ANTIARIS lesch.
CHARACTER ESSENTIALIS.
Flores monoeci. Masc. Coenanthium (receptaculum s. involucrum auct.) discoideum,
multiflorum, subtus squamulosum. Perianthium 4- raro 3 -phyllum, præfloratione
imbricata, Antherce 4 raro 3, subsessiles. Fem. Coenanthium turbinatum, uniflorum,
squamulis velatum, cum fructu accrescens. Perianthium nullum. Ovarium coenanthio
unitum, ovulo anatropo, inyerso. Stylus bipartitus. Drupa carnosa, monosperma.
Embryon exalbuminosum, inversum.
Veget. Arbores lactescentes. Folia alterna, brevissimè petiolata, stipnlata, inæqualiter subcordato-oblonga, integerrima,
repanda, aut denticulata, costato-venosa. Fedoncnli axillares, lapsn foliorum latérales, snbsolitarii, sursum (aut si
sunt ramosi pedicelü in apicibos eorum) in discnm subtus squamulosum supra floribus masculis innumeris obtectum
expansi, aut veluti in cupulam quandam urceolatam clausam florem femineum intimé concretum foventem incrassati.
A n n . Hoc genus ex familià Artocarpearum florum masculorum forma cum Olmediâ Ruiz, et Pay. , floribus femineis ac
fructu cum Brotimo Swartz, congruit.
ANTIARIS TOXICARIA LESCH. Tab. 22-23.
A. foliis ovali-oblongis obtusis sive acutiuscubs basi inaequaliter cordatis subpubescenti
scabris (junioribus denticulatis utrinque hirsutis), pedunculis simplicibus,
ccenantbiis femineis turbinato-ovoideis. L esch. in Annal. du Muséum d’hist. nat. X V I.
p . 476* tub. 2 2 .
Ipo seu Hipo Cabell. in Rai Hist. Plant. App. I I I . p . 8 7 .—Ipo P ers. I I. p. 566.
De Macasserze Vergift- o f Spat-boom Valent. Beschr. Amb. p. 218. fig. L (procul dubio ex Rubphii
MS. tunc temporis inedito desumtum.
Arbor Toxicaria mas. Ipo. Rubph. Herb. Amb. I I. p. 263. tab. 87. (in qua delineatione folia
universè minis sunt acuta, licet juniorum arborum non dissimilia. Ceterum Fructus sub lit. A
depictus ex sententid V. Cl. Leschenault perperam hue relatus est).
Antshar. Horsf. in Verhand. Batav. Gen. VII. p. 8.
Antjar s. Antsja/r Javanorum, Pohon Upas Malaicorum, Ipo Macassarum et incolarum insularum
Philippinarum, in quibus haec arbor etiam Hypo nominatur.
Habit. In Javd praecipuè in orientalibus provinciis, locis fertilibus, non altis, densis nemoribus obtectis, in quibus mense
Junto ineunte floret ac deinde defoliator, post, ubi inflorescentia mascula decidit, nova rursus folia explicat. In aliis
quoque insulis reperitur, veluti in Bali, Celebes, et, u t verisimile est, etiam in Timor atque Philippinis, ac R ouphio
auctore, etiam in Borneo et iSumatra.
OBSERVATIO I.
In Manuscripto Herbarii Ami. duae sunt imagines ramulorum sterilium, utraque sine froctu, foliorum forma aliquan-
tulum diversse. Harum alteram (cujus nullus u susfactus est), cui foliorum basis estacutior, ab arboribus novis oriundam
esse censeo, nisi forte ad alteram illam speciem adhuc dubiam sit referenda, qua; a R umphio tanquam Arbor Toxicaria
femina memoratur. Altera imago, procul dubio conficiendae tabula; sculptee Herb. Amb. inserviit, quo consilio, cum in
charta majori magnitudine naturali esset delineata, in formam minorem est redacta, his verbis idiomate belgico additis :
« Arbor Toxicaria sive Ipo et Upas, aut arbor venenata Macassaria, ibi delineata anno 1091. » Additum est apographum
aliquot epistolarum, quæ sunt argumento, quantopere Rumphio nostro, exlremo etiam vitoe tempore, curæ esset, egregium
opus quovis modo emendare et absolvere. Has literas ob earn causam latinè versas lectori propono, et quamquam non
tanti existimo, monitum velim, alteri epistolæ ad Yirum Nob. de Saint Martin, præter Puni us I ndicus, nomen Rohpuiis
esse subscriptum, quod vix errori scriba; tribuas, cum idem hoc loco bis factum sit et omnes epistolæ ab eodem bonline
sint descriptæ.
Memoria sive Petitio Mercatoris Rumphius ad Virum Consiliarium Extraordinarium
Didericub de Haas a. d. 16 Maii A. 1691.
Domine Nobilissime, Gravissime, Sapientissime, Prudentissime, Candidissime, et Generosissime !
Domine Amplissime !
Ego servus tuns humillimus Georgius E verhardus R umphius hac tibi petittone molestus esse ausus sum, ut tibi placeat
doctorum et curiosorum reip. gratum facere, cujus sine auctoritate tuâ vix ulla spes est : ut scilicet, Deo duce in
Macassariam appulsus, e montibus Toradja ramum veræ arboris toxicaria; cum aut sine fructibus, arundini bambusee
satis amplæ et siccæ infixum , afferri et Bataviam advehi jubeas, qui illic delineetur, ut figura suo loco Herbario Amboi-
nensi, quod curæ Viri Nob. Isaaci de Saint Martin commissum esse accepi, addatur : scilicet Capite 4b Libri III, cui
titulus : Arbor toxicaria, Arbor venenata Macassaria et Ypo, rejectâ pristinâ figurâ, quæ ibi invenitur et satis vitiosa est.
Capiti extremo, si hoc et tibi videtur, bæc aut bujusmodi addi possent :
Prima figurâ supra memoratâ, quæ ad ramulum a Præside Viro Nob. J acobo Cops Zæ”. missum, delineata erat,
incendio anni 1687 deperditâ, hæc altera figura expressa est e ramulo anno 1691 a Viro Nob. Diderico de Haas, legato
et quondam Præfecto Amboina, cum in Macasariam legatus esset, misso.
Quod si fructus adsunt, hi accuratius erunt describendi : siquidem de iis in contextu non agitur. Denique te admoneam
oportet cujusdam capsulæ, terrâ fragranti repletæ, quæ in insulà Manipd sub unâ tantummodo arbore reperitur, e cujus
trunco oleum stillat odoratum, sed tam exiguâ copiâ, ut vix anno scutella thearia impleri queat. Hæc terra Batavia
cujusdam rei periti examini posset suhjici, si forte solutione cbymicâ oleum aut balsamum inde elici posset, cui haud ullo
dubio virtus balsami vulnerarii foret, si quidera indigenæ narrant, apros vulneratos corpus ad illas arbores fricare et inde
Literæ Mercatoris Rumphii ad Virum Consiliarium Ordinarium Isaacum de Saint
Martin, missæBataviam a. d. 15 Maii A. 1691.
Domine Nobilissime, Gravissime, Sapientissime, Prudentissime, Candidissime, Generosissime !
Domine Nobilissime !
Quandoquidem ego servus tuus humillimus Georgius Everhardus Rumphius accepi, sex tomos priores Herbarii Amboinensis
a me congesti, curæ et custodiæ tuæ esse commissos, sive ut proximâ occasione in palriam mittantur, sive ut aliquamdiu
hic asserventur, seu alio quocunque consilio mihi incognito ; literis certè meis tibi molestus esse cogor et quâ decet
reverentiâ a temodestè petere, ut hâc occasione data, pauca, quæ, opéré jam dimisso, nactus sum et illi deësse arbitror,
addere mihi liceat. Ac primum quidem Vir Nobilissimus Didericus de Haas, provinciarum orientalium præfectus et legatus,
pollicitus mihi est, se cum in Macassariam venisset per indigenarum principes mihi copiam facturum esse ramuli arboris
toxicariæ Macassariæ, Ypo dictæ, cujus deinde Batavia ah aliquo pictore figura delineetur, quam Capiti 45 Libri III,
cui titulus ; Arbor toxicaria, Arbor venenata Macassaria et Ypo adjici velim, rejectâ figurâ parvâ et imperfectâ, quæ
ibi invenitur, et extremo capiti bis aut bujuscemodi additis : quandoquidem prima aut genuina hujus arboris figura,
a Viro Nob. J acobo Cops Zar” , ut supra dictum est.coramunicata, magno incendio anni 1687 fuerit deperditâ, anno
deinde 1691 Vir Nob. Didericus de Haas trium provinciarum orientalium legatus et Amboinæ quondam præfectus, cum
in Macassarid esset, alium ramulum colligendum aliamque ex eo figuram exprimendam curavit, quæ hoc loco adjicitur.
Quodsi unâ cum ramulo afferantur fructus, exacta borum descriptio adjungenda erit, quoniam nulla eorum in contextu
fit mentio.
Deinde te rogatum velim, ut tuo jussu ab indigenis peritis e sylvâ javanicâ circa Bataviam petatur ramus cum foliis
fructibusque ejus generis Rotlangh, e cujus fructibus fit Sanguis draconis indicus, Malaicè Djema?igh sive Djerrennangh
dictus, qui ramus ostendatur Viro Orn. Cornelio Schutftang, qui eum in Palembang cognovit, ac deinde tradatur Viro
Doctissirao Andrem Clever, qui meo rogatu figuram ejus delineabit et unâ cum ramo fructibusque aridis anno sequenti ad
me mittet, ut in septimo libro inter alias plantas e genere Rottang, quarum fere 8 species in his regionibus vidi ac
desoripsi, collocetur.
Fructus Palmifunci nigri sive Rottang Itam, qui proximè cum Rottang Djernangh congruunt, ostendere tibi poterit,
qui bas literas afferet, Vir Orn. Christianus Gieraards, meæ familiæ a (Finis, qui mihi in plantis rarioribus investigandis
auxilium suum præstat. Modum, quo e fructibus indicatis Djarnang conficitur, a dicto Cornelio Schutftang exspectabo,
ut ita Libri I II, Caput 42 Herbarii mei, si opus* est, corrigatur aut amplietur, quod tuæ prudentiæ et volunlati permitto,
si hoc jam anno libri mei in palriam sunt mittendi', dummodo ejus rei certior fiam.
5