S| a
1-
!V
f j ' i
A'i'
§. 46
Aangaande de Wy» , dat het uit de rype Druiven geperfte
Sap i s , die is zekerlyk een uitftekende gave van God# want
die niet alleen de voornaamfte en gezondfte drank der Menfchen
i s , en die ook matig gebruikt wordende, des Menfchen
Hert en Ziel verquikt en v erv rolykt; volgens het zeggen
van den wy zen Koning Salomon, en derhalven ook van
alle Menfchen in de geheele wereld (behalven van de Maho-
metanen) hoog geagt en naar alle Geweften, daar die niet
g ro e it, uit de Wyn-landen gezonden wo rd, maar die o o k ,
wegens zyn uitmuntenheid, meeft de Drank der voorname en
tyke menfchen i s ; dog behalven dat de Wyn voor de voor-
naamfte Drank verftrekt, zo is dezelve daarenboven ook dikwyls
een der befte geneesmiddels voor veelerlei Ziektens en
Gebreken der menfchen, wanneer die verftandelyk en wel van
paiTe geordineert en gebruikt word: Ook worden veele Ge-
neesmiddelen, zo o in de Apotheek als andere, van dezelve gemaakt
o f met dezelve toebereid, E do g de Wyn is zeer ongelyk
van deugt en krag t, maar’t Ciimaat waarin die voorrkomt, en
derhalven heeft men zo veelerlei verfchilige W yn en , 20 wel
van de Roode als van de W itte ; hec zoude ondoeniyk zyn>
alle de differente zoortemhier te willen opnoemen, w y laten
de kenniffe daarvan aan de Wynverkopers en andere o v e r , die
daar met te doen moeten hebb en, en zeggen bier dien aangaande
alleen maar, dat hoe warmer een Landfchap is , hoe
fterker en ook zoeter de wyn daarin v a lt; en daarora is het
geen wonder dat de Italiaanfche, Spaanfche, en veel andere
Wynen uit diergelyke warme o fn o g h e e te r Landen, zeer fterk
en zoet zyn , z e lf zoodanig, datze in die o f ander Landen,
niet zonder menging met goed water kunnen gedronken worden
, te weeten voor den dorft, en inzonderheid in heete tyden
: want zoodanige fterke W y n e n , hoe gezondze anders
kunnen z y n , matig en als Medicyne gebruikr wordende, zyn
zeer fchadelyk als menze te veel drinkc; menig een heefc
hiervan drofevige ondervindig g eh ad , o f zyn doodt daardoor
verhaaft: Hier valt my een Miftorie tfe binnen , die het den
L e z e r niet onaangenaam zyn kan te verba len: Een zeekei
ryk Duitfch Heer was een lie f hebber van reizen , en teffens,
ook van een goed en ruim glas W y n : dezelve in Italien körnende
, en wel te Vicenza , alwaar de Wyn in die omftreek
groeijende, niet alleen zeer aangenaam van fmaak maar ook
heel fterk i s ; zogte zyn begeerce en fmaak in dien W yn te
v old oen , bezoekende tot dien einde alle de voornaamfte Herbergen
o f Wyn-huizen dier Stad; maar om dat de Wyn in alle
Herbergen niet even goed o f van de befte is , zoo zon d hy
zyn knegc over dag vooruit naar de Herbergen, om die W yn
te proeven, en ordineerde hem , daar hy den beften v o n d ,
b y ’t weggaan aan de deu r, o f zeker hoek v a n ’t Huis, ’c
woord E ß met kryc te fch ry v en , op dat H y b y ’t wandelen
door die ftraaten voorby de Herbergen, terftond zoude kunnen
weeten, waar hy om de befte Wyn in keeren zoude; maar
wat gebeurt ’er? dien Heer bediende zig van die lekkere W yn
200 veel en lan g , dat h y eindelyk daar van gevaarlyk ziek
kwaro te worden , welke ziekte hem ook binnen korten’t verder
drinken van fterke en heete Wynen kwam te beletten, namelyk
de Doodt maakte ’er een einde van : D e getrouwe K n eg t
hier over bedroeft z y n d e : wilde zyn Heer met een Graf-
fchryft vereeren, en maakte tot dien einde het volgende Verfie,
E ß , E ß , E ß ,
Propter nmium E ß ,
Dominus mens mortuus eß.
D e Italiaanfche Wynen zyn in het algemeen zoet en heet
van aa rt, hoewel op de eene plaats meer als op de andere;
maar ze hebben meeft die Eigenfchap, dacze niec lang duiren
o f oud worden kunnen, weshalven men dezelve ook weinig
ver buiten Italien vind, D e Spaanfche Wynen zyn ook zo e t,
vetlyk en fte rk, maar deze kunnen langer duiren, en worden
derhalven ook in andere Landen vervoert, en onder deze
zyn de JUkanie- , en Malagafche Wynen veel geagt. Onder
de Duitfche Wynen zyn de Rhynfehe- en Moezel-Wynen t
de
de befte en hoog g e a g t; wordende ook voor de gezondfte
van alle gehouden, cn daarora ook over al naar verre Lan
den v erv oe rd , als kunnende lang duiren en z e lf heel oud
wo rden, en hoe ouder hoe beetec hy wort.
D e befte Rhynfche-Wynen waffen b y Bacberack # Hofhheim,
i n ’t Rhyngouiv, en elders aan de Rhyn, boven cn beneden
Mayntz: De befte MoezeUWynen vind men langs de Moe-
z e l , en die in geur en kragt weinig van de Rhynfche verfch
illen , hebbende beide een eenigzins amperen fmaak,
dog waarby een zee k e re , aan deze Wynen i n ’t bezonder
e ig e , aangenaamheid is. D e Franke-Wynen, b y en omtrent
de Mayn groeijende, als mede die in Swabenland omtrenc
de Neckar, vallen iets minder aangenaam en fte rk; hoewel
’er aan zommige Bergen omtrenc Wurtzburg, Klingenberg en
elders ook heel deftig van fmaak vallen. D e Ooßenrykjche
Wynen, aan de Donaaia en elders, zyn fterk g en o e g, maar
iets rouw o f hard. In Frankryk groeijen ook heel goede W y nen
, dog de voornaamfte tn befte zyn die welke in Lan-
guedok en Provence vallen, vervolgens de Bourgogne- en Chant,
pagne-vjynen, d ie , wegens haare geurigheid zeer geeftimeert
worden. D e Wynen d i e ’t meeft naar deze Nederlanden ge-
haalt en aldaar gedronken w o rd en , zo o wel Rode als W itte
, komen uit F ran k ry k , en wel hoofdzakelyk van Bour-
deauxy in welkers omftreek die in grote menigte g ro e it, en
alwaar de voornaamfte ftapel van de Wyn-Negotie is , van
waar jaarlyks een overgrote menigte van Wyn niet alleen naar
deze Nederlanden, maar ook naar Hamburg, Deennemark,
Sweeden, Ponm&rn, Pruiffen en elders ter Zee vervoert word.
D e Wyn van daar is tamelyk g o e d ; dog men verkrygt hier
te Lande zelden fuivere Franfche wynen, om datze meeft doorgaans
van onze Wynkopers herbrouwen o f verändert wo rden,
200 wel haar eigen profyts h a lv en, als ook om den witten
W yn zoeter te maken, aangezien de meefte dezer Nederlan-
d e r s , inzonderheid de gemeene Inwoonders, Zoete-wyn
geftelt z y n , want d t vpxtgtt Franfche witie wynen, zoo alsze
van de D ru if komen , te weten die omtrent Bourdeaux en
in Gafcogne groe ijen, zyn niet geheel z o e t , maar hebben
een ampere g e a r , eenigzints als de Rhynfche-wyn, dog vvaar-
b y men een zoeter nafmaak proeft. Edog in deze tyden word
de Rode wyn in ’c algemeen in deze Landen ’c meeft geagt en
gedronken, behalven van de Vrouwelyke Sexe en gemeene
inwoonders; welke Rode W yn een eenigzins trekkende, dog
aangename nafmaak hebben moet. Vo or dezen wierd de
Pontak, e.en Rode Franfche W yn zynde die een fterke
trekkende fmaak hadde , veel g e a g t; de fmaak en geur is ze-
derc veel verändert, zoodanig, dat de Rode W yn tegens-
wo ord ig , gelyk gezegt i s , niet al te trekkende maar zagt
weezen rao et, om geagt te zyn. De Rbynfe en Moezel-, ais
mede allerlei andere wynen, worden in deze Nederlanden ook
genoeg en zelfs in overvloed gevonden, dog weinig anders
gedronken dan van ryke en voorname Lieden, by deze en
gene gelegentheid; niet alleen om dat dezelve duur is , wegens
de zware ToUen .op de Rhyn en andere omgelden, maar ook
om dat de meefte Menfch en, gelyk boven gemeld is , den
Witten W yn liefft zoet drinken. W y zouden hier nu w d de
manier van ’t Wynmaken kunnen by vo eg en , zoo als w y
zulks m de Wyn-landen zelfs bygewoont hebbe, als mede hoe-
men den wyn na de Perzing verder behandelen, goed houd
e , enz. mo et, maar dewyl in deze Nederlanden geen wyn
gemaakt word nog worden kan, zoo zal ik dit Artikel, als hier
onnodig z yn d e , overftappen ; die begeerig is zulks te weten,
kan de Auteuren nazien die we in de §. 40 gemeld hebben; en
betreffende de behandeling van Allerlei wynen, zulks latenwe
aan de Wynkopers en andere o v e r : Alleen moetik hier aangaande
de W yn nog melden, hoedanig men dezelve befchul-
d ig t, dat die oorzaak zoude zyn van ’c Podagya, namelyk als
men hem wat veel o f dagelyks drinkt; dog deze befchuldi-
ging heefc geen grond ; want men ziet dikwils Menfchen,
V ? die
• m
?
H -