aliqua illarum confuefcetc eft animus, mittit ad illam ut ipfum expedet : quod & intetdum
clanculum fit ob cxterarum invidiam : nihilominus utitur jure fuo, & cura dilcdiffima con-
venit, cxtcras pene mancipiorum loco habet, qua & mctere & estera domeftica munia obire
coguntur, (iquidcm marcs, ut ante dictum, ioiuinmodo fomcntem faciant.
Ubi autem conjugum aliqua peperit, feftumagitur,& ovis illius terne, qux chiluvaque
ipfisdicitur, madatur, & puerpera daturcomedendacaro, utrobnr denuoacquirat; licet
foeminx hìc ftatim poli partum aqua frigida le abluant, & redeant ad domeftica munia. Quin-
imo affirmant Hifpani fuas quoque conjuges ab aere ad eundem modumindurari & robuftio-
res fieri ad facillime enitendum.
Chilenfes omnes funt valde Zelotypi, itaque lì quis peregrinus ipfos invifat, & foemina illos
modo intueatnr, vapulandumipfieft: fin autem deprehendant illas cum aliis mschari, fine
ullojudiciopubliootrucidant: nequetamcnproptereacaftiusvivunt, &non raro virimuita
coguntur diffimulare.
Viduis autem foeminis fecundo matrimonio fe tradere haud quidem illicitum eft, honeftius
tamen exiftimatur, filiberos habentes innupra maneant, & aut ad parentes aut confanguineos
fuosredeant. Sinautem nullos habeant liberos, veluti in peculio mariti cenfentur, & cum
cseteris bonis adhsredes tranlèunt.
C a p . I I I .
D e Chìlenfium fen jù de 'R a g io n e , Ù~ cultu numinis.
C Hilenfes neque Deum norunt, neque illius cultum, nullum obfervant dierum difctimen,
nemortuorumquidemrefurredionem credunt, fed poftobitumnihilhominisputantfu-
pereflè: nihilominus noverunt Diabolam, & quidem ut adverfarium boni ; & quemadmo-
dum vitarn hanc fummum bonum judicant eorum omnium quibus fruuntur, ita vulgo ajunt,
ubi quis inter eos defundus fuerit, illum à Diabolo abreptum effe : quod ipfi fuo idiomate
dicunt t^Alverey.
• Csterum aliquo defuncto, is plangitur à confanguineis & amieis ; fervant autem cadavera
duduminfepulta, interdum duos, tres, aut plures menfes, reponunt ea fuper herbas bene o-
lentes, atque iifdem cooperiunt, ne fstor oftcndat; libi autem fepulturs tradere volunt,
triduo ante amicos convocant, & convivantur, ove illius terra madata, cujus & partem aliquant
cum amphora Chiese capiti illius apponimi ; atque ita tandem cadaver intra terram de-
ponuntpropecafam illius quam inhabitavit.
Veruntamen his non obftantibus videntur aliquan tulam habere noticiam fuprems effentiae
&alicujusdivinitatis, à qua omnia terrena & humane quoque adiones gubernentur & diri-
gantur, cujus tamen elfentiam non intelligunt: quidam enim illorura credunt aeriumlpi-
ritum, quem appellantP//A», &in fympofiis fuis potiffimum venerantur & celebrant, cuique
cantiones attribuunt, peregrino geftu & ejulatibus : maxime autem illum colunt cum tonat,
fumuntquefagittam autetiam fecurim lapideam inftatcunei, &infigunt terra, & circum-
ftantesvociferanti« & canunt, petentes ut VilUn hoftes ipforum perdati nam didio Ptllm
etiamtonitru ipfisfignificat, ¿tonitru pro numiné agnofeunt: nam cum hilarioresfunt&
commeflàntur, &tonitruintereaaccidat, omniaomittunt & concurrunt adarma, credunt
enim tonitm monete ipfos, hoftes fitos Hilpanos adeflè, & affirmant fe idipfum perpetuo elle
expertos.
Porro omnes fortes & praftantes viros, itemque prim ores confilio, & manu promtos, in-
ligniunt nomine Pitlm, ipfis divinas virtutes attribuentes.
Cum Tobaci fumum hauriunt, quod & ipfis familiare, miris quibufdam csremoniis illum
in aerem cxhalant, dicentes, accipe hrec TtlUn, cum aliis quibufdam fermonibus, quos ncu-
tiquam noftri intelligere potuerunt, fed videntur hoc pado numini litare.
Quando aliquam vittoriani ab hoftibus reportarunt, tunc feftum celebrant, non fine com-
potationibus, & ( quemadmodum jam diximus de tonimi ) fecurim illam lapideam infigunt
terra, &circumftant cum armis fuis, & cantillant epinicia, qu.v nominane Paivary, in honorem
¡‘tlhn. Eodem modo agunt cum aliquem ex hoftibus captum, occidere deftinarunt;
feriunt autem illum inter fympofia ( nam & illum convivati&canerepèrmittunt) fecuriaut
clava in capite, ita ut concidat, & cor eximunt è pedore, & dentes cruento infigunt, cum
cantu & vociferatione ad Pillan, ut ante. •
Puniunt quoque homicidas & fàmofòs latrones atque fures, proditores &fimiles morte;
ei(Hem cseremoniis, quibus hoftes éaptivos. Verum hsec fiunt inter ipfos cum acceptione
perfonarum, nam qui potentes habent amicos, aut plurimum chic* largiri poflunt, facile
hafee
hafee poenas evadunt : praterquam fi quis vencficii aut incantationis reus fit convidus,
tales enimfineulla venia autdiffimulatione vivós comburunt, &incineres redigunt, fimul
cum omnibus qux poffident, neque enimcuiquamfas quicquam illius retinere, metuunt
enim ne quid fafeini in illis lateat, .
Nullos habent facrificulos aut alios miniftros qui Pillati iàcrificcnt : neque fortilegos : tan-
tummodo eos qui copioediam cum Pillm probe norunt agere, & cseremoniis illis defungi
& Powary bene prxcinere, maximi faciunt.
Colunt praterea aliùmlpititumfeufalfum numen,quod appellant Marunpounte, quod ipfis
indieat quando potiffimum uxor ducenda fit aut cognofcenda: credunt enim illas certo im-
pragnari cum M/tru'afounte ipfis praceperit cum ipfis confuefcere: fi autem illos inferroges
quomodó cum hoc daemone colloquantur, aut quo patito ab ilio moneantur, relpondcnt id
fieri per infpirationem aut in fomniis, ubi ante ipfi cecinerunt & genio indulferunt. Atque in
hifee duobus nomihibus tota ipforum fuperftitio confiftit.
C a p . IV.
D e Chìlenfium regimine Doliti?o, &• armis. ■
P Egimen illòrum eft penès optimates, quos vocant Vlmen, aut quando tantum unuseft
*^Pttlmen. Et qui alibi vulgo Caßqui audiunt, ab ipfis indigitantur Curacx ; nam Cafique
nomen ab Hifpanis ex Infulis Americse ttanflatum.
Ejufinodi Ülmeni five Curacse funt. inter illps plurimi, qui viginti quinque, interdum
quinquaginta, imo &c centum aut plurimis familiis prafunt: quorum tamen regimen precipue
confiftit in bello adminiftrando, aut ingeneralibus Conventibus, cum de rebus magni
momenti deliberandum eft, ipfi enim convocant ejufinodi'conventus; nonpoffunt autem
ab illis tributum aliq'uod exigere, aut alia onera imponere, praterquam cum fumma neceffi-
tas exigit, fed tantum imperare ut adverfus hoftes egrediantur : quo cafu ipfi praire coguntur,
reliquiautemfeadjungerc generali, quem vocant Jpocuraca, aut gubernatori illius
communitatis, quem dicuntIpjntoque, illique in omnibusojicdirc.
His autem generalibus fou redoribus non licet de rebus publicis privarim cum quoquam
deliberare, fedncceflè.eftutconfiliumhabeaturpalam&fubdio, omnipopulopralènte, ut
omnem fufpiéiOnem amoveant.
Haecdignitas Curacse aut munus infcrioris redoris fuccedit à parentibus ad liberos : fin au*
tem defungentes nullos reliquant, ad.proximos confanguineos aut affines.
. Nifi forte hsefedes parùm idonei fint, tunc enim dignitas illa aut munus interdum arripitur
ab aftutioribus. Reliqui eminentiores petfona; eliguntur à Curacis aut Pulmenis ; nimirum
generales aut gubefnatores : nunc autem nullum habent generalem, fed fingulatum commu-
nitatum restores pro talìbus fe gerunt. ■
Eleftio autem 'Njntògues.fea reäoris alicujus communitatis fit ad hunemodum : Loco
vacante, is qui illam dignitatem ambire fitagit, primo examinat facultates feu-opes fuas :
necefiè enim eft primores demereri & folemni fympofio ex<;ipere: rebus autem rite parati?
, convòcat Curacas omnes & Pulmenos communitatis , ad locum publicum illi afitui
deftinatum, qui ubi frequentes cum armis fuis cor,veneri;'.!: , orationem.ad illos habet,
pradicans ¿genus fuum, opes, amicos, atque fortia facinora, aliaque,quse ad rem judi-
cat facere, & petit fe in defundi locum furrogari : dein unus aliquis Curacarum aut Pul-
menum orditur orationem, ( candidatus autem ftatim illius collo circumdat collare com-
pofitum è Tdrcoidibus, aut certis conchis albispolitis, quas inftat auriseftimant) & commendar
candidatura, atque permovet reliquos ad ipfum eligendum, & fine ulla conditione
autftipulationepravia obediendum: Eledus autem: viciffim promittit fe omnia fideliterpro
communi falute adurum, & munus fuum diligenter obiturum. Delfine orator ille collare
a candidato aceeptum inter reliquos dilpartit primores : denique totus hic adus abfolvitur
prolixa & fplendida commeffatione.
Eodem quoque modocligunt Àfo Cune um, id eft, iùpremum Redorem : quem tamen
Vcaes jam à longoj;empore non habuerunt.
Arma ipfis funthaftie five lancese, fragmento veteris cujufdam gladii ad fplthamx longi-
tudinem afperara, plus minufve : tue autem haftse ut plurimum longltudlnem habent duarum
noftratium communium; Utuntur & Clavis, ferro afperatis : Vifunturquoqueinter eos frequentes
gladii hifpaniciquos nudos geftant, quia vaginx jam olim putruerunt. M ore tamen
& confuetudine majorum fhorum ufurpant quoque arcus de fàgittas, lapillis quibuldam alpe-
ratas, & veneno imbutas admodum lethali, verum hoc non eft commune omnibus, fed iis
poti Ili