í í
ító
Bedden in R y e n , de Ryen 3 k 3‘s V o e t , en de Plantzoenen
in de R y onnrent 1 ä i | V^oet van inalkanderen, om 'er in ’t
vervolg op te E n ten : B y welUc Planting nice verzuimt.moet
worden de Pen -w orte l te k o r ten , om meer Z yd-wortels te
doen voortkomen.
§ 5.
Hoedanig hec Enten gefchicd en wat daarby v erd er, om
fraaije hoog- en laag-ftamde Bomen te teelen, als mede wat
b y het Planten, Snoeijen, & c . , in agt te nemen is , zulks
is in myn Eerße Deel duidelyk aangewezen, derhalven onnodig
hier weer re herhalen. Ik zal nu maar nog van ee-
nige Oeconomifcbe gebruiken, zo van de Vrugten als van de
B oom, melding doen. De Befchryving en Afbeeldingen der
bezondere Zoorten hebben w e in een ander vorig Werk nau-
keurig verhandelt.
§ 6 .
D e Appels worden, gelyk bekent genoeg is , zo wel rauw
tot een lekkere en gezonde Nafpyze o f Banquet, te weten
de goede fmakelyke, als op allerley manier, G e fto o fc , Ge-
bakken, Gebraden, & c . g en uttigt, en op deze laatfte wyze
worden ze gezonder geagt als rauw , en wel bereidt zynd e ,
zelfs niet fchadelyk voor Zieke Menfchen; want rauw gege-
ten zynde veroorzaken ze Winden , en een rauw V o e tz e l,
inzondetheid aan zwakke tedere Menfchen, o f als ze te veel
gegeten worden, o f ook wanneer ze niet wel r y p z y n : W e r dende
de Appels inzonderheid zeer geprezen voor Hypokon-
driake en andere M enfch en, die met verftoptheid des Buiks
gekwelt zyn. Men prepareert tot dien einde ook een nuttige
Syroop in de Apotheken, Syrupus Imperialis genoemt.
ln Hoog-Duitfchland, Frankryk, en elders, worden de yfp-
pels y ’t z y gefchilt o f ongefchilt, en in 4 h 8 ftukkcn gefne-
d en, en de Klokhuizen daar uic gedaan z ynd e , in een Bakkers-
O v en , o f exprcs daar toe gemaakte Dro og-Oven, langzaam
g ed ro o g t, en dus tot eene goede W in te r -fpyzc toebereid.
die gantfch niet onfmakelyk is , inzonderheid b y eenig ge-
braden V le c fch ; daarenboven ook een verandering van Spy-
z e , in die van Groente cntblote t y d , g ee fc, en niet onge-
zond is. De Appels worden ook wel geconfyt in Zuiker o f
Honig; hier van zullen we daar na b y de Peeren fprcken.
§ 8.
Ü it de rype Appels word op veel P laatzen, als in Engeland,
( in F rank iyk)» Hoog-Duitfcbland, & c .
inzonderheid daar geen Wyn w a ft, en de Gran en, om Biet
te Brouwen, fchaars z y n , o f om deze te fparen, een zeer
nuttige Drank gemaakt, die de Franfchen en Engelfeti
Cidre, en de H o og-en Neder-Duitfchers Appel-Drank, Ap-
peUlFyn o f Appel-Moß, o f ook Cyder noemen; w e lke, wel
bereid z y n d e , in K o le u r , Smaak en Kragt veel overeen-
komft met de IVyn h e eft; dog doorgaans wat fcherper, o f
amperder en wa t Appelagtig van Smaak valt. D e Engelfe
, die dezelve in het bezonder zeer wel weten te be-
reiden, maken ’er veel werks v a n , en agten d ie , als H y
goed is , byna zo hoog als de FFyn.
D e w y ze om die te maken is weinig verfchillcnde van die
van de PFyn: D e Vrugten worden in een houten T ro g klein
geftoten, o f door een daar toe gefchikte Macbine klein gema-
len : Wordende daar toe op zoramige plaatzen een kleine ftee-
nen o f van yzer hol gegotene R o l gebruikt, welke twee Mannen
, door middel van een Balk o f Stok die door deszelfs Mid-
den g a a t , in de T rog o f Bak , die wat minder diep als de
halve Diameter van de R o l, en maar een weinig breder als
de Ro l breed is , heen en weer rollen, waar door de Vriig-
ten in korten tyd gekneuft zyn. Vervolgens, de Vrugten
klein genoeg gebroken zynd e , worden dezelve in een houte
Pers gedaan, op deze w y z e ; men legt onder in de Pers een
laag van 2 ä s v in g e r dik fchoon v e r s , voor al niet mu f rie-
k en d , Stroo, hier op een laag van omtrcnt een handbreed dik
Appels, dan weer een laag ¿’rröfen als voren, en zulks
vcrvolgcnde tot dat de Pers na behoren vol i s ; daar na word
het
het Sap op de bekende w y z e uitgeperft. ’c Slroo word ’er
tuiTchen gedaan, om reden, dat ’er dan geen dikke Stoffe met
doorgaac, welke in het Stroo hangen b ly f t , en dus het Sap
veel klaarder uit de Pers komt, ook daar door beter uic de
Appels gaat. Het uitgeperfte Sap word vervolgens in Kui-
pen gezet te giften; dit meeft gedaan z yn d e , dan wo rd ’t in
Vaten gedaan, en ’t Spon-gat wel digt gemaakt, op dat ’er
geen lugt van buiten by komen kan , welke anders de W yn
haaft zoude doen bederven. T en laatftcn moet die in koele
Kelders, tot ’c geb ruik, bewaart w o rden , gelyk
Zommige doen voor de Perzingc min o f meer water b y de
gekneusde om das meer Sap te verkrygen, maar, de
W yn daar van word flapper en onfraakelyker, eil duurt ook
niet zo lang, gelyk men lig tb e g r y p t , en die meeft gebruikt
o f gpgeven word aan de Dicnftboden, in het Land daar men
die bezigt,
§ 9 -
Daar is verfchil in de Meningen, welke zoorten van Ap fels
het beft tot het maken van de Cyder z y n , om een aangename
fVyn te verkrygen, zommige zeggen de beft fma-
ie n d e en aangename V ru gten , andere zeggen de W ild e, dog
die niet geheel zuur o f wrang z y n , o f andere zuure o f ampere
T u in -A p p e ls ; welke laatfte meening ik beter als de
eerfte keure , om dat my de ondervinding zulks geleerdt
heeft. De PFyn o f Cyder van zoete aangenaam fmakende
Appels, is voorts na de perzing wel zoeter en aangenamer
als die van zuure o f ampere V ru g ten , maar verändert na de
gifting doorgaans ras tot den zu uren, min o f meer, volgens
de aart der Appels: Daarintegen de PFyn van zuuragtige Ap^
pels, fchoon h y , nieuwelyks geperft z yn d e , zuuragtig is , na
de gifting, en als hy wat gelegen h e eft, fraakelyker en wyn-
agtiger w o rd , en ook langer duuren kan. Dcrhalven men,
om goede AppeUWyn te maken, nooit zoete Appels, maar
zodanige verkiezen mo et, die een ampere fmaak hebben en
daar benevens vol-zappig z y n , gelyk de ¡Vyn-Appel, Striepe-
ling, en andere. Verge lykt hier me t, dat de zoetfte Drui-
ven ook niet de befte fFyn geven.
§ 10.
Wilc g y het nieuw gepcrfte zoete Sap uit zoete aangename
Appels, zoet bewaren, zonder binnen een Jaar te veränderen,
zo doec ’t z e lv e , voor dat het gegift o f als het nog
maar weinig gegift he eft, in Vaten die op de wyze der W yn-
verlaters, met Swavel wel van binnen gelugt, dat is beroekt
z y n ; ¿['i pwazeten doet hec Sap ’t werken o f giften ftaken,
en zyn zoete fmaak en fubflantie lang behouden; dog de
PFyn is dan niet beider o f klaar gelyk g eg ifte , en ook niec
20 g ezond, maar evenvvel dienftig.
§ I I .
Als men onder de Appels, eenige ^uee-Appels o t ^ e e .
Peeren mengt, zal de W yn veel geuriger en aangenamer worden.
Andere doen daar by wat Genever-beßen, Bcrbcrißsn,
Wilde Pruimcn, ( o f Slee-Pruimen ) o f &c.»
o f van yder van die dingen een w e inig, ’c welk de W yn niet
minder aangenaam als gezond maakt.
Van deze Appsl-Wyn word ook een heel goede Azyn gemaakt,
die b y ons onder de Naam van Cyder-Azyn o f Cy-
der-Eek bekent genoeg eti veel in gebruik is , en uic Frankryk
en Engeland tot onzent gebragt w o rd , die in het gebruik
niet veel voor de Wyn-Azyn w ykt. De toebereiding gefchied
op deze w y z e ; men neemt iiieuwe o f oude Appel-Wyn o f
Cyder, men doec die in een Vat o f V le fc li, men z et die eenige
tyd in de Z o n , o f op een andere warme plaats, met het
fpond-gat icts o p en , zo zal dezelve niet nalaten binnen korten
tyd zuur en dus een goede Azyn te worden: En dit zal
zo veel te ecr en beter gefchieden, als men de Cyder in een
V a t d oe t, waar in te voren goede Wyn- o f andere Azyn ge-
wecft is.
§ 13-
Men kan ook uic de Appels, na dat men ze wat heeft laten
rotten,' als ook uit de Cyder, cen goede Spiritus dißileeren, die
men in plaats van PFyn- o f Koorti-Brande'wyn kan gebruiken,
A 2 eu