
9i) S u U u v g c i v â c l j f e .
kk ÏEÎ'
r i -
ir-.t:
. Il
Í ïï
b t ê « rmi n t iDe i n â , bea S ô e i n e ê itnb fogav bea 3 u c i e r ê anvb eine Ouel ï e
b e â l înter t^al t â f ü r ^Dí íaioucn sjon â) îenf f t ;en. ©ku fo würbe n gíeifct;,
a ^ í i í c í ; , Sut í e r unb ^ ä f e M tüeitem níc^í fo wo^Ifeií fein, wenn ber
S l n t a n ber Jíavtoffeí bag f a l t e n eineS größeren 23ie^fianbeê nic^í fo
roefentlid; erleící;terte.
« a t e r í a n b ber Kartoffel ift, wie fc^on gefagt, Símertfa.
@ o w o í ; I in e^i l e ala in ^ e r u wac^ft fie w i í b j tn lefeterem S anbe in
S ö ä i b e r n , iebocC; feiten, benn fc^on M ber ßntbecfumj btefer @egen^
b e n fanb m a n fte bor t angepflanzt. (Sben fo gewip tfí eê a k r aucí;,
b a j ? fíe ben 9Jíei-icanern nnbeíannt war. 9ío(í; :^eutjuíage fctíbet bie
K a r t o f f e l , tn ber a l t e n pernani fcl ;en © p r a c ^ e ^ a | 3 a genannt, bie ^ a n p t ^
n a í > r u n g auf ber >Ooc^etene Don ^ e r n ; itnb an ben Ufern beg ZitU
c a c a í © e e é , 12,700 g n p ü h n bem 2}îeereêfpiegei, werben biefe ^elb--
f r u c h t e noc^ iefet, wie ju ben Rei ten ber ^ n c a ' ê , mit einer (Sorgfalt
g e b o g e n , welc^u bie unf r ige faft niertrifft. nt e r í w ü r b i g ift e§,
w i e biefc W m ^ ««f fo nnBegreifiid; fc[;nefie SÖeife für gan^e Söeit:^
t i ; e i r e bie allgemeine 9îa:^rnng geworben ift. 3 n ganj @nroí3a, öon
^ a m m e r f e f t in «a^Ji^Ianb an, unter 71» n. 53r., auf 3 ê i a n b unb ben
g ä r ö e r n Big an baê mittellänbifc^e $Dîeer wi r b bie álartoffel gebaut;
i n ©íMrien unb ^amtfdjatfa, wie auf ben nieberen ^piateaug i^on
S n b i e n , (S^ina unb S a p a n , auf ben ©übfeeinfein wie i n 9leuÎ)oïïanb
u n b S^teufeelanb, unb, wie fici; w o ^ I s^ou feI6ft üerfteljt, in ganj ^lorb.-
a m e r t f a ift bie ^artoffelcui tur eingefüí;rí; jw{f(^en ben Söenbefreifen
l e b o c i ; ift i^r StuBau uni>ebeutenb.
5 3 e i biefer ungemeinen Verbreitung folite m a n glauBen, biefelk
í ) a í ) e fe^r t a l b nací; ber ©ntbecíung Don Simerifa ftattgefunben. î)em
i f t inbef fen nir^t fo. ^ n ©acl;fen wirb bie á í a r tof f e l erft feit 1717 i m
@ r o § e n geBautj in ©ci;ottIanb feit 1728 unb in g^reufeu erft feit
1 7 3 8 . ®ie (Suitur biefer ^ f i a u j e würbe bamai ê i?on ben «anbleuten
m i t erftaunlici;em SBiberwiilen ktrieben^ bie J îar topi n waren lange
e i n e yeracijtete, nur bem Stermften u n b bem SSiet} üBer laf fene ©peife,
w ä l ) r e n b e§ j ^ t in (äuro^ja feine fürftlicl;e ilafel giett, auf ber fié
n i í ^ t i n ftnben wciren. 3a ift Beíannt , bap griebric^ ber @rope
b i e B o m m e r n mit © e w a l t jur S i n n a ^me biefer groj^en S ö o ^ i t ^ a t jwin^
g e n mu^te. Umg 3al;r 1750 m 1760 jog m a n bie áíartoffeí in
S e u t f c i ; I a n b nur nod; in © a r t e n , unb erft 1 7 8 0 würbe fte, jebod; im^-
m e r nur i m kleinen, auc^ auf freiem gelbe angebaut.
O B g í e i c í ; bie Kartoffel Bei 5íníunft ber (Suropäer in Slmerifa in
a ^ Z e n c o fehlte, fo finb boc^ i^erfc^iebene O u e ï ï e n i?orí;anben, weíc|)e ber
S i e Äartoffei. g^
« e r m u t t ; u u g ütamn geBeu, ba^ it)r SinBau in einigen (^egenben .on
B e t r i e B e n würbe, unb a^er m m ä n U m t n a V a
t r e o.aer bte Kartoffel gerabe aug 9iorbamerifa Befommel
b t e f e W a n z e nun aug ^ e r u nací; biefen uörblic^en ©egenben Biíg
a n g t Ift, o^ue in .irmteíameríta culti.irt . u werben, b g BleiBM^^l
f J ^ \T>f bi e f e r (Srfc^einung bod; uicBt
f o f d i m . jne^men wir an, baf bte Ureínwoí;ner .on L i e r i a Be
t ^ r e n S ä u b e r u n g e n ober wenigfteng Bei i^rem gegenfeitigen l e r f e l
a u c ^ h e Kartoffel .erBreitet ^aBen, fo tonnte biefei e u . d g ^
« B e r 5^e.tco nac^ 9?orbameriia gelangen, ^ a aBer bag ^ Z Z t a
t e er » u z e wenig ^ufagt, fo ift eg fe^r natür l ich, ba^ bie i i 1
t e l í e t d ; t n u r f.drlic^ gebaute Kartoffel wieber .er d ;wa n b , um
B t g e ^ n eul turgewM; fen ^^lafe j u mad;en. - ^ie goloni^e w I '
b a f e l f gefnnben,- unb ©c^iffe, welche i m 3al;re 1586 aug ber Z
« o n ^Bema r l e jurüdfe^rten, l;aBen bie erfteu Kar tof fel n uad; ^rlan
b t e Kar tof fel n a c | (Suro^a geBrac^t ^aBe. 3u ber Sefc^reiBung jener
m e r f w u r b t g e n Oieife beg englifd;en Seefahrer , fte^t iein © o r t ba Ö
u n b alg er Bei fetner ^ ü d f e ^ , „ad) @„gia„b, wo er Befannt l id; mii
e t enen © e ^ l n tu bie ^^emf e einfuhr, .ou ber Königin m i aM^
m i f j e tue m ©d;irfe mi t einem « e fuc | e Beehrt würbe, ba f ameu alle
© p e t en u n b grüc^te auf bie ^ a f e l , welche ber Berühmte Söeltumfegler
m i t g e B r a d ; ^atte. be r ^ e f c ^ r e iBu n g feneg @ a f t m a | l g werben b e
© r e i f e n aae aufge^d^lt, ber Kartoffel ift b a ruut e r aBer nic^t cmälfnt
« o n 3]telen wirb bag «erbienft ber einfü^rung ber Kartoffel in
E u r o p a bem ©ee^elbeu @ir ^a w f i n g zugefc^rieBen, ber fie im
» e ^ l 5 6 3 ober 65 .on © a n t a g é foll erhal ten ^aBeu. ©ewiffer ift
^ o u g al m Urlaub )3flanzte, .on wo fíe n a c | Sancag^ire lamen -
m bte Kar tof fel nid;t eBen fo fc^nell wie ber ä)?ai§ unb bie füge
K a r t o f f e l burcj) bi e ©^^anier uad; © u r o ^ a geBrad;t w o r b e n ift, ^ a t fe neu
® r u n b etnfad; bartn, ba^ biefe W a n ^ e u u r auf ber © e f t f ü te L Vme.
r t i a geBaut würbe,- unb bie Stei fen u m bag ^o r n banerten bamalg
n o e ^ ZU l a n g e un b waren auc^ ju feiten, a U ba§ auf btefem ffiege bte
K a r t o f f e l mi t «eic^tigfeit ^ät t e n a c | ©uro^^a ÜBergefü^rt w e r b e n f L u n .
§ im 4. ^pxil 1581 gu ®eí.ífovb, too ©rafe'ö ©i^íff i^ov §ínfev íag.
7
X M ' : , i'
E