1'V':
ä i i ■■
W : ,
I-
ij
I f e * * ■
I j r
die van jorigs op layti gedronken hebb en, en veeltyds zelfs
liVéVimtig, die egter niets v a n ’t PoJagra tc zeggen wee-
ten ; daarentegen vind men andere, die al hun levetilang
maar w e in ig , ja wel geheel geen isiyn genoten hebben, en
egter zeet flctlt m e t ’t gemelde P o ia ir a , beliebt z y n ; gelyk
ik z e lf van beide zoorten veele Menfchen gekent hebbe
cn nog kenne. En men wil de oorzaak van het gemelde
ongemak inzonderheid toe fchryven aan de Rbynfibi-aiisn,
om dat die een zeekere Eigenfchap zoude hebb en, de Menfchen
, te weeten die hern te veel drinken, de Artikels o f
Gewrigten der Ledemateri te verkalken , Inkoriderheid van de
handen en voeren ; waardoor het gemelde ongemak zoiide
ontftaan. Do g wy willen dit hier niet verder onderzocken.
als Zolles aan de Genees-heeren overlalende; zeggende alleen
h o g , dat w y a c t veele van gedagten z y n , i n A c J i g t , Po.
d-igrii, CUrogra en meet andere Lede-gebreekens hoofdza-
kelyk vooiikomen uic een natuurlyke ingeborene aarc des
Menfch en, o f ook uic quade fpys en drank ; ieder gezond
M en fch , die Cot een glas Wyn genegen i s , en dezelve be-
ta le n k an , mag die derhalven geruft gebruiken, dog matig
en van de befte , o f die ten minften goed is , hoe goed een
zaake anders ook zyn mag : want de wyn verquikt en verv
ro ly k t’s Menfchen Here, zoo alswe voorheen aangemerkt
hebben ; en z ., dog hiervan genoeg.
5 47 -
Z o o wel van de Wyn als van de Druiven, word ook een
Spiritus gediftilleert, de eerfte uit de W yn z e lfs , endie ge-
woon lyk wyn-geefi (Spiritus Vini) genoemt w o rd , en de
tweede uit de overgeblevene Droezcm van de Druiven na de
u itperz ing; gewoonlyk. onder de naam van Bramle-wyn in
deze Landen b e k en t, en die meeft uit Frank ryk, van Bourdeaux
in grote menigte gehaalt word : Edog vind men die
vveinig opregc o f zu iv e r , maar meeft v erzo et, om voorheen
b y de wyn gemelde redeiien; hebbende ook doorgaans een
geelagtig K o leu r , daar de zuivere , zoo als hy van de Diftillatie
k om t, wit is. Met is bekent genoeg, waartoe de Bran-
de-wyn meeft d ient, namentlyk tot een Drank voor Plaizier,
,en dikvvils al te v e e l; inzonderheid heeft het Boere-volk hier
te Lande ’er groote Liefhebbery v o o r , ’t z y dezelve in de
Herbergen alleen te drinken , dog meeft daar wiite Zuiker en
Rozynen onder te mengen, voornamelyk als de Vryers hunne
Vryfters trafteereii: Ondertuffchen verftrekt de Brandewyn
, matig en wel te paffe gebruikt wordende , tot een goed
Genees-middel voor deze en gene ziektens o f gebreekens:
ook worden veele Medicynen der Apotheek daarmet bereid,
inzonderheid met de wyn-geeß : Behalven meer andere oseo-
nomifche gebruiken des Brandcwyns.
Van de Droezem der uitgeperfte Druiven word ook de
P o t - jf c b (Ciñeres davellati) in de Wyn-landen , door ver-
brandig; bereid, en de wyn z e i f , levert den wynßeen (T a r tarus)
ü it, die veelerlei goede gebruiken, zoo in de Genees-
kunde als anderzins, h e e f t : Zynde dezelve een ftoffe o f zoort
van Z o u t , dac zig in de met W yn aangevujde Vaten allengs-
kens rondom aan de Duigen vaft zet.
§ 48.
Van de W yn komt ook de wyn-azyn, die in de W y n landen
meeft van de geringfte o f zu ure , dog zuiver» W yn e n ,
gemaakt w o rd , door dezelve te doen zuurder worden ; want
fchoon men uit bedorven W yn ook nog wel ^27» maken
kan , zoo is dezelve egter van veel minder deUgd en waarde,
en veeltyds geheel ondeugend. D e wyn-azyn word meeft
met de W yn uit Frankryk geh'aalt; zynde dezelve niet alleen
in de Huishouding, zoo tot Spys-bereiding als andere
d ingen, van veel geb ruik, maar dezelve heefc ook in de
Medicine veel nuttigheid •. Hoewel in de Huishouding meeft
Cyder-azyn (zie onder dé Appel- en Peer-boom) gebruikt
w o rd , om dat die veel goed-koper i s , en e g te r , goed zyn de
, den Wyn-azyn , weinig o f niet in ’c gebruik nageeft.
D e wyn word op verfcheiderhande w y ze van de Wyn-verko*
pers en in Wyn-landen tot J zy n gemaakt; onder andere door
dezelve
dezelve in een V a t te doen waarin goede Wyn-Azyn geweeft
i s ; Do g als men znlks fchielyk be g ee rt, zoo neemt men
Zout en Pttc r gemengt met zuurdotfem, dat men in de W yn
w e rp t, waarvan dezelve niet alleen haaftig znur maar ook
heel flerk word. O f , om zulks nog fchielyker te doen, zoo
neemt een flo k van een zuivere Tiggtlßie«, maakt het gloei-
jend en blufcht het in de Wyn , znlks tot drie o f vier maal
herhalende. W il men een aangename en welniikende Azyn
hebb en, zoo doet men Framhoooon; in ftukken gefnede L i-
meemn ; o f Dragon, o f eenige andere aangename en welrui-
kende V ru g t , K r iiid , o f Bloem, in een mm goede Azyn ge-
vulde grote V le f c h , en laat het eenige tyd in de Zon trekken
, waarby men ook wat Kruid-nagoh voegen kan; ais mede
wat onitlt zuiker , die een aangename gebroke zniire fmaak
veroorzaakt: O p ’t laatft kan men den Az yn door een doek
gieten, om hem klaar te hebben.
Van de onrype Dru iv en, het z y van die welke niet wel
ryp geworden z y n , o f natuurlyk niet ryp kunnen worden
dan in heel warme Landen , word ook een Sap, gewoonlyk
Verjus genoemt, door uitperzing gemaakt, dat in plaats
van Az yn by Sauzen enz. gebruikt w o rd , en een aangename
zuure fmaak g e e f t : Men doec in die uitgeperfte Sap een
weinig z o u t , om het beter goed te houden, Daar word ook
van dit zuure fap, gezuiverc z y n d e , met bygevoegde witte
zu ike r , een Syroop g e k o o k t, die voor de Dorft in heete ty-
den en b y ko ortzen, heel aangenaam en verquikkende is.
D e Dru iv en, zoo wel onrype als rype, kunnen ook gecon-
fy t wo rden, het welk op diergelyke w y ze gefchied als met
Kerfen o i Morellen, trxBerberiJfen,tnz, en moet men de
Befien tot dien einde, inzonderheid van de o n ryp e , van dc
troffen affnyden, dog daarby deze Befien haare bezondere
fteeltjes latcn houden : En daarna moet menze ook niet te
fterk cn lang laten koken , op datze niet berften. E do g ’c
confyten van de Druiven word hier te Lande weinig gedaan,
hoewel men lict doen kan, ■ als men w il, zoo wel als In Frankryk
en elders.
§ 49.
Van de Druivon komen ook nog de aangename Rozynen
en Korin,ben, welke niet anders als in de Zonne o f in de Oven
gedroogde Druiven van de befte o f zoetfte zoort z y i i , dog
van verfchillige zoo rten , fmaak en d eugt, naar de plaats
daarze gegroit zyn en van daan komen; want ze worden zoo
wel in ZuiJ-Fruntryt, (namelyk in Provoneo cn Languodok)
als m lu iien , Sfanjen , Portugal j f r i c a en eiders toebereid,
en van daar tot onzent en naar elders in menigte overgebragt.
Daar zyn inzonderheid drie Hooft-zoorten v an , als Lang, o f
Ciiebe.Rozynen, Bhuvie Rozynen cn Kleine Blauwe R o z y
nen. De eerfte zyn Briiin-ioodagtig van K o leu r , en de vct-
fte , zoetfte en aangenaamfte, cn derhalven ook de duurfte
van a lle , die veel in Italien cn Africa vallen : D e overige
z y n , hoewel goed , egter van minder fmaak en deugt. De
Ko-imhen, een heel kleine zoort van Rozynen z yn d e , wor-
meeft uic de Levant, dat is uit Afien, over Smirna, tor onzent
gebragt, want ze groeijen veel omtrenc Corinibo, waar van
ze eerft haar naam verkregen hebben ; voorts in meer andere
Landftreeken van Klein A ß e n , en in de Eilanden daar om-
ftreeks. De Rozynen zoo wel als de Korinthen zyn een aangename
en niet minder gezonde S p y z e , zoo wel rauw g e geten
, als met allerlei S p y z en , daar ze by paficn , gek oo kt,
want ze voeden zeer en verfterken den Maag, inzonderheid
de vette en zoete. Daar en boven dienen ze ook als Medicyne
gebruikt, voor veelerlei Ziektens en Gebreekens, inzonderheid
voor Borß- cn ¿Maag-gcbreekens, Hoeß , Pleuris
enz'., en tot dien einde worden ze veel in gekookteDrankcn
met andere dingen gebezigt ;
Men kan van de befte zoete Rozynen, ook een aangenamen
Drank kooken voor de Dorft ; waarby men wat zuiker voegt.
Do g dit zal genoeg gezegt weezen van de Druiven-loom cn
deszelfs nuttigheid en gebruik : W y zullen nu overgaan tot
de Befchryving van de differente zoorten van Druiven, dog
inzonderheid van die welke in deze onze Nederlanden kuni
’i
■ ttl* km
ß T
m
■ i»te
* <1 I