$6 G t i l i e l u i F i s o mi s
pasmcllifetas &nonmelliferas, pluraque alia infetta fimilia, de quibus in Infettorum Hi-
ftoria dicetur, qua: nimis quara multa Brafilia nutrit, viatoribus & armentis infeih liima,
nunc prxtereo.
lnduftria atque ufus pra:(landa , cseteris omnibus inic£tis alatis, przcellunt facile Apes
mellificantes, quarum cìuodecim ad minimum genera obfervantur, ut funt Amanacay-mirit
Amanacaynett, Aibu, Mumbuca > Pixuna, Vrutuetra , Tubuna, Tuiuba, Eirticu, Eixu, Cubiara,
Curupiréira, quarum ultima Curupiretra à Brafilienfibus contemnitur. Qua: autem inter àlias
omnesmeritoobfervandar, flintpotiffimum hx ièquentes. ■
Primo Eiriricu, grandiores, non pungentes, qua? bonum faciunt mel, licet non quotidiani
ulus. In concavitatibus arborum nidifìcant, è quibus veluti alveariisBrafilianiarte &
dolo mel eliciunt per duttus aliquos ut foras emanet.
• Deinde Eixu & Copi] apes minores, nigricantes, exterius in cortice nidum affàbre con-
ftruttum componunt inftar alvearii, favis ex arte & concinne di/pofitis, ac propoli & cera
candida veftitis, è quibus optimum mel colligitur, fqd minore quantitate, & quia infigniter
aculeo appropinquantesinfeftant, minus expetitum.
Denique apes Munbuca flava? & exiguae in arboribus nidificant : optimum hoc mel, de quo
potiflimum ago, & faluberrimum producentes, quod an Indigenis arbores proccras con-
fcendentibus, adEuropaiosincolas, magna quantitate, exiguoque predo affertur. Maxima
autem copia hujus reperitur in Infula Maranhon, cum multa cera nigra, ubi copiofius colligitur,
vafifque integris compleds, atftate, cum flores Silveftres maxime virefcerefolent, fer-
vatur. Inter hofce flores reperitur unicus in arbore Tapuraiba flos, quem poftquam apes gu-
ftarunt,mel amarum conficiunt ,ficut de apibus in Syria Abiinthio infidcntibus teftantur Au-
thores. Qualitate &dignitate, nihil hercle hoc Europeo melli concedit, in fecundo gradu
calidum, confiftenda admodum fluida, clara & tenui, odore fuavi quidem, fed Silveftri, nec
nimia autingratadulcedine, naufeamparit, lèdgradilimoacore, oxymelis inftar, palatum
afficit. Abfterforia qualitate, partiumque tenuitate, tantum ftomachum, vifcofis humori-
bus obiitum abftetgit, quantum calidà, languidum confortai. Inteftina imprimis & renes,
live fuperius, five inferius exhibitum à cruditatibus vindicat, atqué urinas promovet. Tum &
infantibus ad abftèrgenda & demulcenda viicera, à reliquiis variolarum & morbillorum ob-
fita, fummopere prodeft. Simplex vel compofitum ( ut in capite de Mulierum morbis dittum
efij uteri intemperiei frigida? fummum adfcrtfolatìum.
Long!? durationis & magna? dignitatis vinumquoddam inde confici folet, fordflimum
quidem & admodum abftergens. Sin temperatiusplaceat, hydromel vel mulfum ex aqua
fontana, fine codione roti notturno exponitur.
Pharmaca denique noniòlum, fed &cibos potuiquequotidianosingrediturdecantatum
hoctriumapum mel, ficutin Trattata deaere, aquis & locis dittameli: meritoque de ilio
idem prasdicare licet quod Plinius lib. xxi i . cap.24.. teftatur. Mellis naturam talem effe,
quae corporaputrefcére’nop finat : tura, multosexftitiiTequi fencftam longammulii tantum
nutritutoleraverunt. Hac tantum adhibita cautione, ne biliofis, hepatis, renum &ftoma-
chi ardore laborantibus, nifi fumme dilutum exhibeatur.
Cera e jus, qua? nigricans eft, Europaeae poftponenda quidem, fed ad cmplaftra emollienti!
&digerentia, contra mala c frigore nata, utiliifima habctur.
C at. IV.
D e Copaiba.
PRovincix Brafilia? varia Balfama producunt, quorum facile princeps eftquodvocantdc
Copaiba, à nomine arboris è qua emanat. Copaiba autem arbor eft filveftris & procera, cortice
cinereo, qux fuperius in ramos dilpefcitur. Eolia habet femipedemlonga, màjoraquo-
que&minora, duo fibiinvicem oppofita, in extremitate autem duo conjundta: oblonga,
acuminata, nervo & venis paulum rufefcentibus, fuperius viridiora, inferius dilutiora. In ex-
tremitate-ramorummajorum multi ramuli congefti funt, quibus folia frpndium figurainfi-
dent; ubi &■ flores enafcuntur; quos fequuntur fruttus bacca? lauri magnimdine & figura,
initio virides, poft maturitatem nigri, cum pauciflima carne , fubdulcis Iàporis, àqua nigra
cutis facile lèparatur, qua? craflìor eft, ut in pruni filveftris frudu: lapidemcontinetovalem,
durum, qui nucleum album in fe habet fiirinaceiiàporis, fed non edulem. Frudus, qui menfe
Aprili maturefcit, comeditur à Brafilienfibus, qui fuccum exfugunt & exipuunt cutem. Si-
mia? valde illis ftudibus deledantur. Hasipfemenfe Juniocollegi baccas, &mox femiger-
minatas, mandavi terra?, laeteque provenerunt, Pinguis autem & odoriferus ille liquor, quo
vafta
DE E A C V I T A T I B V S S lMPL l CI VM L I B. IV . 57
vafta hac arbor abundat, ab incifo cortice ad medullam uique, luna piena, tanta quantitate
deftillat, ut ipacio trium horarum, ad duodecim libras olei effundat. Sin nihil forte pro-
fluat, ftatim vulnus cera aut argilla obturandum eft, ne quid effìuere poffit, & duabus poft
hebdomadis cum foenore moram compenfaife videbis. Non adeo frequens in Prsefedura
Parnambucenfi hac arbor, quam quidem in Infula Maranhon, ubi valde luxuriat, unde quo-!
que copioiè illius balfamum ad nos affertur.
Non autem folum mirifica polletvi mundificandi & confolidandi, & ad quavis vulnera
prima intentione reftituenda, morfufque ferpentum curandos & cicatrices tollendas: fcd&
ab omnibus pariter incolis & à me interne exhibitum, infignem prabere utilitafem, obfer-
vatum fuit . T am fuavis tamen odoris; ficut Maffeus vult, non eft. Calidum in fecundo gradu,
craffum, valdeque pingue &refinofum.
Pedori, ad ftomachum languidum, ventri ad colicos frigidos cruciatus, illitum conduciti
guttula aliquot convenienter exhibita per os, robur addunt vifceribus, illifque tonum red-
dunt: fluxiones muliebres, curfiisventris & gonorrheas quoque fiftunt. Inanum perclyfte-
res, in penem per Syringam cum Saccharo ex aqua plantaginis, vel oleo rofarum diffolutum,
adverfus eadem mala proipero fucceffu injicitur.
C a p . V.
D e Qibureiba.
D Uas arborum Cabureiba fpecies, non in habitata Brafilia, fed in remotiflimis dcfertis trans
immenià illa montium juga, vidi. Utraque eft excelfiifima, vaftiflìma & odorifera, fed
cortice & ligno differentes. Altera rubefeentis eft coloris, odoreque Cedro Brafilienfi, quae
Incolis Ac aj acatinga dicitur, nem dillimilis. Altera, de qua nos in prie lènti agimus, folio eft
exiguo, inftar Myrti, cortice cinereo, digitum craffo, tenui membrana miniati coloris, exterius
cooperto, fub qua flavus liquor, quo totus cortex turgerc folet, latitat, qui vetus gra-
tiorem ipirat odorem quam fi recens fit, fitque confiftentise craifioris & coloris punicei.
Revirefcente arbore circa Februarium & Martium, luna piena, ex liefo cortice, pcndulis
vafeulis, excipitur hoc Balfamum fragrantiflìmum & praeftantiftimum Cabureicica di&um.
i?Edes non folum, fedLucos integros gratiflimo odore, Peruviano perquam fimili,infi-
cit. Subftantia eft compada & tenaci, fed calefadum fequaci & dudili. Circa fluvium po-
tiflimum Ieneiro & in diftridu divi Vincentii & Spiritus San d i , quam in Parnambucenfi, cre-
brius reperitur, licet non adeo magna quantitate inde ad nos deferatur.
Ad internos & externos affedus non inferiori gaudet qualitate quam Copaiba, Calidum &
ficcum eft in fecundo gradu diffolvens, digerens & confortans. Aliquot illius guttuke per os
jejunis exhibita:, Afthmati profunt: intempericm quoque ventriculi, viicerum languores in-
veteratos corrigit : tepidum pedori & hypochondriis illitum, eorum oppilationes & frigidi-
tatestollit. Irrigatione & fridione capitis & cervicis ex panno rubro, corroborar cerebrum
& praffervat à Paralyfi & ipafmo -, imo debilitatum omne nervorum genus in priftinum vigo*
rem reftituiife, ftepiifime hiefumusexperti.
Cieterum Lufitani seque ac Brafiliani adverfus vulnera &morfus venenatorum animalium
^peffe illi virtutem quandam fingularem teftantur, ad quam animalia, inftindu folo naturali
confugientia, corticemque deteréntia, parti laifie, prseièntiifimum inveniant remedium. Quie
omnia in caftris & Nolocomio noftro. turn imprimis militibus idis à feris atque Barbaris, mc-
cum per deferta peregrinantibus, comprobavi. Quippe lòlo hoc eximio Ballàmo recenter ex
ipfis corticibus colledo, vulneratos &luxatosreftitui. Iconem videre eft G. Marcgr. p. 1 3 7>r
Cap. 1 4 .1.3 . ;
C a p . V I.
D e zJcaju arbore &■ illiusfruHu,
QUantum lenta folent inter viburna Cuprelfi, tantum inter casteras Brafilia: arbores emi-
rìet o leayalba, divino, beneficio harum regionum incolis concefia. Qux ut alpedu
pulcherrima, itamultifariavirtutecelebratilfima. Acquamvisumbrolà&patula, ramilque
proceris ipeciofa, non tamen adeo in altum exfurgit •, fed cum revera malus fit, variis & fi-
nuofis flexibus lèfe incurvat, ramis humum verlùs dependentibus. Eft duriftimo ligno à nau-
pegis v^lde expetito, ac Gummi optimoturgente, quod fua (ponte leftivis menfìbus erumpir,
ob facultatem, pellucidum colorem, fragrantemque odorem Arabico vix cedens. Arbor
haec nufquamlocorum, quam arenolìs& fitientibusreperitur. Foliis eft, finervos, fifigu-
I Ü p i