¡¡4 G v i l i e l m i P i s o n i s
generari, cxperlentia & ratio docent.) Potuviliffimo exfacchari fecibus &aqua confedo,
turn vino ardenti ex eodcmpotu concinnato, avidiflime fe ingurgitai«, undeebrii fxpe ac
xftuantcs, totique fudore diffluentes, humiprocumbunt, at malignis vaporibus ex terra af-
cendentibus corpus denudatimi per integras nodes exponunt. Quo fit ut venis arteriifque
corporis occlufis, circulatio & perfpiratio illico ceffent, moxquc tonus ventriculi & robur
Hepatis cnervetur. Unde debilitas ex intemperie frigida cum multo labore & laffitudinc
fpontanea, tantaque naufea fuccedit, ut ferendis cibis ac mcdicamentis impares fxpe cxiftant.
Cui fi forte initio non fuccurreris, confuetamperfpirationiviamaperiendo, vifceraque exo-
ncrando &roborando, hxc mala fubfequi videas, manente tamen priori calamitate. Chylus
fiquldcm craflus &crudus, quia minutiflimas venas mefaraicas permeare haud poteft, eas
obftruit, fuumque ¡ecinori, inteftinis, cxteroque corpori, non quam debet, fed quam poteft,
miniftrat. Hinc fundiones naturales impediuntur & ob diaphragmatis fympathiam, ex pon-
dere Hepatis & Lienis enatam, magna comitatur relpirandi difficultas: accedunt fudores
prxterea frigidi in partibus fuperioribus, fummusvirium languor, durities atque murmur
utriufquehypochondrii, denique ex ventilationis defectu febris & fitis. Quid, quod fuffufio
flavie bilis ex fchirrhofo & obftrudo Hepate prognata fxpe fe jungat, ficut de India Orientali
("cum qua America plurimos morbos habet communes) teftatur Iacobus Bontius. Unde tandem
hydrops nonfolum fed MetaftafinPhrcnitisfubfequutafuerit, manente dejedionc pul-
tacea & ftercorofa à bile in venas regurgitante. Si quem Ungulati naturae beneficio à tot
¡erumnis vindicatum coriftet, hoc per liberale alvi profluvium & bilioiùm nonnumquam
contingit : hinc enim obftrudiones fluxu tolluntur. Sed antequam ad ipfam curationem, quae
medicamentorum adminiculo fit dcfcendas, optimam & ftridam dicetam per multum tem-
porisinftituas. Ulapotiffimum fit ex cibo recenti, partiumque tenuium ac digeftu faciliimo.
Potus fit aqua fontana. Venxfedio fi non febris prxfcntis refpedu, faltem futurae conferì.
Quippecaufa morbi remota licet frigida habeatur, complicata tamen &compofita eoufque
calores concipit poftmodum,"ut Hepatis quoque inflammatio merito extimefcenda fit.
Blandioribus primo medicamentis incidentibus & aperientibus, ne vires dejiciantur, tormina
ctuditatefque exaltoprovocentur)sinfiftenduni,ut funt radices herbarum ^Acaricobtt,
Itir ip uba, Caapomonga, Pagimirioba,Papyrapecu,Alcacu, Agmpe, Arac a, Agu&irha codio. L imonimi
& lbirace unde apofenaata ex arte conficiunt, & aliquandiu reiterata feliciffimos
effedusedunt. Ventriculi debilitati, emplaftris Stomachicis ex gumxntlctcanba &mellcfil-
vcftri per os exhibito > fuccurrunt incoia:, fi febris abfit. Denique vinum in quo dragmae
duaeradicislpecuanha maceratae fuerint: tumcaftaneam nucis Ando, xgtoto propinant; ut
tuto materiampraeparatamexturbentperalvum.
Quoniam vero de iis morborum caufis, qua adScorbutum quoque faciunt, egi, pauca
hxc de ejus curatione addam. In Mari potius quam terra viventes affici hoc malo folent, qui
miffis falitis, rancidis & fxculentis cibo & potu, folo cibo potuque recentioribus, frudibuf-
que hortenfibus reftituuntur. Inter hos primas tenehtnuces quas Cocos appellant, quarum
liquor, medullaque prxterquam quod gulx lenocinentur, fàluti profiint, ut & mala aurea,
citrea, eorumque fuccus reccns, melones aquatici, Tamarindi, Caraguata, Guajaba, Ananas,
Murucuya : Braflica denique marina ut portulaca, recens conditx aceto, admodum condu-
cunt. Potus fit ex aqua fontana, Limoniis&Saccharo. Accedat corporis motus quampof-
fibile fuerit. Atque his folum remediis, miffis cxtcris pharmacis, paucorum dicrum fpacio,
fi non cum aliis compofitus fit gravioribus obftrudionum morbis, priftinx multi fanitati
redditi, corporis vigore vel cum Athletis certarunt.
C a . p. V I I I .
De Oppilatione Hepatis &• Lienis.
S I quis morbus popularis, hxc fane eft oppilatio hepatis & lienis, qux vere endemia cenferi
debet. Eft nutritionis defedus cum anguftia pedoris, difficilique refpiratione & laffitudinc
fpontanea, ex obftrudione hepatis & lienis orta. Nullus Chronicorum in nofocomiis no-
flris hoc ipfo frequentior, prxcipuc menfibus pluviis exiftit. Clam glifcit & paulatim invadit
morbus, unde difficulterfxpeejusprincipiumcognoveris. Perfe haudfemperlethalis, nifi
forte mora diuturniore hydropem comitemaut fubfequentem habeat, autaliumquenquam
recidivumfecumtrahat. Sicut morbi articulares, nifiopulentius viventes invadere amant,
& ob id xgritudines divitum appellari folentj ita hxc oppilatio, duntaxat penuria preflos
moleftat. Milites macie confedos ac mortua veluti corpora paffim incedere videas vulttt
decolore & pallefcente, adeoqueincibuminhiantes, ut perpetua fame eoslaborarccredas.
Stoma-
1> E M E D I C I N A B R. A S I la L I B. II. 2$
Stomachus fiquìdem debilis, juftoque calore deftitutus, facilius congcrit, quam felicius dige-
rit, fuoquc munere rite fungi non poteft, Unde prima concodio impedita, & chylus obftrudo
mefcnterio male diftributus, ii fecunda in Hepate corrigi non poteft. Hu jus mali caufà antc-
cedens potiffimum eft frigus intromifTum.perfpirationem & circulationem fiftens,compofita
tamen & mixta, ex diflblu'ta & inordinata vivcndiratione. (Aerem pro refpiratione attradum,
non minus ventriculum & intcftiqa ingrcdi, quam pulmonem, eleganter probat Hofmannus
Inftitut.pag. 3 5+-) Fit enim plerumquc ut viatoreslongo tempore cxhaufti, intcnfiffimoque
Solis ardore xftuantes, ad gelidiffimos lacus vicinos properent, fitimque immodicis hauftibus
extingnant. Quibus ubi adOinopolium ventumeft, potum Garapa, cjufque extradnm five
Spiritimi affluentius fuperbibunt, frigida calidiffimis mifcentes. Quo fit, ut vifceribus, & precipue
naturalium nobiliflimis, nonexigdum damntim inferatur. Prater hxc, putrefccnte,
mucida ac difficilioris concodionis came, larido item olente & rancido vefcuntur. Pedore
& ventriculi regione Temper deteda, fudoribufquc diffluentes humi procumbunt, pluviis in-
filper ventoque nodurno fe exponunt. Quid miruin fi Lien officii immemor, Jecorifque
tonus Ixdatur, & vifoerum horum valde obftrudorum pondus, diaphragma deorfum trahat,
& liberum illius motum impediat. Unde mox refpirationis ac ventilationis defedus exiftit,
Ex quo imperitiores prxcipuam Stprimam malicaulàm pedori attribueruntj quamvis non
injuria vidcri pofiitpedus per confenfum laborare.-ex nimis interrupta & diffìcili refpiratione,
Videatur locus notatu dignus apud Galenum 4. de locis affedis, cap. alt. .
Si°Tia manifefta exiftentis morbi funt ex colore livido, laffitudinc fpontanea, refpiratioi
nis defedai, vidi vitiató, temporum ac colli arteriis plus folito pulfantibus, dutitie atque ardore
utriufque hypochondrii & febre lenta. Quamobrem cum finiilem in Scorbuto habitum
cachedicum, iifdemque remediis aperientibus & aquas ducentibus curari à feledioribus
pradicisteftatumfit, quis dubitet hunc affedum non fimul componi ex Scorbuti quadam
fpecie. , 1 ,
Quod fi radices egerit malum, annum circiter, aliquando etiam longius durat, rariflime fc-
nes & viros affici videas. Irifantibus, puerifque advenis imprimis, «eque infeftus morbus ac
juvenibus ; illis pene nullam eludandi fpem, his meliorem plerumque relinquit.
E go , ficut in multis aliis, ita in curatione hujus morbi, confuetudini & difciplinx hujus
remonis me fubjicere fum coadus, eo tamen moderamine, utdiaetam pharmacia exciperet,
Nam quicquid etiam viri peritiffimi obludentur nihil tamen antifcorbutica & hydragoga aut
certe parum proficiunt j quod femina mali relida poftea morbum denùo repullulare faciant,
Cxterum incolx antequam ad medicamentagencraliadefccndant, perodoautdecem, plus
minus,dies certam vivendi formulam regris prxfcribunt.Primum in locum editum ac filubrio-
rem concedere jubent, xdibus qua meridiem & occafum fpedant probe obtedis, & vento
auftro exclufo. Ad hxc variis ladiciniis & acetariis ex portulaca imprimis & Soldanella re-
centibus , carnibus denique bene toftis vefci, aquamfontanam, cum vel fine femine anifi
& liquiritia bibcre : ante omnia motum corporis, quod ob difficilioremtelpirationem feden-
tarii fint.injungunt. Atque hxc omniatoto curationis tempore,qux circiter duorum menfium
intervallo abfolvitur, rite obfervari imperant. Dixta hoc modo inftituta, robuftioribus Anti-
monium vel vitriolum Romanum porrigunt,quibus fuccedunt fyrupi prxpatantes ad inciden-
dam materiam: Detn ipfius mali quafi antidotum per triginta,quandoquc quadraginta dicrum
fpatium concedunt, prout morbi pertinacia & xgrotantis natura expofcunt. Recipe pulveris
Vbiraeé(eujus quoque pugillus fimpliciter tempore intermedio ex ovo forbiliprodeft) Scoria:
ferri an.^ij.milii Indici \ j.fabarum minorum,cuCurbit.amar.fcm.& pulpx,foliorum Scnx an.fj,
Qux minutiffime trita inque pulverem redada exhibentur ad | j. mane & vefpcri tantumdem
pulmenti è Tipioca cum Saccharo. Quibus vires paulatim reftituuntur j exercitationc corpus
fatigant, quotieicilnque dofin prxfati pulveris affiimlerunt. Moxreftitutià curfu, epulis fa-
cilis concodionis & digeftionis iifque recentioribus fe refocillant.
Prxterquam enim quodinomni medicamento quod chalibem vel ferri Scoriam recipit,
motus corporis conducere videtur 5 itain hoc morbo prxcipue, in quo facultates naturales
font opprcifx ncccfl'ario rcquiritur; fee us enim ftatimà pultefumta, de onere conqueruntur
xgri ; turn quod ntrxque illx excreticmes urinx & fudorum minus fufcitentur.
Chalybis ufus laudatur à Celfo lib. 4. cap. 9. Etiam fine fubfequente motn vclexercitio
chalybs in ledo cum ftudu ab xgris affumimr. P. Zacchia de mal. hypochond. pag. 13 8.
Sudorem non convenire in ufu chalybis, idemcodem loco dicit. Turn quoque lienempet
lotiumvixexpurgaripofleprobatSeptal.7.caut.62.
Mirum forte videbitur nonnullis , remedio hoc populari, tarn gravem morbum radi-
citus exftirpari poffe ; verum cum bafis medicamenti fit chalybs & cortex Vbiraee
eft Guajacum BrafilJ quorum hie primo gradu calidus, tenuium partium, dulcis Sc
p aroma»