30 GVI L I E LMI P l SONI S
C A p.: XIV.
D eD yfenteria.
C Equuntur fluxus cum febre & fanguine, ut funt Dyfcnteria, fluxus hepaticus & inflammatio
*^ani, Lufitanisito^oabufivedi&a. Affe&us Dyfentcricus nimium his terris eft familiaris.
Oritur potiffimumexfudoribus vi frigoris notturni ac venti mediterranei fubito admifli re-
troadis 5 tumfruduum fugacium & fxculentipotus immoderato ufu, accedente aere calido
& humido. Hxc excretio fanguinolenta licet pari vchementiaper omnes Indias fxviat, num-
quamtamenin Brafilia morbi Epidemici inftargraffatam, alioque per contagium migrafie,
conftat. Quo non parum conferre videtur infignis aérisferenitas & motus, fiquidem à folis
& venti orientalis aflidua illuftratione atque agitatione, femina quafi contagii difpelluntur ac
prohibentur. Ita ut perpetuo nobis fporadica & popularis, nunquam vero Epidemia exiftat
Dyfenteria i cum alias pertinaciflima aliquando inalignitas, fì in alio quopiam, in hoc morbo
imprimis apparet. Quibus excretio biliofa, adulta & fpumofa, ut in juvenibus fxpe videre eft,
merito ab Hippocrate habctur calamitofa atq; funefta; quippe qux nullis remediis cedat, licet
hxc telius , nobiliflima minimaque vulgaria auxilia medica producat contra malum tarn
familiare, & prxftantiorainduftria ac folertia hominum indies fufcitcntur. Verum miffis iis,
qux fatis fuperque jam ante ab aliis de natura & curationeDyfenterix dida funt,ea tantum pro-
fequar, quibus potiflimum differant ab iis fluxibus qui in Europa grafiantur. AfFedui huic
(prxfertim fi multa -cacochymia adiit) tot fimul folcnt fupervenire Symptomata, tamque hor-
ridi cruciatus,utfxpifiime anguftia rei & temporis legitimam methodum remorentur. Hac
itaque neceflitate exigente, venam tundere, haud confultum habent (nifi ipfo quidem principio,
aut febre atque hepate affcdo id maxime poftulantibus) quoniam, etiamfi revellendi
indicationi forte fatisfadumeatur; malignitati tamen materix morbificx & virium inopix
male fit, quod raro occafio deperditum refarciendi, adfit. Porro, vel foloRheo, vellaxativo
quovis benigniffimo mordacem humorem provocafie, partifque affedx cruciatus ingemi-
naffe, xgro perniciem nonnunquam attulit. Si quando tamen evacuation!locus, radicem
Ipepicuanha, exquifitiflimum naturx munus, fyrupis laxantibus, cxterifque remediis prx-
ferre conduciti quamvis ingenue fatear, omnes pariter incolas ad fudorifera & cordialia,quarti
adpurgantia, benigniora licet, inclinare, etiam tunc cum xque magna cacochymix quam
ulcerationis figna appareant. Interim morbo durante prxter confolidantes, abftergentes &
refrigerantes clyfteres, nutrimentis & anodynis ex jufculogallinarum hordeaceo aut furfura-
ceo, lade caprino chalybeato & fimilibus infiftendum. Prx cxteris pulmento ex Tipioca &
emulfionibus inde fadis, quod multis indicationibus fatisfaciant , utcndum per inferiora
xque ac fuperiora, quippe mirifice confolidante & refrigerante qualitate partes affiidas demulcent,
ftuxiones quoque ruentes compefcunt atque coagulant & orificia venarum clau-
dunt. Quod fi necefiitas ulterius infurgat, viribus corroborandis &fiftendis fluxibus, hoc
eleduarium magiftrale opiatum à % & ad \ j. identidem exhibere foleo. R e e . pulpx feu
Carnis cydon. \ v j. Conf. rof. rubr. de Araca & Guajab. à §iiij. Diafcord.Fracaft. §iij. Confed,
Alkerm. Diacinth. an. ^ij-Trochifc. De terra figillat. Decarabeàn. §iij. Coral rubr. pp. lap.
harmatit. pp. an. 9iiij. ambr. grifi Brafil. 9ij.f5. fang, dracoii. laud, opiat. an. giij.Boi.Armen.
9iiij.ipec.Diamargar.frig. gij.requies Nicolai \ j. Rob.frud.Mureci&Murucuja an. §ij. Syrup.
Granat. Diamor. Araca-goacu an. q. fi F. Eleduarium. Vel optitnam illam Bontii opiatam.'
Ree. opiieled.iàng.Drac. Benzoin. Croc. Oriental, an.jp. e. ambrx nigrx partemtertiam,
conjice in vasvitreum oblongum& collo angufto, affundeacetiè vino fortiffimi tantum, ut
mafiam fiuperemineat in fundo tres aut quatuor digitos. Vitrum bene claufum & obtura-
tum, radiis fiolaribus expone. Hxc omnia hoc modo colata, fortiter exprimantur, exprefia vi
folis condenfentur, inqueconfiftentiam extradicogantur. Hujus dofis àgr. fiex ad novem,
in formam catapotii coada vel in cochleari convenienti liquore diffoluta, porrigantur, maxime
nodu, quod fiummopere tunc inteftinorum mala exafperari folcnt. Ea quoque quae
lumborum, ventris’& jecinoris refrigerio & robori fiunt, neutiquam intermittenda.. Prxterea-
fingulis vicibus, quibus alvus dejicitur, fomentis tcpidis, iil’que qux confiolidant, immiifis,
putredines & calorès, vel prxièntes, vel futuri avertantur. De quibus latius dicetur in capite
de inflammatione ani. Potus quo xger utatur,ptifàna fit,ex decodo de Car ima. Ovum quoque
forbile cum tribus quatuofcve guttulis olei Copaiba admodum conducit, quod confortando
fimul partes lxfàs confolidet, ac proinde totidem guttulxcum albumine ovi ex bombace
ano inditxvelper Clyfterem injedx folamen adferunt. Affata elixatis prxferantur. Pacoba
& Banana femitoftas, fxpe pro alimento medicamentofo accipiat: Iidem quoque frudus difi.
iècand
e M e d i c i n a B r a s i l . L i b . II. 31
fccantur & in fole fìccantur, atque in maffam, addendo aceti momento, coguntur loco pa-
nis. His accedunt plurima alia remedia nativa, aftringendi fimul & refrigerandi qualitate poi-
lentia, qux primi incolx partim ut arcana celant, fccumque intente cupiunt, pattini inno-
tuere & in tradatu de fìmplicibus tradita iùnt.
C a p . X V.
D e Fluxu ahi Hepatico.
ANno 1638. urbe Salvador in Bahia, menfibus admodum pluviis obfcflà, nulla clades xque
exercitum noftrum attrivit, quam fluxus fanguineus, fignis & curatione nonnihil à Dy-
fienteria diveriùs(vide de hujus morbi caufia Platerum & Sennertum/qui,licet non minus quam
ilia perniciofus, fiymptomatibus tamen longe minoribus comitari folet. Sxpe enim ad finem
uique,abfque ullis torminibus,cruciatibus,exulcerationibus, cumque facili excetnendi modo,
exiftit. Dejedio autem hxc eft, vel puri fanguinis, vel cum grumis vel loturx carnis fimifisj id-
qué dupliciter fit: vèl ab atonia hepatis, qux licet curata, ad priftinam cruditatem redit:
vel à quantitate ex venis meiaraicig atque inteftinis regurgitante, qux plus timoris quam detrimenti
inferat, & juventutem maxime infeftet. Quippe tales exeretiones aliquando febrium
acutarum criticx habentur, exque eufonia jecinoris, non inteftinorum exulceratione cau-
fatx funt. Fit demum hic fluxus ex qualitate fimul, orificia venarum corrodente & referante.
Atque tunc quidem Dyfenteriam propter ulcus & dolores inteftinorum mentitur. Eaquxex
hépa'teprofluxio fit, iis remediis oppugnanda, qux confirmando jeeinori fiuam operam tam
intrinfècus quam extrinfocus dicarunt. Raro in principio folamen ullum à clyfteribus confo-
lidantibus aut anodynis accedere videas. Venxfic£tio, tametfi inreliquis fanguinis profluviis
\Tix admittatur, in hoc tamen à veteranis incolis laudabUis habetur: noftratibus veroutique
mollioribus, intenfiorique calori nonalfuetis, cautius ac parcius inftimenda eft, Immo in
cucurbitulis revellentibus, lumbis ac natibus impofitis, aliquando fubfiftendum. Rcliqua
qux traftu temporis exfurgunt circa curationem, quumDyfcntericis affeCtibus magis com-
munia funt, iifdem remediis, in capite de Dyfenteria monftratis, propulfantur. Ad eum autem
fluxum qux ex atonia hepatis nafeitur, compefcendum, irriti, ut plurimum, curandi
fiunt conatus, ita ut prx virium lapfu ne quidem Rhabarb. myrobal, aliaque fimilia adhibere
confultum fit, ac proinde ad opiata fxpe numero confugiendum. Ut funt imprimis Extraót.
illud Bontii, noftrumque conditum magiftrale fuperius tradita. Quod fi ex acrimonia malum
profluxerit, ad fèmina frigida recentia accedendum. Tum ad ea omnia qux urinam benigne
provocant, ut funt, decoctum Iunpeba maris, radicis Araca, fruélus Alkekengi, rad, liqui-
rit. Erva moìra, Erva de Capiiaon & Pagtmirìoba,atque fimilium qux hepatis & venarum mefa-
raicarum ardores mitigant,& orificia demulcent. Horum prx cxteris palmam obtinentEmul-
fiones & pultes qux Carima di£tx ex Tìpioca de mandihoca. Inter frmftus in prctio habentur, Ia-
nipaba yMurucujaj Guajaba, Araca minor & majori qux pyra & pruna funt Granat^nfia. Aqua
quoque ftillatitia ex canna faccharea & flore Guabiraba cum albumine ovi pota, addito momento
fucci aurantiorum. Denique cataplafmata ex portulaca & Erva moira cum aceto temperata
, dorfo & ventri applicata, mirifice intemperiem hepatis folantur, fluxumque Inor-
dinatum compefcunt.
C a p . X V I .
D e Z)lceri’&- Inflammaùone Ani.
Q U x à Barbaris meaque longa experientia circa rationem & curationem tamfunefti& la-
mentabilis mali' confecutus fum, in medium proferam. Hunc affedum Lufitani Bicho
del Culo abufive vòcant, vel quod dolor pruriens principio fentiatur, vel quod gangrxnam,
xqueacpedumìllivermiculi, inferat. Ufquam terrarmn adeoquamin Brafilia hoc malum
grafiari ànemine obfervatum memini. Nil autem aliud eft, quam incendium & corruptio ani
cum ulcere depafeente, fine vel cum fanguinis fluxu dolorifico. Huncmorbum, autprxce-
dunt fluxiones Dyfentericx cum inteftinorum caloribus; aut per fé , &citra ullum morbuni
prxvium ingruit. Cum Dyf enteriam prxcedentem habet, & ob medicinam adhibitam Symptomata
excretioneique ceffant, non nimium fidendum eft : nifi forte fudor calidus & mul-
tus pulfufque ac extera omnia refpondeant. Detenta fiquidem materia acerrima > à calore ni-
miojamaccenfa, maximequeàfquallente & fordida corporis colluvie intus alta, magnum
putredinis graduili, cum tam atroci dolore & inflammatione acquirit, ut mufculum fphin-
¿terem atque ora venarum hxmorrhoidalium ftatim exedat. Unde fluxus cruentus exoritur,
» alti