d e r e m e t a l l i c a
ram potifsimura machinæ Ipiritales puteis admodum profundis & cun!en,
lis lonoii'is in montem adis infpirant : utièqtienti libro , qui etiam luis cx-
ponet machinas, explicabo. Aer autem extenor fe iua fponte fundit in cava
terræ, atque cùm per ea penetrare poteft, rurlùs evolat toràs ; led divei fa ratione
hoc fieri folet. Etenim vernis & æftivis diebus in altiorem puteum inf
lu ir ,* per cuniculum vel foifamlatentem permear, ac ex hiimi iori effluii:
fimiliter iifdem diebus in altiorem cuniculum infundituy&interjcdopu-
teo defluir in humiliorem cuniculum, atque ex eo emanar. Autumnali vero
& hyberno tempore conti'cà in cuniculum vel puteum humiliorem intrat, &
exaltiori exit: verùm ea fluxionum aeris mutatio in temperatisregionibus
& locis fit in initio v e r is * in fineautumni: in frigidis autem in fine v e r is ,*
ininitio autumni : fed aer utroque tempore, anteaqtiam curlùm lùiim illum
confiietum conftantcr teneat, plerumque quatuordecim dierum Ipatio cre-
brashabet mutationes, modò in altiorem puteum vel cuniculum influens,
modò inhumiliorem. Sed de his fans: nunc ad reliqua pergamus. Puteorumdtio
(ùnt genera, unum altitudine jam delcripta,cu]ulmodi putei multi
folent elle in una fodina : præfertim fi cuniculi ad eam pertincant, & gravida
fit metallo. Tunc enim cùm adprimtim cuniculum primo puteopcrventum
fuerit, alii duo fodiuntur putei: imò verò, lì aquarum miiltitudolofsiones
imnedierit, interdum tres : ut unus lacunæ loco fit, in reliquis duobus pcrfi-
ciatur munus fodiendi fùfccptum : idem fit in lectindo cuniculo & in tertio,
vel etiam in quarto, fi tot in montem fuerint aiti. At alterum genus puteo-
rum eft adn.odum altum : utpote ad pafliis lèxaginta, vcl ocfiogint a, vel centum
: qui putei continenter reiftà defcendunt in profundum terræ, iinoq; fune
cìuiflario ex fodina extrahuntur faxa excifa & vena- metal licæ : qu a de cauri
eos metallici reftos appellant :lùper hos puteos ftatuuntur machina-, quibus
aquæ exh auriuntur:* quidem fob dio eaplerunque,quam equi circuma-
glint,in cuniculis vero cæteræ, quas vis aquarum vcrfat: talcs autem putei
fodiuntur tunc,cùm vena fuerit dives metalli. Sed putei qualelctinque diver-
foinodofobftriiuntur: fi enimvena fuerit dura,atque etiam faxumtecT*
fundamenti,non opus habent multis fobftruftionibus, led tigna per intervalla
collocantur : quorum altera capita in tedi formas, in rixis incifis,inclu-
duntur : altera in fundamenti formas, atque ad tigilla bis propius iundamentum
foperpofita alleres* fcalæaffigunttir: fed afleres* qui utrinq; puteum
à v en a ,* qui reliquam ejus partem ab ca,in qualùntfcalæ,diftinguunt, ad tigna
affigun tur: illi autem venam coercent,ne ejus glebæ,aquis refolutæ,deci-
dant in puteum,*exutraquc parte foflores* reliquos operarios ex altera
etiam perfcalas dcfcendentes vel alcendentestcrreant,aut lædant,aut deji-
ciant. Hi veròglebas rixorum,quædumextrahuntur,è vafis vel corbibus
cxcidunt, iildem de caufis à foalis excludunt & arcent. .Atque pra-tcrea fa-
ciunt,ut difficilis & arduus defoenfos * alcenfos,minus terribiles cfl'e videantur,
minus fint periculofi. Sin vena flierit putris rixumqiie tedi * fondamenti
molle , crebriore ftrudura indigent : quamobrem contignationes
quadrangulæ conjundæ continuatæquc collocantur, quarum duplex ratio
eft. y el cnim tignorum, quæ ex ledo ad fundamentum pertinent, capita
L I B E R Q U l N T u S .
^ita quadrangula in formas item quadrangulas tignorum, quæ ad tedum &
fundamentum font, includuntur: vel altera foperius, altera inferius exciri
font, atque illa in hæc imponuntur ; eariim contignationum gravéonus, tigna
robufta.per intervalla polita, fuftinent : quæ item in formas fundamenti
* tedi, lèd devexa, font induri: * quidem penitius. Ut autcm tales contignationes
maneant immobiles,extimi diflèdæ arboris aflères vel cunei lignei inter
ipris * venæ latera atque ejus tedum & fundamentum injiciuntur & im-
pelIuntur:acquodinanceft,terràgIareàc[uecompletur. Si verò faxatedi
*fundamenti modò fuerint dura, modò mollia, fimiliter vena, nullæ conti-
inationes fiunt, lèd tigna per intervalla collocantur : ac ubi rixa fuerint molí
a * vena putris, ab eorum tergo fabri locant aflères, inter quos & montem
infcrtiunt terram & glaream: ut eodem modo id, quod fuerit vacuum,ex-
pleant. At cùm puteus admodum profundus, five redus five devexus, con-
tignationibus fulcitur, tunc quia interdum font male materiate &ruinæ im-
pendunt, majoris fi'rmitudinis caiilsa intra eas collocantur tria vel quatuor
paria tignorum longilsimorum &robuftilsimorum, cujulque autcm paris
alterum ad eam partem,quæ eft tedum verfos: alterum ¿regione ad cam;
quæ eft fundamentum verfos. Ne verò unum in altcrum incidat, firmaqué
&ftabiliafi'nt,crebristignistranlvcrririis foftinentur:lèd üthæc fi'rmitis in
illis includantur,ea ipfa longilsima media eorum parte exciri font. Quinetiam
qualifounq; putei fuerit ftrudura, tigilla quædam tignis foperponunt,
adquæaffigunt aflères,qui Icalas àreliqua parte diftinguunt atque disjun-
gunt. Quòd fi puteus admodum altus fuerit redus, ad latus Icalarum aflères
tignis imponuntur,* adeaaffi'guntur,ut afoendentes, atque etiam dclcen-
dentes, in fcandendo defatigati in ipfis fedentes vel liantes polsint requielce-
re. Ne verò etiam ingeftoribus àrixis, quæ cùm ex tam alto puteo extrahuntur,
rurlùs incidunt,fi'tpericulum,p.aiilô foprainfi'mamejus partcmtigilla
rudia fic continuata trabibus foperponuntur, ut totum putei Ipaciiim, eo excepto,
in quo font Icalæ, occupent. Attamen etiam foramen eft ftrudiira:
propè fundamentum, quod iccirco patetad omnem reliquam putei partem
ab infima, ut vari, rebus folsilibus completa, per id machinis ex puteo extra-
hi, vacua rurlùs in eundem immitti pofsint : itaque ingcftores * reliqui ope-
rarii, fob hac ftrudura quafi latentes, tutilsimé in puteo font.
Tgiia per intervalla pofita A,
Ttgilla B.
Tigna longi/ìima C.
Tigna tranjverfaria D;