d e r e m e T A L L I C A
here machinis, quòd ipfis non utantur: nimirum quòd impenfe fint majores
quàm pauperioris venae frucRus. T ertia eft aer gravis,quem inter dum domini
non arte, non fumptu emendare & corrigere pollunt: quam ob caufam
foisio non puteorum tantùm, fed etiam cuniculorum deferitur. Quarta virus
in fingulari loco genitum, fi id funditùs tollere, vel levius facere in noftra
potcftate non fuerit: cadere rpecusadPlanam,Laurentiusdi(Rus,non fodi
lolebat, dim argento non carerei. Quinta daemon truculentus & homicida:
etenim ab eo, fi cxpelli non pofsit, nemo non fugit. Sexta, fubftrudiones fi
labefadatæ conciderint: eas enim ruina montis fcqui folet. Subftrudiones
autem tunc fokim reftituuntur, cùm vena admodum autCUl LUiic iuium ,ww..*- ....-V- div es mre talli fuerrri t. J r -/T
Septima, moms bellici : propter quos, nifi certo conftet tofiores deleruille
puteos & cuniculos,reficiendi non funt. Non enim credamus, majores no-
ftros tam inertes & ignavosfuiflè, ut fofsiones, quæ potuerint fieri cum frudu,
rcliquerint.Noftris profedò temporib.non pauci metallici,ciim anilibtls
fabulis perfuafi,refeciilênt puteos de(ertos,operam & oleum perdiderunt; ne
igiturpofteritasadaagat,cxre ejus erit in tabulas referre,qu.amob caufam
cujufq; putei vel cuniculi fofsio relida fit. Id quod quondam Fribergi fadum
elfe conftat puteis defertis propter copiam & affluentiam aquarum.
De re Metallica Libri VI- F i n i s ,
GEORGI l AGRICO»
L A E D E R E M E T A L L I C A
L I B E R S E P T I M U S .
E x T ù S liber defcripfit ferramenta, vafa, machinas,
hic venarum experiendarum rationes dcicribet: eas e-
nim effoifas, ut utiliter excoqui, & ex ipfis à recremento
purgatis,metalla pura confici polsint,opergprecium eft
prius experiri. Sed talis experimenti quanquam men-
tio fada eft à fcriptoribus,tamen nemo ex illis præcepta
ejus memoriæ tradidit : quocirca mirum non eft, fi æ-
tate pofteriores nihil de eo fcripferint. Metallici certè
ex iftius generis experimento cognofcunt de venis, utrum aliquod quod-
piam metallum, an nullum in fe contineant : auï%fi ipfe nobis indicia unius
metalli vel plurium oftenderint, multum an paucum in eis infit : qua ratione
ctiam unius venæ partes metalli participes, ab his, quæ ejus expertes lùnt, ic-
p.arari poffunt. Atque illæ rurfus, in quibus multum eft ab his in quibus paucum.
Nifi enim hoc antea, quàm ex venis conflentur metalla, di igenter fadum
fuerit, non fine magno dominorum detrimento excoquentur. Nam
partes
partes venarum, quæ non facilè igni liquefcunt, metalla ad fè raplunt, vel ea
conlumunt. Hoc modo cum fumo evolant, altero cüm decremento & cadmia
commilcentur : quo domini operam perdunt, quam poiùeruntin fornacibus
atq; catinis præpar.andis, & eos novas impeniàs in ejufmodi recrementa
* cæteras res facere neceflè eft. Verùm metalla jam excoda experiri folc-
mus, ut exploratum habere poßimus, quota argenti portio infit in centùm-
pondio æris vel plumbi: aut quotam auri particulam libra argenti in lè contineat.
Et contrà, quotam æris vel plumbi portionem habeat argenti centum-
pondium: aut quota ardenti particula fit in auri libra: atque ex ea re conjicere
licet, utiliter poßit,nec'ne, metallum preciolùm à vili lèeerni : quin etiam tale
experimentum docet,utrum nummi boni fint,an adultcrini,manifeftoque
deprehendit argentum,fi ejus plus quàm fuerit juftum,monetarii miicùcrint
auro : aut æs, fi ejus plus, quàm fas fit, iidem temperaverint cùm auro Vel argento'.
quorum omnium rationem quàm potero,diligentifilmè explicabo.
Vènarum aiitemexperimentum,quodiolis metallicis utile eft, ab excodione
differt fola materiæ paucitate: etenim coquendopaucamdiicimus,utrum excodio
multæ nobis lucrum dabit in damnum,nifi enim it^talliciftudio in-
cumberent in eam experiendi rationem, qua utfitur,ex Vénis,ut jam dixi, metalla
interdum cum detrimento, interdum fine ullo emolumento excoque-
rent : nam experiri venas impenfls admodum exiguis,excoquere tantummodo
magnis poffumus. Simili autem modo fiunt. Primùm enim ut venas ex-
perimur in fornacula,fic ealdem excoquimus in fornace. Deinde utrobique
non ligna,fed carbones incenduntur:tum ut in catillo iìdili,cùm Venas eXpe-
rimur,metalla quæ in ipfis iñíunt, fi aurum,argentum,æs,plumbum fuerint,
juftifiimè mifcentur,ita in primis fornacibus,cùm eædem excoquuntur,per-
mifceri folent. Præterea ut hi, qui venas explorant igni, metallum vel liquidum
effundentes, vel frigefadum irado catillo terreno purgant àrecremen-
tis, ita cxcodores quàmprimum metallum è fornace defluxerit in catinum,
frigidam infundentes, ab eo rutris auferunt recrementa. Poftremò ut in catillo
cinereo aurum vel argentum à plumbo feparatur, ita quoque in fecun-
dis fornacibus. Sed artificem etcperiendæ venæ vel metalli neceffe eft para-
tum, &inftrudum rebus neceflariis ad experimentum venire: atque fores
conclavis, in quo ftatuta eft fornacula, claudere, ne quis intempeftivè acce-
dens, mentem ejus,in operas intentam,perturbet : libram præterea in fuo loculamento
collocare,ut ca,cùm ipiè maffulas metallorum pondérât, flatu
ven torum huc & illue agi tari non poßit: is enim arti eft impedimento. Verùm
res fingulas,ad experimentum neceflàrias,deicribam exoriùs à fornacu-
lis : quarum alia ab alia differt figura, materia, loco in quo collocatur : figura
quiclem, quòd fit teres vel quadrangula. Atque hæc magis eft ad venas expe-
riendas accommodata.
Fornacftla terés.