46 G V I l i « I M I P i s o N I s
Supplicium quidam BraGliani venefici fubituri, mihi'obnixe roganti, ut me horum area-
norum priufquamèvitadifcederent, participem facerent, inviti pauciora quxdam revela-
runt, faffique funt, impune non folum fe hxc & fimilia veneficia exercére ; fed & regium effe
laudemque mereri inter fuos, ingenii folertia excellere, novafque veneni mifcelas excogitaffe.
Uli namque fagittas, aquam. aerem, veiles, cibos & frnilus crefcentes inficiunt, ut tardius &
pedetentim, non llatim homines extinguant.
Sic fellis Bufonis Curura & vermiculorum ex venenato fucco Manipuera pronatorum,
hcrbarum denique Tangaraca, Juquery, fracturan Ahovay & Mucuna aliarumque multarum
vires artificiofe &variis modisab illis intenduntur ac retunduntur. Ita ut in his ac fimilibus
venenis, adinnatamabditamqueeorumvim, occulta quxdam mixtura accedat, ac proinde
curationis aliquándo fit exfots. Quapropter ipfo Veneno, quo noxa eft filata, incognito,
ad communia primum antidota, paflim à Diofcoride,aliiíque authoribus prodita, dein ad pro-
priailia nativa, abincolisprimiscelebrata, confugiendum. Multa fane ad hanc doftrinam
facientia defiderantur, acfortalfefemperdefiderabuntur, invito iidulo ácindefeffo, occulta
remedia inveftigandi ftudio, advcrfus tot abditas & tarn malignas reram qualitates, calamitofo
generi humano infeftas. Siverocontlngat figna venenorum calidorum & frigidorum, tum
& obftruentium, fuffocantium atque erodentium in xgris apparere, fingulis ftatim qualita-
tibus fna opponenda effe remedia contraria nemo ignorat. Minus tarnen confifitum fobs
illis fidere; quia licet manifeftarum qualitatfim fymptomata multa graviora videntur, aliis
latentibus, occultatameli magis exitialia adeoque pluris facienda funt.
C u R u R u.
Inter venena qux deleteria potiflimum vi pollenteft bufo Caruru, infignis&tumens, du-
ploqueEuropxo major, cineritii vellpadicei colorís ■ nimium liotus, ac quovis modo vel
miftu & faliva exterius, velintus, longe qui-
dem pejus, fanguine, bnprimis felle affranto,
infidi. Hos perditiflìmi Barbari aliique
eorum semuli torrefaftos inpulverem redi-
gunt, & lethaliaindepocula conficiunt, ea-
que vel minima quantitate clam propinant.
Hinc fancium ftatim & gutturis inflamma-
tiones, ficcitates, anhelitus, fsetores, fingul-
tus, vomitus, dyfenterise, animi deliquia,
oculorum calígines, convulfiones, deliria,
ac pallores. Siremedio locus, corpus ftatim
per fuperiora & inferiora evacuara & liberara
à reUquiis veneni, exércitio, balneo,
segro infurnum calentem vel animai difeif
fum impofito. Generaba alexipharmaca,
compofita, per dies aliquot, juxta & Tipioca,
tum radices nativas antidótales ex vino propinant.
Prae exteris vero herba Nhambi, quse prarogativam à benigna natura videtur acce-
piffe, tàm magno malo adverlàm, exhibenda. Nani etiamfi bufo , hic tam perniciofò tnrgeat
veneno, non tamen ita invincibile eft, ut fuo contrario non cedat. Quippe folus fuccus
Nhambi, expreffus & capiti vel dorfo bufonis (prxfertim prius in terram fricato) inftillatus,
illum difto citius interimit. Rana quoque dantur varia, terreftres & paludofa ■ partim edu-
lc s, partim, ficut in Europa, non edules. Idem Plinius lib. xxxi i . cap. v. de quibufdam ranis
teftatur.
C O T O R A.
Illa qua Cotora à Brafilianis nuncupatur, intus affumta, veneno eft, quod fupradiftis remediis
facile expellitur : forinfecus vero applicata & ex arte linimenti vel emplaftri forma prxpa-
rata, doloribus articulorum & membrornm ex frigore naris, medetur.
P i s c e s V e n e n a t i .
Inter tam immenfa fluviorum & marium pecora Americana, quadam in totum edulia,
quxdam parte aliqua vel externa, vel interna venenata habentur. Quod ut in aliis animanti-
bus,itain Serpentibus& quibufdam Pifcibus evenit. Sicut enim Draco marinus in Europa
fohslpinis, Paftinacafolo radio, Julidesfolo morbi venenum infundunt, aliis partibus fine
pernicie edubbus : ita imprimis in his Pifcibus Guambajacu videre eft. qui non minus externa
facie, quam interna quabtate funt admirabiles. Cxteris autem ejufdem Ipeciei prxeminet
familia ■
de V e n e n i s e o r vm r v e A nt i dot i s L i b . I I I . 47
familiariflima rana pifeatrix, Guambaiacu utinga, parvus, vix palmam longus, pi&us, pulchris
oculis, rotundas, qui inter Orbes habitus, Lufitanis & Belgis merito lufflator dicitur, quod
mirum in modum ab aquis extracins ronchum quendam edat & ad orbis figuram fe inflet,
atque in momento intumefeat ac detumefeat. Multum expetitur & pro epulis, maximo
interdum vira diferimine, ab imperita plebe apponitur, fi à foliiculo fellis non probe liberctur.
Intra hora namque ipacium, ejns particulavel ciceris magnitudine affumta, tam horrenda
lymptomata infert, ut mox xgro caligete ocnli, mens vaciller, lingua tardefeat, membrorum
tremor, fudorque frigidus fubfequatur, facultates omnes refoivantur & fileant, moxqueve-
neno extingnantur. Sed benigna mater natura, prxfensac facile remediuai huic calamitati
oppofuit. Cum pradiéti enim orbes Guambajacu juxta fluviorum oftia, ubipaludes & {lagnatela
loca fingulis xftibus inundantur, fedem figant ■ iifdem quoque locis plurima Cancro-
rum genera vivunt&arbufta habitant paludofa. Quosinter non ita magni repcriuntur, mul-
tipbci ac variegato colore, cxruleo, albo, rubro, violaceo, chelis xqualibus armati, quorum
crura pilis nigricantibus funt veftita. Hos^fracu appellant Brafibanl. Exhisunus contufus&
ex vino, citra moram affranto veneno (nam ante horas quinqué vel fex lethum fxpe infert)
propinaras, per vomitum virus exturbat, qualitateque occulta malo validiflimo refiftit. Prx-
miffis Ipecialibus, communia quoque prafidia fuperius tradita non negbgenda, ut funt Tipioca
de Mandìhoca, radices Iaborandi, Ipepacuanha, Caiapia, Vrucu> aliaque fimilia remedia qua
neceflitas exeogitavit. Nec forte natura differt hic Cancer Brafilienfis, ab ilio de quo Gale-
nus in libro fimplicium contra Pelopem praceptorem fuum contendit, Cancrum rabiofis
conferre occulta, non manifefta quabtate. Et Plinius lìb. ix. cap. 3 1. eos contra Serpentum
j£tus mederi dicit. Et imprimis iilud bb.v. cap.32. Cancri fluviátiles tritipotique exaquare-
centes, contra omnia venena profunt. Morfis vero à cane rabido, item Phalangio, Scorpio
aliilque venenatis prodeflè etiam apud Ariftotelem legere eft lib. 1 x.cap.v. Diofcoridem Iib. 1 1 .
cap. 12 . &Galenumlib. ix. de fimplicium medicamentorum iàcultatibus; Aìrium lib.vi.
cap. 24. Asginetamlib. v.. cap. 3.
Alius datur Guamajacuguara Brafilienfibus dictus, priori multum fimilis, fed viridioris colorís.
Noxam fere eodem modo infert felillius, icdlongeremiffras,quamprxcedcntis; cura-
tur autem eiidem remediis.
Terthis denique Guamajacu-ape Brafilienfibus, ejufdem quidem generis, non tamen orbicularis,
fed potius triangularis; à fquamis quoque ut esteri nudus , verum quali feutiferus
& loricatus. Hicfi ex cacaboferventi accipiatur & calidus comedatur, adeo mentemftatim
turbat, útnonnulfiebriis, quidam&phreneticis fimilesvideantur: Sinvero co&us per
integram noftem fervette, exteris pifcibusdignitatc neutiquam concedit, atque tuto convivís
apponitur.
E V N g 1*
Novem fungorumfpeciesdiverfis nominibus fiont diftindts, liete abbi traditum eft, quos
omnes generali nomine Carapucu nominant. Horum quoque in hoc Americx traftu, ficut
in Europa, alii verienati, qui confrafti varb funt coloris, lividi & e s fii, ex Sterquibniis bgno-
que putrido protuberantes: alii edules ac copia tantum nocent, quia ventriculum frigore
& flatibus nimiis diftendunt, caloremque naturalem extinguunt & craffo lentorc ftrangulant.
Ob regionis temperiem calidam & humidam, noctium denique frigus & vapores Venenaros,
minus'tuti judicari debent qualefcunq; Eungi.quam in aliis regionibus frigidioribus.Inter illos
pejores qui funt, finguitum excitant, inteftina exulcérate, corporiac faciei inducunt palio-
rem, urinam remorantur, arterias intercipiunt : ad hxC frigus, tremorem, fudorem frigidum,
mortem denique afferunt. Prater communia alexipharmaca calidiora, eximium & prxfens
natura produxit Antidotum, utramque nimirum radicem Iaborandi, de quibus fuo loco age-
mus, qux fudores & urinas cunAantes provocate, & colorem nativum fuffocatum à frigido
malignoque vapore vindicant: imo delperatos revocate à lctho, fi ftatim à franto veneno,
fuccus illarum ex hauftu vini exhibeatur.
T A N G A R A C A .
Tangaraca omnes ipecies lethiferse (ficut in tra&atu fimplicium dicemus) ac proinde inco-
lis & advenis pariter deteftabiles habentur. Quarum folia & flores, facie licet externa, non
tamen efficacia differunt : foliis enim aut floribus deguftatis, corpus mox intumefcitv mens
turbatur; oculiincipiuntcaligare> vertigines, animique deliquia oboriuntur, denique mors
ipfa fèquitur, fi remedium non protinus adhibeatur. Reliquis antidotis merito praeferuntur
radices illse decantare Pecacuanha & Caiapia, toties de/cripre. Aliqui pre cjeteris Antidotis
tutiflimum exiftimant, ipfi radici hujus plantie Tangaraca fidere, quam miro ac felici cum Cue