Ultorefque Deos, & peftora dura perofam
Idalien, memoremque time Rhamnufidis iram.
Quoque magis; timëas [ etenim mihi multa veruftas
Scire dédit }, référant tota notiflima Cypro
Fafta; quibus flefti facile & mitefcere poilis.
Viderat a veteris generofam fanguine Teucri
Iphis Anaxareten humili de ftirpe creatus.
Viderat: & totis perceperat ofîibus æilum.
Luftatufque din, poftquam ratione furorem
Vincere non potuit, iupplex ad limina venit.
Et modo nutrici miferum confeiTus amorem ,
Ne fibi dura foret, per fpes oravit alumnæ.
Et modo de multis Mandi tus cuique miniftris,
Sollicita petiit propenfum voce favorem.
Sæpe ferenda dédit blandis fua verba tabellis :
Interdum madidas lacrimarum rore coronas
Poftibus intendit i pofuitque in limine duro
Molle latus: triftique fera; convicia fècit.
Surdior illa freto (urgente cadentibus Hædis,
Durior & ferro y quod Noricus excoquit ignis,
Et faxo, quod adhuc vivum radice tenetur ;
Spernit, & irridet ; faétifque immitibus addit
Verba iuparba fèrox: & fpe quoque fraudat amantem.
Non tulit impatiens longi tormenta doloris
Iphis : & ante fòres hæc verba noviflìma dixit:
Vincis, Anaxarete: neque erunt tibi tædia tandem
Ulla ferenda mei. lætos molire triumphos,
Et Pæana voca, nitidaque incingere lauro.
Vincis enim, moriorque libens : age, fèrrea, gaude •
Certe aliquid laudare mei cogeris, eritque
Qua tibi firn gratus : meritumque fàtebere noftrum •
Non tarnen ante tu! curam ceffiffe memento ,
Quàm yitam ; geminaque fimul mihi luce carendum.
Nec tibi Fama mei ventura eft nuntia leti ;
Ipfe ego, ne dubites, adero: præfenfque videbor;
Corpore ut exanimi crudelia lumina pafcas.
Si tarnen, o Superi, mortalia fata videtis ;
Effe mei memores; nihil ultra lingua precari
Suftinet ; & longo fàcite ut memoremur in ævo i
Et quæ demiìftis vitæ, date tempora famæ •
Dixit : & ad poftes omatos fæpe coronis
Humentes oculos & pallida brachia tendens ,
Cum foribus laquei religaret vincula fnmmi ;
Hæc tibi ferta placent, crudelis & impia? dixit:
Inferuitque caput , fed tum quoque verfus ad illam :
Atque onus infelix elifa fauce pependit.
Ifta pedum- motu t-repidantum ut multa gementem
Vifa dediffe fonum eft, adapertaque januà faélum
Prodidit ; exclamant fàmuli : fruftraque Ievatum
( Nam pater occiderat ) referunt ad limina matris •
Accipit ilta fìnu, complexaque frigida nati
Membra fui, poftquam miférarum verba parentum
Edidit ; & matrum miferarum faéta peregit ;
Funera ducebat mediam lacrimofa per urbem;
Luridaque arfuro portabat membra fèretro.
Forte viæ vicina domus, qua fiebilis ibat
Pompa, fuit : duræque fonus plangoris ad aures
Venit Änaxaretes : quam1 jam Deus ultor agebat •
Mota tarnen^Videamus, art, miferabile funus:
Et patulis iniit tedlum fublime fèneftris.
Vixque bene impofitum leéto profpexerat Iphin;
Deriguere oculi : calidufque e corpore fanguis
Indurlo pallore fugit. conataque retro
Ferre pedes , hæfit: conata avertere vultus,
Hoc quoque non potuit : paulatimque occupât artUS,
Quod fuit ia duro jampridem peftore, faxum.
Neve ea fìfta putes; domina; fub imagine fìgnum
Servai adhuc Salamis : Veneris quoque nomine templum
Profpicientis habet. quorum mèmor, o mea, lentos
Pone, precor, faftus , & amanti jungere, Nymphe,
Sic tibi nec vernum nafcentia frigus adurat
Poma ; nec excutiant rapidi Horentia venti •
Ha;c ubi nequidquam formas Deus aptus in omnes,
Edidit ; in juvenem rediit : & anilia demit
Inftrumenta (ibi. taliique apparuit illi,
Qualis ubi oppofitas mtidimma Solis imago
Evicit nubes, nullaque obliarne reluxit.
Vimque parat: fed vi non eft opus; inque figura
Capta Dei Nymphe eft : & mutua vulnera fentit.
Proximus Aufonias injufti miles Amuli
Rexit opes : Numitorque fenex amiffa nepotum
Munere regna capit : feftifque Palilibus urbis
Mosnia conduntur. Tatiufque, patrefque Sabini
Bella gerunt : arcifque via Tarpeia reclufa
Digna animam pcena congeftis exuit armis •
Inde fati Curibus, tacitorum more luporum,
Ore preraunt voces; & corpora viéla fopore
Invadunt : portafque petunt ; quas objice firma
Clauferat Iliades. unam tamen ipfa recludit,
Nec ftrepitum verfo Saturnia cardine fècit.
Sola Venus porta; cecidifTe repagula fenfit;
Et claufura fuit ; nifi quod refcindere numquam
Dis licer afta Deum. J ano loca junfta tenebant
Naides Aufonia; gelido rorantia fonte:
Has rogat auxilium. nec Nympha; jufta petentem
Suftinuere Deam : venafque & flumina fontis
Elicuere fui. nondum tamen invia Tani
Ora patentis erant, neque iter praecluferat uoda •
Lurida fupponunt fcecundo fulfura fonti,
Incenduntque cavas fumante bitumine venas •
Viribus hfs aliifque vapor penetravit ad ima
Fontis : & Alpino modo qua: certare rigori
Audebàtis aqua;, non ceditis ignibus ipfis.
Flammifera gemini fumant afpergine poftes:
Portaque, nequidquam rigidis permifTa Sabinis,
Fonte fuit prteftrufta novo ; dum Martius arma
Indueret miles. qus poftquam Romulus ultro
Obtulit ; & ftrata eft tellus Romana Sabinis
Corporibus, ftrataque fuiis ; generique cruorem
Sanguine cum foceri permifcuit impius enfis :
Pace tamen fifti bellum, nec in ultima ferro
Decurtare, placet; Tatiumque accedere regno’#
Occidefat Tatius, poputifque sequata duobus,
Romule, fura dabas : polita cum callide Mavors
Talibus adfàtur Divumque hominumque parentem :
Tempus adeft, genitor, ( quoniam fundamine magno
Res Romana valet, nec prsfide pendet ab uno ) ,
Prasmia, qua; promifla mihi dignoque nepoti.
Solvere, & ablatum terris imponere cielo.
Tu mihi concilio quondam prsefente Deorum
(Nam memoro, memorique animo pia verba notavi> )
Unus etit, qnem tu tolles in csrula cauli ;
Dixifti. rata fit verboruth fumma tuorum •
Annuit Òmnipotens : & nubibùs aera cscis
Occuluit, toninruque & fulgure terruit Drbem.
Qus fibi promiffie fenfit data figna rapina,
Innixufque haft«, preffos temone cruento
Impavidus confcendit equos Gradivus, & iftu
Verberis increpùit : pronumque per aera lapfus
Conftitit in fummo nemorofi colle Palati :
Reddentenique fuo jam regia jura Quiriti
Abftulit Iliaden. corpus mortale per auras
•Dilapfum
nllapfum tenues: ceu lata plumbea fiunda
Mifla folet medio glans intabefcere c a lo .
Pulcra fubit facies, & pulvinanbus altis ;
Dienior, & qualis trabeati forma Quirim .
F le b a t, u t am iflum , c o n ju x ; cum regia Juno
Irin ad Herfiliam defcendere lim ite curvo
Imperat : & vacuse fua fic mandata referre •
O & de L a tia , o & de gente ~ Sabina
pr^cipuum matrona decus ; digniCima tanti
Ante fuiife v i r i , conjux nuuc effe Quinni ;
Siile tuos fleti»: & , fi tibi cura yidendi \ #
Conjugis e ft, duce me lucum pete, colle Qiunno
Qui viret, & templum Romani regis obumbrat.
Paret: & in terra m piftos delapfa per arcus,
Herfiliam juflis compellat vocibus I r is .
Illa verecundo vix tollens lumina v u ltu ,
O Dea ( namque mihi, nec quse fis dicere, promtum eft;
Et liquet effe Deam ) , due , o due, inquit: & offer
Conjugis ora m ih i. qua: fi modo poffe videre
Fata femel dederint ; caelum afpeftaffe fatebor •
Nec mora ; Romuleos cum virgine Thaumantea
Ingreditur colles. ibi fidus ab sethere lapfum
Decidit in terras: a cuius lumine flagrans
Herfilia; crinis cum fidere ceffit in auras.
Hanc manibus notis Romanae conditor urbis
Excipit : & prifeum pariter cum corpore nomen
Mutar ; Oramque vocat. qua: nunc Dea j unéla Quirino eft.
M E T A M O R P H O S E O N
L I B H R X V .
Uaritur interea, qui tanta pondera molis
v / Snftineat, tantoque queat fuccedere regi •
Deftinat imperio clarum pranuntia veri _
Fama N um am . non ille fatis eognofle Sabina
Gentis habet ritus : animo majora capaci
Concipit: & qua fit rerum natura requirit.
Hujus amor cu ra , patria Curibufque reliitis,
F e c it , ut Herculei penetraret ad hofpitis urbem.
Graia quis Italicis auilor pofuiflet in oris
M a n ia q u a ren ti, fic e fenioribus unus ^
Bettulit indigenis, veteris non infeius a y i :
Dives ab Oceano bubus Jove natus lbens
Littora felici tenuiflfe Lacinia curfu
Fertur: & , armento teneras .errante per herbas,
Ipfe domum magni nec inbofpita tefta Crotoms
Intrafle; & requie longum reievalTe laborem ;
Atque ita difeedens, TEvo, dixifle, nepotum
Hic locus urbis erit ; promiffaque vera tuenmt •
Nam fuit Argolico generatus Alemone quidam
Myfcelos, , illius Dis acceptiflìmus ¡evi.
Hunc fuper incumbens preflum gravitate loporis
Claviger alloquitur: Patrias, a g e , defere ledes.
I , pete diverfi lapidolàs ifia ris undas •
E t , nifi paruerit, multa ac metuenda minatur.
Poft ea difeedunt paritet fomnufque Deufque.
Surgit Alemonides 1 tacitaque recentia mente
Vifa refert ■ pugnatque diu fententia fecum »
Numen abire jubet : ptohibent difeedete leges t ^
Pcenaque mors pofita efi patriam mutare volenti,
Candidus Oceano nitidum caput abdiderat Sol-,
E t caput extulerat denfiflima fidereum nox :
Vifus adeffe idem Deus eft, éademque rtronere}
E t , nifi paruerit, plura & graviora m in ar i.
Pert.iinuit : patriumque fimul transftrre parabat
In fedes penetrale novas; fit inurmur in urbe:
Spretarumque agitur legum reus. utque peraéta eft
Caufla prior, crimenque paret (ine tette probatum,
Squalidus ad Superos tolfens reus ora manufque,
O cui jas cali bis fex fecere labores,
Fer precor, inquit, opem: nam tu mihi criminis auctor.
Mos erat antiquus, niveis atrifque lapillis,
His damnare reps, lilis abfolvere culpi .
Nunc quoque fic lata eft fententia triftis : & omni*
Calculus immitem demittitur ater in urnatn.
Qua fimul effudit numerandos verfa lapilios ;
Omnibus e nigro color eft mutatus in album :
Candidaque Hercúleo fententia munere fafla
Solvit Alemoniden . grates agii: ille parenti
Amphitryoniad® : ventifque faventibus ®quor
Navigat Ioniutn: Lacedsmoniumque Tarentum
Prteterit, & Sybarin, Salentinumque Neaetbum,
Thurinofque finus, Temefenque, & Iapygis arva.
Vixque pererratis qux fpeilant liftora terris,
Invenit Sfarei fatalia fluminis ora :
Nec procul hinc tumulum, fub quo facrata Croton»
Offa tegebat humus . juffaque ibi mania terra
Condidit.- & 'nomen tumulati traxit in urbem.
Taiia conftabat certa primordia fama
Effe loci, pofitsqüe Italia in finibus urbis.
Vir fuit hic ortu Samius : fed fugerat una
Et Samon & dominos ; odioque tyrantlidis exfiil
Sponte erat. ifque , licet cali regione remotos,
Mente Deos adiit : & , qua natura negabat
Vifibus humanis, oculis ea peftoris haufit.
Cumque animo, & v ig ili perfpexerat omnia cura;
In medium difeenda dabat: catutnquè filentum,
Diélaque mirantum, magni primordia mundi,
Et rerum cauffas, & quid natura, docebat :
Quid Deus : unde nives, qu£ fulminis effet origo :
Juppiter, an venti, difeuffa nube tonarent :
Quid quateret terras ; qua fiderà lege mearent ;
Et quodeunìque latet. primufque animalia menlìs
Arcuit imponi : primus quoque talibus ora
Docla quidem foivir, feci non & eredita verbis :
Farcite, mortales, dapibus temerare nefandis
Corpora. funt fruges: funt deducenria ramos
Pondere poma fuo, tumidique in viribus uva:.'
Sunt herb® dulces: funt, qu® mitefeere fiamma,
Mollirique queant. nec vobis laileus humòr
Eripitur, nec mella thymi redolentia florem.
Prodiga divitias alimentaquè mitia tellus _
Suggeriti arque epulas fine esde & fanguine praber.
Carne fer® (edatìt jejunia : nec tamen onines.
Quippe equus, & pecudes, armentaque gramine vivunt.
At quibus ingeuium eft immanfuerumque ferumque,
Armeni® tigres, iracundique leones,
Cumque lupis urfi , dapibus cum fanguine gaudent.
Heu quantum feelus eft, invifeera vifeera condi,
Congeftoque avidum pinguefeere corpore corpus;
Alteriufque animantem animantis vivere leto!
Scilicet in tantis opibus, quas optima matrum
Terra parit, nil te nifi mftia mándete f®vo
Vulnera dente juvat, ritufque referre Cyclopumf
Nec, nifi perdideris alium, placare voràcis
Et male morati poteris jejunia ventris ?
At vetus illa ®tas, cui fecimus Aurea nomen, •
Fcetibus arboreis, & , quas humus educat, herbis
Fortunata fuit : nec poìiuit ora cruore.
Tune & aves tutás movere per aera pennas ;
Et lepus impavidus mediis erravit ia agris :
M m a Nec