paulatim redegerat inquilinas, ut nationibus Èuropæis plané subjecli assent, cum sibi inviccm cam
eulturam invidentes et eripere conantes bellis intestinis debilitati et resistendo illis impares facti essent.
illud in primis agendum erat Socictati Indicæ, ut simul et populo devicto et mcrcaturæ suæ prospi-
ceret. Neque ulla res magis eo conducere ridcbatnr, quam si eulturam arboris moschatæ in posterum
insults quibusdam circumscriberet, quarum natura ei maximè accommodata foret. Itaque elegil in Præ-
fecturâ Bandâ (1). insulas Bandtm-Neyra, Lonthor et Way, quæ, quamris unirersæ exigui ambitus
tarnen ut experientia docuit, plané sufficiebant, ut usum hujus aromalis apud omnes gentes explorent
(t)Hæc ab mdigenis B a n ia n appellata insulas exiguo mari distantes Lonthor, Ban ia n -Ne yra , Gunung-Apie ( montent
ignivomum) et complures alias minores complectitur, quat tracta aemi-circulari majores très circumdant et ab Occidents ad
meridiem et onentem extenduntar. Ex bis insula W a y ad occidentem sita et nucibus raoschatis proecipuæ virtutis insignia
quamris exigua, maximo gaudet ambitu. Ad hanc, maris æstu ingruente, non faoilis est accessus et nnus tantum in eé
vicus reperitur albis domibus jam procul e mari conspicuus. Non longé ab illà dissita est iléon, tola sylvis obducta, incolis
vacua sed sæpius a piscatonbus frequentata. His longé minor septentrionem spectat insula Simngio, rupibus ardua ac
sylvâ vestita, ut et scopulus e mari assurgens, magis orientera versus situs, Pulu-Capal dictus, quia parva lime insula
procul visa navi non est dissunilis. Insuto quoque Rosengen, maximè inter meridiem orientemqne solem spectantes saxis
constant et quantum quidem ego sciam nnllis frequentantur habitaloribus. Insula Lonllm- ceteras nniversas faoilè magni-
tudine snperat. Hiec præcipua sedes est culture aromatis moschati, quapropter nt omne frandulentum commercinm cum
mcolis prohibeatur nemini injussu Præfecti ad eam aooedere licet. Hæc levi ourvaturâ ab oeoidente ad septentrionem
orientemqne exlenditnr, meridiem versus insulis Gunang-Api et Ba n ia n -Neg ra adjacent, a quibns anguslo maris freto
sejungitur. Montes subinde satis alli, calce formait, per insnlam loti longitudine extenduntar, quorum declivia Myristicd
fla g ra n te sunt consita : bine i t , ut prêter ardua montium caleariorum cacumina, tola insula horli cultissimi speciem
référât. Et sane nihil jucundms cogilari potest, quam matutino tempore aut sub vesperam, ubi calor coeli aura mariné
fuit levatus, bec loca pulcerrima perambnlare, presertim in septentrionali maris litore, ubi domus plantalorum elegan-
tissimæ, cooto latere exstructæ et dealbatæ, aliaque oedificia, illis intermixta, quæ ad eulturam pertinent, eo læliorem
præbent adspeotum, quod hinc (præcipuè e plantario Orang-iattang dicta, quod satis alto loco situra est) non solum
Banian-Negra cum oppido et publient horreis, quibus arx Bolgica imminet, sed aliæ prope omnes insnlæ (solis Rosengen
exceptis) conspiciuntur. Ex his maximè ilia, quæ ex adverso eminet, G u nung-Apie, nnico monte ignivomo constans
vehemenlissimè movet spectatoris animum. Hic enim mous ab antiquissimis inde temporibus, Vesuvii instar, jam duduni
plané exstinctus esse videbatur et per complures hominum étalés sine ullà molestiâ aut timoré in eo locisque vicinis
habitabatur, — mox vero repentino impetu et brevissimis sæpe intervallis perniciem quam latè eruotabat, baud semel
omnes foré harum insularum incolas ruiné obruens. Ad allitudinem non amplins 1680 pedum supra maris æquor assnrgit,
formé conicâ eteristâ septentrionem versus instructus. Cacumen præcipuus crater complectitur, neo longé ab hoc in latere,
quod inter septentrionem atque occidentem spectat, aller est, e quibus perpetuo densi vapores assurgunt. Annô
demum 1820 vehementissima ejus facta est eruptio, qué occidentem versus promontorium satis elevatum, massé basaltic*
constans, fuit oongestum. Superest, ut pauca addam de insulâ B a n ia n -N e y ra , quæ angusto maris freto’a Gunung-Apie
sejungitur. Hæc post Lonthor insularum Bandanarum est maxima eique nature soli perquam similis, sed sauitali inco-
larum longé illé pernioiosior; quæ res inpriinis ventis tropicis assidu* vi ab oeoidente flanlibus tribuitur sed potius in
pessimâ aquarum naturâ posita esse videtur. Nihilominus adbuc hodie in illê degunt provincial magistrates et in parte
ejus meridionali oppidum Neyra in dorso collium caleariorum est positum, qui a meridie et oriente occidentem versus
extenduntar, ubi nnus eorum, qui ad nltitudinem 620 pedum supra mare assurgit et Papenhorg appellatur signa navibus
dando inservil. Oppido ipsi arx Bolgica imminet, sub qué arx Nassau et juxta hanc publica horrea aromatibus servandis
sunt ædificata. Hujus oppidi ut procul visi lætissimus est aspectus, præsertim navigatori, qui fretum inter Gunung-Apie
et Lonthor est iogressus, ita ejus et omnium, qui Ba n ia n -N e yra inhabitant, si prope spectantur, miserrima est facies.
Etcnirn oppidum terræ motu, qui anno 1816 accidit, ita dirutum fuit, ut majoris partis non nisi rudera conspiciantur et
ilia tantum oedificia, quæ mare adjacent, satis benè sint servatn : ipsa arx. Nassau ob incredibilem insalubritatem nunc
quidem est relicta, pleraque oedificia interiors sunt dejecta et sola arxBs lg iea præsidio obtinetur. Quod ad milites, qui
hanc arcem custodiunt, et ceteros oranino incolas, horum révéré misericordiam movet aspectus, quippe qui corporis
exilitate, livido vultus colore ac facie llippocraticé eandem prorsus præ se ferunt speciem, quæ spectris vulgo propria
esse creditur. Omîtes enim Europæi, qui aliquot annis hio degernnt hepatite chronicé aut perniciosissimé indura-
tione inlestinorum abdominalium laborant, undo insanabiles oriunlur cachexiæ. Hinc fit, ut B a n ia n -Ne yra ex omnibus
colonns nostris Indicis, tamquam sanitati perniciosissima, maximè reformidetur. Hanc ob causam, ut vita tot hominum,
qui quotannis hio præmaturâ morte succumbunt, servetur et publicis rebus eo melius consulatur, oranino O re esse credo,
ut inquiratur, an liuio tanto malo civitate ipsa aut saltern horreis publicis in Lonthor transferendis possit occurri, quippe
cujus aquæ longé sunt salubriorcs quam in Banian-Neyra et quæ ipsa vulgo minus perniciosa habitatoribus censetur esse.
In bac quidem primam olira sedem posuerant nostrates in introitu freti, quod hanc insulam et Gunung-Apie interluit,
ubi nunc vicus Lonthor situs est, pone quem quædam arcis rudera etiamnom in tumulo conspiciuntur. Hic vero locus
deinde ob eam solam causam relictus esse videtur, quod australe promontorium in Banian-Neyra opportunius situm esset,
ut toti freto dominaretur, nullô præterea ratione habité malorum, quæ ex insalubritate loci et aquarum orirentur.