat. Multa quidem remedia contra
hoc malum excogitata, omnium tarnen praftantiflima funt, quae ìpfo ftatim principio morbi
pervomitoriäinftituuntur. Horum Ipecacuanha Si Caiapia facile precipua funt, quodalexi-
teria & vomitiva vi fimul polleant. Clyfteres veneno frigido refiftentes, ac flams tetros difi
cutientes mox fuccedant, eofque Tipioca & radix Iaborandi imprimis ingrediatur, quorum an-
tidotalis vis alte pofita eft àNatura. Pofthxc praeter Diafcordium &Theriacam, malumper
fudores & urinas educentia, familiaria prafidia funt, radices de CAalva ifio , Pie de Galinha,
Nhambi, Iacape, ìurupeba, Vrucu, Vtfquetra, Caapeba. Adhxc radix & prxfertimfnccus fructus
à n a n a s, largiter Si crebro hauftus.
A R a t i c v P A NA .
Sequiturfrudus arboris Araticu pana, qui (licet ànonnullis comedatur, quia copia tarnen
lxditj dumfrigore nimio calorem naturalem opprimit, eademque ventrisfympfornata exci-
tat, quae venena frigida io lent movere, ad venenatorum claflem referri folet. Nihil ulterius
dehocfrudu dicendum reftat, quodin pracedentibus fitintadum, quippe iifdem medica-
mentis, quib us Eungorum & Manipuera noxix qualitates, haec quoque expugnatur.
M v c v n a o v a c v .
cMucunaguacu faba , in tanta Siliquarum & Silveftrium multitudine, exteris pulchritudine
ac magnitudine facile prxcellit. Crefcit ex arbore quse ejufdem eft nominis. Faba autem haec
nigra pelle lapidis fere duritiei, pilis flavis molliter eft veftita, manum longa, & tres digitos
lata. Vi effrada, pulcherrimi globuli, interftitiis divifi, exinde prodeunt, tres quatuorve,
punicei & rubri coloris, rotundi, laeves, magno hylo, qui fi in aqua macerentur vim no-
xiam exparte deponunt, SccumTipioca de preparatiBarbarisedulesfiunt. Itaut
venenata eorum qualitas, non ufque adeo alte polita à natura videatur, quin retundi le
patiatur à corredorio convenienti. Quippe cum interior fàbae fubftantia acris fit & mordi-
cans, vifceravellicetäc ufque adeo corpus turbet, utvomitusviolentus & alvus moveatur.
Refri-
DE F a c v l t a t i b v s S i m i u c H b L i b . IV . 49
Refrigerans & demulcens, alimentum hoc medicamentofum ex Tipioca fadum, exteris Antidot
jsprsferri folet. '
A H o A Y.
D uplex datur A h o A y arbor; altera Ahoay-guacu, five major, altera Ahoay-miri, feu minor
dida. Propter arboris non folum, fed & fruduum quoque magnitudinem, diffèrent. Quippe
hxc pofterior vix nucem avellanam, cui multum fimilis eft, adxquat : illa plus quam caftanes
magnitudinis nuces proferì. In dlffitis tantum nemoribus hæ arbores reperiuntur, foliisma-
gnis oblongis, deterrimi odoris, quarum fruduf monftrare, tories negarunt Barbari, prx metu
ne aliquando in illos hæc cuderetur faba. Cum enim prefentius venenum, quam nucleus prx-
didi frudus, ab illis nondum fit in ventum*id fecretum fibi fervandum arbitrantur, ut tuto veneficia
fua diabolica cxerceant. gucleos enim illi in pulverem redados, variis dolis & technis
prxparant, & clam ciborum obfòniis vel Nicotianx immifeent, ut ocius vel tardius vires exer-
ceant. Scrupuli enim plus minufve quantitas ore affumta, graviora facile fymptomata, quam
ab aliis ilhs venenis illata,inducit. Qujbusipecificum antidotum ad hxc ufq; tempora nondum
eft inventum, quamobrem mortem quantocius adfert,fi generalia & communia alexipharmaca
nihil profint. Horum fruduum putamina, duriffimafunt & tinnula, quare ab illis tintinabu-
lorum vice ufurpantur, & brachiis pedibufque circa talos in fàltationibus potiffimum circum-
danturornatus gratia. Quo modo filis è golfypio inter feconncxa fint, videre eft ex Icone,
quam dedit C. Clufius in Exoticis, in notis ad Hiftoriam Garcix ab Orta, lib.n. cap .x i .
G U I L I E L M I P I S O N I S , M. D.
L I B E R Q V A R T V S ,
Qui agit de Facultatibus Simplicium.
C A B. I.
• D e Saccba.ro.
O s t QU a M illa America: pars, qux nunc vulgo B r a s i l i a dicitur, inter
duos fluvios Maranhon & de la Piata, fita, paulo poft Capralis accedimi à
Vefputio Emmanuélis Regis Portugallix aufpiciis, paulo accuratius anno
circiter c l o l o . eflet explorata, Lufitani, intra promontorium Olindx
amoeniffimum & Infulam Itamaracam, primum littoraantea incognita lc-
gerunt. Ubi juxta rupem filfam Brafilianorumttuguriis confpedis, ad terrain
appulefunt, & de nomine loci fòlliciti, quantumpotuerunt inquiren-
tes, Paranambuco, hoc eft, mare perforatum vocari, àBarbaris refponfum tulerunt. Unde
hodie quoque omnium Prafedurarum Brafilienfium feheiffima & princeps, idem nomen
obtinet. Cujus recefluscum altiusexplorarent, indignum exiftimarunt, ligno rubro, licet
maximi proventus ad tingendos pannos, acquiefccre : prafertim cum prefer confragofos
montes& faltus inacceflòs, miro Dei beneficio, longelateque partiminplanities folutas,
partimin colles clementer aflurgentes terras.confpicerent; tum & praftantilfimis frudibus &
frugibus Europxis invedis, mirabili proventu, ea producere dgfoetificare experirentur. Tandem
fcecundum hoc folum cannis Sacchariferis aptiflimum judicaruntieafque à campeftribus
quondam hominibus detedas in Infulis Fortunatis, hue detulerunt, qua: tandem obfuavem
fuccum quafiadmanus tradite, ufumquempollicebantur, olim filveftres, nuncexculra&
domefticx, toto fere generi humano praftant. Ita ut coelette hoc donum, Attico nielli multis
partibus praferendum, excelfisinclufumarundinibus, hifeeregionibus imprimis concettimi
fit. E quibus tiim aquaria mola, turn boum indefeflo labore agitata, dulciffimus liquor exprefi
' fùs, in ahenis excoqucretur, quemadmodum hac fequenti imagine expreflum videtur.
Multe hodie Lufitanorum& Batavorumhujus generis machinx Iiic conlpiciuntur. Nec
ulla huj us terra merx eft, ex qua plus lucri &emolumenti ad negotiatores redundet. Nam
Saccharorum ex omni Brafiha olim colligebantur Arobx decies centiej mille, idque quotan-
nis, atque in Europam deveda, certiffimo compendio divendebantur.
In /Ègypto Jacar Arabicum (unde Saccharum noftrum didum volunt) ex humili & exigua
pianta, inftar cryftalli vi Solis coagùlatur. In India vero Orientali, ex Manbu arbore arun-
dìnea (vide Gare, ab Orta cap. x i i .) &nodofa, populo infigni non abfimili, Sacar Manbu,
. . . G quem