taJ]icæ,hosaliosquenoil:ros libros iludióse diligehterque légat, aut de qua-
quere coniîilatexpcrientesmetallicos;icdpaucos inveniet guaros totius artis.
Etenim plerunque alius fodiendi rationem tenet: alius pcrcepit Icien-
tiam Lavandi, alius arte excoquendi confidit : alius diiciplinain terra' me-
tiendæ occultât : alius artificiose fabric.atur machinas : alius denique juris
metallici peritus eft. At nos,ut invenicndorum & conficicndorum mctal-
lorum Icicntiam non perfecerimus,hominibus certe ftudiofìs,ad earn per-
cipiendam,m.agnumafferemus adjumentum. Verùmaccedamus ad infti-
tutam rationem.
u 'm ièmper fuerit inter homines fumma de metalli dilTenfio.quòd
alii eis præconiumtribuerent,alii ea graviter vituperai ent, viium
______ mihi eft,antequam metallica præcepta tradam,vcntatisinveftigandæ
causarem ipümdiligenterexpenclere. Ordiarautem abutilitatis quæ-
ftione i quæ duplex eft : aut enim quæritur, utilis ncc ne fit ars metallica his,
qui veriànturin ejusftudio:aut reliquishominibtisutilis'ne fìt,aninutilisi“
Qui metallicam ceniènt inutilemefTehis,qui iìium ftudium in ipili collo-
cant.ajunt primò,vix centefimum quemque fodientem metalla, vel id genus
alia, friidus ex care capere. Sed metallicos, quia omnes iìins opes ccitas &
bene conftitutascommittunt dubiæ* lubricæ fortuna-,pleninque Ipe falli,
itimptibusque & jaduris exhauftos, amarilsimam tandem vi tam & miièrri-
mamdegere. Verùm ifti non vident,quantum diftetdodiis & ufi peritus
met.illicus,ab artis ignaro atque imperito. Hic fine ullo deledu & di (crimine
foditvenas,illeeasexperitur .itquetentat: ftd quia invenit vclnimis .angu-
ftas&dums, vel laxas&putrcs, ex co colligitipias utiliter iodi non polle: itaque
fodit feledastantùm. Quidigiturmirum? rcrummetallicarumiinperi-
tum damnum facere: peritum vero frudiis ex foisione capere ubérrimos ?
Contingit idem agricolis : Nam qui terram ar.ant,ficcam pariter &denfam
& maa-am,eique mandant ièmina, tantam non faciunt meflem,qiiantam hi,
qui iòlum pingue acputrecolunt, & irseo faciunt iementem. Cùm autem
multò plures metallici fint artis imperiti,quàm periti, fit ut metal lorum to t
fio perpaucis emolumento fìt,detrimentum afferat multis. Siquidem vulgus
metallicorum,quod eft cognitionis venarum rudeignarumque,non raro
& operam & oleum perdit. Id enim magna ex parte folet occurrere ad metalla,
cùm vel propter magnum & grave æs alientim, quo fe obftrinxit, mer-
caturamdepoiuerit,vel laboris commutandi grati.! reliquerit falcem&ara-
trum. Quamobrem,fi quando incidit in venas metallorum,aliorúmvefoísi-
lium facundas, id bon.à magis fortuna accidit, quàm aliquà Itibtili animad-
verfione. Quòd autem metallica multos auxeritdivitiis,ex hiftoriisintelli-
gimus: etenim inter icriptorcs antiquos conftat, aliquot respitb. florentes,
nonnullos reges,plurimos homines privatos,ex metallis, eorùmve ramentis,
divites effe fados. Quam rem, multis claris & illuftribus exemplis ufus, in
primo libro De veteribus & novis metallis inforipto,dilatavi atque explicavi:
ex quibus exemplis apparet,metallicam iìiis cultoribus elle utiliisimam. Deinde
iidem reprehenfores dicunt, nietallicæ quæftum minimè effe ftabilem,
magnismagnisquelaudibusefferunt
agriculturam. Quàmautemverc hocdicant,
non video: cùm argentada metalla Fribergi,ad annos jam quadringentos in-
exhaufta durent :plumbariaGofelariæ ad íexcentos, quorum UtrumqueeX
annalium monurhentis conquiri poteft:Schemnicii vero & Cremnicii communia
argenti & auri ad odingentos, quod antiquiisima incolarum privile-
gialoquuntur. Sed dicunt, fingularumfodinarum quæftum ftabilem non
elle. Quafi vero metallicus uni fodinæ,aut fit,aut addidus eflè debeat,ac non
multi communiter impenlàslaciant ih metalla: aut peritus artis non fodiat
alteram venam, fiprioris fortuna ejus votisampliùsnon relponderit: atta-
men Schonbergii metalli,quod Fribergi eft,quæftus iùpra hominis æta-
temftabilis pcrmanfit. Verùm, mihi non eft in animo,derogare aliquidde
dignitate agriculturæ; minusquc ft.-ibilem quæftum metallicorum eff;, non
libenter modo, fed etiam ièmper fatebor, quòd venæ tandem dcfinant effu?i-
dere metalla, cùm agri in pe^ctuumefferreftugesfoleant. Sed metallico-
rum qua-ftus,quò minùs eft ftabilis,eò eft uberior,ut,initàratione,quod fta .
bilitatideeft,ubertatereperiaturæquari. Etenim fodinæ plumbariæ quæ-
ftus annuus cum frudibus agri optimi comparatus,ipfistriplus,aut mini-
nimi'im duplus eft. Qupt ergo partibus antecedit eildem frudibus quæftus
argentariæ vel aurariæ venæ ? Quocirca veré ac frité Xenophon frripfit de
Allicnienfium argentariis metallis : Eft terra, in qua,fi frmentcm feceris,non
funditfruges; fi vero earn fuderis, multò plures alit, quàm fi fruges ferret.
Habeant igitur fibi agricolæ uberes campos colantque colles fertiles frugum
gratia: metallicis valles tcnebricoias rclinquant, Sc montes fteriles, ut ex
ipfis ertiant gemmas & metalla,non precia modò frugum , frd rerum o-
mniumquævenduntur. Turn dicunt, periculoiùm eifr metallicæ operam
dare; quòd metallorum foflores interimantur,modò ab aere peftifero,quem
ípiritu ducunt, modò,haurientes pulverem pulmones exulccrantem, macie
cxtabefrant: modò intereant,ruinismontiumoppreisi: nunc Vero de fralis
in putcos delapfi, brachia, crura, cervices frangant ; nullum autem utilitatis
trudum tanti æftimari debere, ut propter ejus magnitudincm,falus hominis
Sc vita adducatur in maximum quodque pericuTum Sc extremum difrri-
men. Hæcquidem fateorperquàm graviaeifr,atqueadeò plena terrons Sc
periculi; ut,ipiorum vitandorum causa,cenfrrem,mctalla fodienda non eifr,
fi vel læpiùs in ea incurrerent metallorum foflores, vel ab eis fibi nulla ratione
cavere poffrnt. Qrn enim non potior eflct vivendi ratio, quàm vel uni-
veriapoisidendi,nedum metalla? quanquamqui ficperit,polsidet quidem
nulla,frd earelinquithæredi. Cùm autem raro ejusmodiaccidant,&impro-
vidis duntaxat foiforibus, metallicos non abfterrent àfoisione metallorum,
ut nec à iuo artificio fabros materiarios abfterret unus aliquis ex ipfis, qui,
quia incauté egit,ab alto ædificio dclapius,animamefflavit. Ifta rdpondi
ad fi'ngula, quæmibi objicere folent hi, qui vociferan tur, rem metallicam
filis cultoribus effe inutilem ; cùm,quòdiiimptus impendat ad incertum ca-
iùm; turn,quòd ipià commutabilis fit & pcrnicioià. Nunc venio ad cos qui
candem, cæteris tominibus utilem non eifr ajunt ; quia frilicet metalla Se
gcmmæ, & reliqua folsilium genera ipfis inutilia fint. Quod contcndunt
a 2