IO G t i l i e l m i P l i O H I S ■
Omnia amara & acria, imprimis mane, evitanda. Poma vero aurea, Limonia, Citria,
Granata, Melo pepones, Murucuja, Citrulli, reliquaque refrigerantia, five cruda five con-
-ditautilitercomedunturàjejunis, quibus inter delicias facrahabentur; quod hepati confe-
runt, turn &menfib"us imprimis sftivis ad jucùndiflimam maturitatem perveniant. Undcin
provcrbiumabiit, Non intrat sdes Medicus inquarum veftibulo crebri Aurantiorum cortices
mane confpiciuntur.
Sedulo cavendum frudus ullos colfigere, antequam radii Polares ab exhalationibus noctur-
nis eos repurgaverint. Frxftat illos ante, exceptis aftringentibus, quam poft paftum, tum quoque
faccharo conditos, quam crudos, apponere. Quod fugaces cum fint multi, faciliime cor-
rumpantur, imprimis i is , qui imbecilli & intemperato funt ventrículo. Ego quidem
Galenum imitatus , perpetuo fuafor fui amicis , ut raro fugacibus frudibus fefe obleda-
rent, unde ipfis diu multumque bene fuit. Qui in quotidiano ufu frudus, hipotiifimum funt
(nam reliqua ad Hiftoriam naturalem pertinent) Ananas, Mangaba, Acajú, Araca major &
minor, Guajaba, Murucuja diverfs fpecies, ibapiranga, OWaqjaranduba, Acaja, Araticu,
Guìtacoroy, Biringela, Mamaon, Encoba, Banana, Cocos, Ficus Indies varis ; Piper dome-
fticum multorum generum. Hi omnes . inter patrios habentur, quorum aliqua pars (ponte
aut in agris provenit : nonnulli à Batavis & Lufitanis in hortis exeoluntur tam feliciter, ut ipfi
frudus vilefeant. Inter fubterranea funt radices Batata, NhambiScPmbi-, tum glandes Americani
Munduy optimi faporis & nutrimenti, atque fècunds menfs delicis. Non procul à littore
in locis arenofis & faifa squoris unda imbutis, adeo luxuriant Portulaca & Braffica marina
qusdam, utfolumlateatfubillis.
Inter ipfas feras, plurims exiftunt, qus vidum adminiftrant. Apri majores & minores,
ombelico in dorfo prsditi, carnibus optimis & faluberrimis cenfentur. Amphibii porci,
Capiverres didi Lufitanis, haud multum dignitate csteris inferiores, integris militum &
Barbarorum cohortibus alimento funt gratiifimo.
Quod fi crudioris cibi concodioni, aqus potum minus fufficere experiantur; pulverem
ex file & modico piperis Brafilienfis prsparatum, Iuquitaya didum, intermifeere norunt, con-
dimentumqueinde conficiunt faluberrimum, atque in omni peregrinatione merito circum-
ferendum. Antae.tiam lucifugs (mira afpedu animalia) carnes guftatu bubulas'piane refe-
runt. Capres, Aio»& Cori,» quas nominant,tumlepores&cuniculiEuropsis haud cedunt,
Tatufm denique loricats & infignes illsL a c e rts, Vnuana & TEcju d id s , palato gratiifims &
in delicatiores epulas expofits. Nequehsc tantum, fed & alia identidem filveftria & domenica,
catervatiminfaltibusoberrantia, nuperà Lufitanis, moxBatavis, invedá funtpeco-
rumarmenta, imprimis boves, porci, arietes. Interhscnefrendes teneritate camisexcel-
lunt, ufque adeo, ut sgrorum distam ingrediantur, & ovills longe prsferantur. Suum enim
& gallinarum imprimis fummum eftincrementum & bonitas ob coeli temperiem.
Avibus filveftribus, partim in nemoribus, partim in aquis viventibus, optimi guftus, haud
quaquam deftituuntur. Licet non fit hu jus inftituti omnes enarrare, eas tamen prsterire nolui,
qus palato & faluti inferviunt. Ut funt, qus in montanis habitant, Perdices, lambì, Phafiani
Brafilicnfes efiverfi, Barbaris M acinelli, lacu & Aracua didi. Mouton pavonis magnitudine,
fed nigris plumis, carne optima & tenerrima. Pfittaci, Palumbi, Eiccduls, Turdi, Fringills
diverfi admodum generis. Accipitresitem à quorum numero Nifus, quem Guavilaon Lufita-
ni, Brafiìiani vero regnato & Inaje nunciìpant, gallinis & columbis infidiantes. Examphibiis
celebrantur anates filveftres, quarum qusdam Europsis minores, qusdam majores & anfe-
rum magnitùdine funt. His ad jungo lacana miri & Iacana guacu gallinas paluftres, qus tofts
menfis inferri folent.Csterum tot volatilium genera Ardeas, Grues, Catatadas, Coturnices,
Stmthiones, tanquam ignobilioris carnis prstereo. H s omnes ambrs grifes primarii funt
prsdones, quam durantemaristempeftateinipfolittorecertatim devorant, antequam ma-
ris accols eo poflint pervenire.
Pifces fquamatos afperos, lsv e s, cum fluvii & lacus, tum mare pifcofiifimum vicinum
abunde fuppeditat. Qui in hifee regionibus ita falubres judicantur, utneque febricitantibus
noceant. Cancris quoque, Teftudinibus, Gammaris, Squillis, Conchis, Oftreis, omnibufque
teftaceis& cruftatis, prsfertim paludes receifu maris fubinde exficcats, maximopere fca-
tent, gratiffimoque alimento omnibus pariter incolis exiftunt. Multi pifces mari &fluviis
communes funt, maxime menfibus pluviis, quod tunc aqua fluvialis in mare prolabatur, fuà-
quedulcedine pifces trahat. Unde illedi altius afcendunt(ficut quoque tempore pieni&no-
vilunii) ibiqueimmorarideledantur, quodherbisfuaviffimis, quibus plerumque fiindi luxuf
riant, inefeentur. Inter fluviátiles numerantur, Duja, Piajuba, Acarapucu, Alburnum Euro-
psumreferens, Cyprinifixatiles, peres optimi & pulcherrimi pifces, varioque colore infignes.
Lucii è quorum genere Robalo, qui hyeme tantum capiuntur, Anguills item, Conde
M e d i c i n a . B.r a s i l . j t
grus, Scarùs, Se hujus generis alii, quibus fuperfedeo. In finubus vero & lacubùs me-
diterraneis (qui Alagoas Lufitanis dicuntur). pifeium immenfi eft multitudo, quorum facile
optimi exiftunt -, Studia, Gueba & Tipja, qui fquamis carent, Tamata five loricati. Qui licet
fluvialibusdicanturinferiores, haud multum tamen cedunt, quod non ftagnantes vere fint
aqus, fedperfpirent, indeque Allenta S i rivi egrediantur. Pifces denique vel fole cxficcantur
Velfile(quicopiofiflìmein filinis hic.cqUigitur) condiuntur, inque penu & falfimentariis
confervantttr Intel- quas prsqellunt, Gurimaparali {ÌSjeKÌXt0 Belgis,)
Omnespariter Barbari codem obledanturobfonio, eoquefine prsftantjlfimo, quod ex
oleo& aceto prsftantiori & efficacibri contra pifeium phlegma, cui multum piperis Brafi-
Iienfis.immergitur,,; prsparant, .Qui recénSiCapti à pifeatoribus cx.Qcéano ad nos deferuntur
ac celchrantur, hic potiftimum recenfeo,. eOtumque nomina Brafilico idiomate, vel Lufita-
nico, quatenus vulgo notiora, exprimo- Piracana, Piraumbu, Pirapimme, Carantia, qui
pifcis éft coloris rubri. Cyprinum. noftrum Eutopsum.smulanrem, fed paulo majorem.
Csterum Carapantangelc.peres eftfimilis. Quem veroCunapu vocant, LufitaniMero, Ba-
tavi.facob Cliettfj/ in mari juxta & fluminibus reperitur. Huic fimilis eft Pirata apuafei non
squecraflus. Stobe pifeem Carantia per omnia refert, excepto colore & dentibus. Beyupira,
Guarapucu cavallo & larav/llo & Curapitdnga, marinorum pifeium facile funt ptincipes. Hi
omnes quovis anni tempore capiuntur,& pifeatoribus FundiPifces dicuntur, qQodfundo fem-
peradhsrefcunt. Nam qui sftate folum capiuntur, plerumque in fuperficie maris cernun-
tur, ut Auratsmarins, HifpanisDor/nfei; àcmdcPifado, Picudo feti Lucius nofter, VVanba-
na optimi palati, verumdiificilioris concodionis : Corcovado non multum abfimilis, fed
dorfo csruleo, nimiiquerotundo. Orbium, Scombrorum, Acuum.Rajarummults Ipe-
cies edules. Prsterhsc denique IUpipiapreveluti Tritones, Lufitanis Peixe M ulhierdidi, Ba-
len s , V accs marins, aliàque prodigiofi Neptuni pecora, inter qus Delphini & Thynni infi-
gni velocitate csteros fuperantes, eonfpiciuntur. Lamis porro, Brafilienfibus Cacaon, Belgis
Ilil-’t l l, & ferrs qus illis Araguaqua nobis ¿tUuìfrfU’pt'qtU, inter rapaces primum locum
obtinent. Illiformidabili ridu pifces non tantum, fed & homines fub aquis urinantes
devorant : Hi perpetuum cum Cetis bellum gerentes, eorum prscordia gladio, acutiffrmis
radiis horrefeente fodicant, ut mare cruore tingatur. Cetorum enim prsfertim menfibus plu-
viis magna apparet copia,foetufque ibi edunqmàriautem recedente,contingit eos in vadis hx-
rere aliquando, atque hinc multum olei inde redundat. Quos vero volare videmus pifces, funt
edules, atque plus minus halecis magnitudine. His provida natura opinor alas addidit, ut ho-
ftes, qui omnes pifciculos minutos gregatim natantes perlèquuntur, evadant. Cujus rei non
ignari pifeatores, vivos hamis affixos profondo immittunt, magnoque feenore illos redimunt.
Porus porro ufitatifttmus & long6 faluberrimus ffupra ilium quem ex tot frudibus exprimi
diximus) aqua eft limpidiflìma, divinitus hifee regionibus concefla. Qus jucundo refrigerio,
Solis ardore & longo itinere frados refocillare aC fummopere recreare folet. Largius & cre-
brius pota, nullos-in ventre velhypochondriis flatus aut tormina excitat, neque ventriculum
debilitat f fed melius quifque inde fe habet: modo & regionis temperamento
conformis fiierit. Atquohinc quidem illico fudores & urinas provocat, adeoque appetitum
ftomachoacuit, itautvoraccsincolasrcddat. UlaqusexamnibusParay/iimytó fluit, àcal-
culofis imprimis & articulorum morbis prxfervat; rariflimsque deduobus hifee malis qus-
relsfunt. Cónftat, plurimos beata admodum feneda à tot srumnis libera, centefimunl àt-
tigifle annum, nec alium potum prster aquam toto virs curriculo guftaffe. Cum enim aqus
h s pletsque nive & metallis deftitùtx è fublimi prolabantur & profundis e fontibus orienti
obverfis fcaturiant, longo itinere afliduoquc Solis calore excoquuntur, dulciflims & tenuifi
fim i evadunt, nihilque fubfidcnt. Hibernis menfibus minus quandoque limpids, ob cre-
.briores pluvias nec sque frigids. Aìftivis ob auram intenfiorem frigidifiimx flint, nec tamen
d u r s , fed molles, leves atque concodu faciles. Aqus ex imbribus colledx, Ieves quidem,
fed càlids & facile putrefeunt, quod ex plurimis Se diverfìs conftent, ravimque inducunt, nifi
excoquantur. Qus ex tumulis & montibus his, metallis fere deftitutis, profluunt, iis qui
ventre funt duriore conveniunt. Si qus vero aqus faxa & ferrum refipiant, iis conducunt
qui humidiori Se moiliori funt ventre, quod ventres cogant & reficcent. Veterani non minus
folcrtes funt in aquarum dìfterentiis guftandis, quamnoftratesin diverfis vinorum qualitati-
bus difeernendis, quos imprudentis infimulant, fi nullo habito diferimine aquas hauriant.
Illi enim tenuifiimas & dulciliìmas, nihilque fubfidentes hauriunt, quas fùblimioribus locis
ffubtertaneis ob teporem negledisl in urceisfidilibus, nodes diefque fub dio refervaht, ubi
invitis radiis verticalibus, intenfiffime ipfo momento refrigcrentiu-. Hippocrates Aphorif-
moxxvi.lib. v. Aqua qus cito calefit& cito rcfrigeratur,leviflima eft. Àsftuantibustamen
earn , licet gràtiffimam, nifi offa conditurs ante deguftata bibere non convenir. Cum è
B ì eoa