en diergelyke deugt in de Medicynen h e e f t , dog is niet zo
finakelyk ; maar kan finakclyker gemaakt worden , als men
teffens wat van deze o f gene Aromaüca met overhaalt; als
B y voo rbe eld , Caltnus, La va s , Angeliea-Worte!, Aland-
Wortei, en diergelyke.
§ HHet
Hout van de Appel-Boom is tamelyk ha rd, en word
tot Lyßmakers-werk geb ez igt, dog weinig. H e tis ook een
goed Brandhout, geefc goede Hicte en duurt lang in hec Vuur.
§ 15-
N u zoude ik moeten overgaan tot 'de Benamingen en Be-
fchryvingen van de Differente Zoorten van Appels, maar, dewyl
ik dit in een voorafgaand Werk in ’t bezondere gedaan
heb , zo zal *t niet nodig wezen om ’t weder te herhalen,
maar w y fpreken hier nu van de C u ltu u r , en van ’c Oeco-
nomifche gebruik van de Appels, Peeren, en van meer andere
Vru gten, die we ’t geluk hebben met gezondheid in onze
Levens-tyd te genieten; dit moet ik egter hier b y nog zegg
en , o f herinneren, dat de Appels in het algemeen verdeelc
worden in twee zoo rten , als in zuure o f ampere en in zoete,
Vervolgens worden deze tweederley zoorten verder onderfcheiden
in Zomer-, He r ffi-, en Winter-Appels. Ik verdeel
ze wyders in myne Befchryving, om eenig onderfcheid in derzelver
D eu g d , zo veel d o en lyk is , te maken, in drie
In de eerfte Rang o f P h a ts bevat ik de Appels die zeer geurig
en verheven van fmaak, en derhalven de waardigfte zyn voor
‘Pafeh Appels om rauw uit de Hand gegeten te worden. In de
tweede Rang bevat ik d ie , welke wat minder geurig zyn als
de vcorgaande, maar die evenwel zo veel geur hebben, dat
ze voor goede 'Tafel-Appels kunnen paifeeren, inzonderheid als
betere ombreken. In de derde Rang o f Plaats ftelle ik zodanige
die g ro f o f van een gemeene laffe fmaak z y n , en derhalven
meeft alleen voor de Pot dienen om g eftoo ft, o f op andere
wyze toegemaakt te worden, om een beter fmaak te verkrygen.
D o g hier mede wil ik niet z eg g en , dat andere betere
ook niet goed voor de Keuken zouden z y n , deze worden
doorgaans gefpaait voor de T a fe l, ten z y men rykelyk
daarvan voorzien is. Verders zo wyze i k , aangaande de
Deu gt en Smaak der Vru gten, den L e z e rn a ’t geen te voren
in myn Pomologia gezegt is ; en verzoeke Dezelve van de
verdere nuttige Vrugten ’t vervolg in te z ie n , aangaande de
Cultuur e n ’tOe conomifch e, en wat w y verder tot een nUt-
tog gebruik ’er b y voegen.
A R S L O N G A j V I T A S E X A G E N A R I A .
B E S G H R Y V I N G
V A N D E
P E E
D
5 ^
E PE ER -BO OM word genoemt Lalynfch, PyrUs.
Dodon. Pyrus folüs ferratis, pomis bafi produisis.
Linn. Ge».y Spec.Roj. Prodr. Hoogduiifch, Birnbaum.
Franfch, Vomzï. Peare-Tree. D e en fch ,V ire
Træ. Ziveedfcb, Püron-Tiæ.
De Vrugt zelfs Latynfch, Pyrus. Hoogd., Birn.
■ Franfch, Engeifcb De en fch,Yix t. Zweedfch,
Päron.
5 2.
. D e Peer-hoom groeit in dezelfde Geweften als de Appel-
boom {Appel-boom § 2 . ) ; dog hy begeert meer wärmte,
niec om hec groeijen van de B o om , die overal in goede
Gronden wel groeijen w i l , maar om het ryp worden der
Vrugten: Onder de Appels zjm ’er geen ( o f zeer weinige
uitlandfche, Franfche,) die hier niet volkomen ryp worden;
maar onder de Peeren zyn ’er v e e le , die by ons haare vol-
tomen e rypheid niet verkrygen, en zulks zyn hoofczakelyk,
de fynfte uitlandfche zoorten, die uic warmer Climaten, als,
uit Frankryk, o f Italien, tot onzent gebragt z y n , waar van
veele by ons byna nooit die verhevene fmaak verkrygen,
als in haare geboorte-plaats, ten z y die in een goede warme
Gro n d , en aan Efpaliers geplant fta an, en daar en
h o7 tn \ fa a r -S a i f o e n gunftig is : Weshalven men ook
d ie , welke in goede Zand - gronden gegroeid z y n , door-
B E S CH R Y V IN G
gaans volkomener en dus fmakelyker bevind, als andere
van dezelfde zoo rten , die in KleUgronden voortkomen.
§ T
Geen volmaakter Peeren, van de fynfte Franfche zoorten
, als B y voo rb., Colmar, St. Germain, Beurré grife,
Virgouleufe, '& c ., hebbe in deze Provincic ontmoet als in de
Tuin van zyne Doorlugtigße Hoogheid de Heere P R IN C E
VAN O R A N J E ; E R F S T A D H O U D E R & c . & c . , binnen
deze Stad Leewwarden, welke de Franfche Peeren van dezelfde
zoorten, tc w e ten, die in Frankryk gegroeid en over-
gezonden z y n , in lekkerheid van fmaak en in groote ra
genoeg evenaren; gelyk ik , door dezelve tegen malkande-
ren te proeven, zelfs bevonden heb. De reden hier van
is , om dat de gemelde Tuin ten dee le , en inzonderheid
daar de Peere-boomen aan enkelde f.fpaliers van Latwerken
geplant ftaan , tuffchen een Baßion van de Stad gelegen,
en dus rondora door de Wallen ingefloten en gcdekt is; zo-
danig, dat de Stralen der Z o n , welke daar in vallen, daar in
bewaart blyv en , en daar door de wärmte omtrent die plaats
grotelyks vermeerderen; waar toe ook nog contribueeren de
.Tpen-boomen die op de Wal agter de Tuin in ’t Noorden geplant
ftaan, de welke alle noordlyke winden afkeeren;
Daaren boven zo worden de fchadelyke Weftelyke Winden»
door de Stad afgekeert. Vo eg t hier b y , dat de grond, waar
B in