D E R E M E T A L L I C A
iccircò reftè dicentur mala. Quitus enim rebus bonis,male æque atque bene
uti non polFumus ? Liceat mihi exempla ponere ex utroq; gener^onorum.
Vinum!potus longe optimus, fi modicehibitur, prodeft concodioni cibo-
rum-adlngumisortum juvat: promovet fuccosm omnes corporis partes.
nütHcationfbonoeft,neccorporifolùm;reTaiumoetiamutile.Namtenebras
& caliginem mentis noftræ difcutit: cura & folicitudine nos libérât, reddit
fidentefrebus. Sin immodicè bibitur, corpus lædit, & gravihus morbis
opprimit. Vinolentus etiam nihil taciturn tenet: funt & bacdiatur,multaque
fccLanefariafacit& flagitia. QuadereTlieognisperdodefcnpfitverfibus,
quos lie Latine redderepoiTumus:
Vma nocere fülent, aVidà f i fa u te trahantur,
S t!n o d ic èh ib em ,y in a ju ya re f ile n t . _
Sed, ne diutiùs morer in externis, venio ad corporis & animi bona, inter
auæ mihi Robur,&Forma atque Ingenium occurrunt. Igitur fi quis robore
Cmultùmlaborat,utfeiuosquehonefté&laudateaïat eobene utitur:
fin excædevivit&latrocinatur,malè. Similiterfoemina pulchntudineexi-
mià,fì nupta viro,ei uni piacere ftudet,forma utitur: fin petulanter vivit,i uit-
que in lib^dinem,ea,ut convenit,non utitur. Pan ratione adolefcens, qui do-
& in æ fefe dat, & artes ingenuas coht, rede utitur ingenio : qui fingit,mcntitur,
capit,fraude& perfidiàfallit,ejus celeritate abutitu.. U ta u p is ,q u i Vi-
num, Robur,Formam, Ingenium,propter oeprem tifum, m bonorum numero
non habet,in fummu ilium rerum opificem Deum injunofus & contu-
meliofus eft : ita,qui res fofsiles eximit ex bonoru coetu, in eundem injuria &
côtumeliâflicit.RedifsimèigiturquidâGræciPoetæfcnpferutjutPindarus.
Qtia yirtute pecunia
Exornata nitet, fuppeditacyias
N on unas ben'e a go f, quibus
Qtia fors cunque fcrens obtulerit t ill.
Ut Sappho;
Sme yirtutisamore holpes iniquus
Kocetaurmn,atficiatakeccaput<srfummabonorum.
Ut Callimachus:
DiVitne magnosfin e ncc yirtute : nec tpfe
Virtutes factuntmagnos fine diVuecenfu.
WtAntiphanes:
N am , per deos, cur oportet quis due fe r e ?
{Pecunia cur optet habere pkrimum?
Quàmpofitt auxilian ut amicis,gratia
P ruR um á /e re reD iya rum fia y ifim a .
Argumentis & convitiis adverfariorum reiutatis,colligamus utilitates
metallicæ Primùm autem ea utilis eft Medicis : .etenim cftundit copiam
medicamentorum,quibusvulnera&ulcerafolentcurari,peftisetiam:utcertè
fi nulla alia effet caufa cur fcrutaremur terram,tamen medicmg gratia earn
fodere dcberemus. Deinde utilis eft Pidoribus: fiquidem cruit genera pi-
gmentorum, quibus cum ipfis tedoria pida fuerint, humor allapfus cxtrinfecus
minùs,quàm cæteris nocet. T um utilis eft Architedis : etenim invenit
m.armora ad firmitatem magnarum ædium apta, & ad ornatum decora. Utf
lis præterea eft iis, quorum animus ad immortalem gloriam nititur: nam ef-
fodit metalla,e quibus nummi & ftatuæ,aliaq; fiunt, quæ poft literarum mo-
nimenta hominibus quodammodò æternitatem,immortalitatemq; donant
Mercatoribus etiam utilis cft,qudd multis de caufis, ut alias dixi,moneta,que
ex metallis conficitur, oportunior fit homini, quàm rerum permutatio. Poftremò
cui non eft utilis." nam ut nunc præteream & relinquam opera tam
concinna, tam polita,tam elaborata, tam utilia, quæ ex metallis, in varias figuras,
formant fabri âurarii,argétarii,ærarii, plumbarii,ferrarii, quotufquif
queartifex fine metallisaliquod opus clegans & perfedum efficere poteft."
certe fi non utitur inftrumentis ex Ferro vel ex ærefadis,neq; lignea, neq; lapidea
fine eifdempotertintformari. Ex quibus omnibusperlpicuumeftTqui
frudus, quæq; commoditates percipiantur ex metallis. Ea verò, ne habere-
miis quidem, nifi ars metallica effet inventa,nobisq; miniftraretur. Quis igitur
non intelligit, earn effe maximcmtilem, imo potiiis neceffariamhumano
generi? Ne plura : Homo metallica carere non potuit,nec ipfum eâ carere vo-
luit divina benignitas. Porrò quæritur. Metallica hofteftà ne fit ingenuis,
an pudenda & inhonefta? Nos autem eam inter honeftas numeramus artes:
Cujus enim artis quæftus non eft impius, non odiofus, non fordidus, illam
honeftampoffumtisexiftimare: Talem verò metallicæ quæftum effe, quòd
augeat rem bonis & honeftis rationibus, jam oftendemus : Jure igitür inter
honeftas numerator arteS. Primùm autem, quæftus metallici ( ficeat mihi
eamconferrecum cæteris rationibus, quibus magna pecunia quæritur) æ-
qtiè plus eft, atque agricolæ. Nam uthic,cùm in agris fuis fementem facit,
quamvis ipfifruduofifsimi fint,nemini tamen facit injuriam: Ita ille,cùm^
iuum fodit metallum, etiamfi magnos acervos auri argentivc cruat, nulli tamen
mortalitim dat damnUm.Omninôquc hæc duo genera rei familiaris augends
inpriniis funt liberalia & ingenua. At præda bellatoris plerumque
impia eft; quòd militaris furorrapiat bona tam iàcra, quàm prophana. Ut
verò bellum habeat lûfceptum rex omnium juftiisimus cumcrudelibus ty-
rannis, non pollunt in eo homines improbi rem atque fortunasamittere, ut
noninnocentem& miferamplebem,lenes dico, matronas, virgines,pupii-
los, fecum in eandem calamitatém trahant. Metallicus autcìtrmagnas divi-
tiasin brevicongererspotcftfineullavi,finefraude &malitia. Quocirca o-
mninò verum non eft i lud vêtus proverbium, Omnis dives aut iniquus,aut
iniqui hæres. De quo tamen quidam contendentes adverlùsnos,inièdan-
tur & exagitant metallicos, cosque aut iplorum liberos, dicunt,in brevi in efeftatem
incidere, non aliam ob caufam, q^uàm qüôddivitias non bono mo-
o congefferint. Nihil enim verius effe iilo,quocîeftâpudNæviumPoe-
tam, Male parta, male dilabuntur. His autem improbis rationibus homines
ex fodinis divites fieri ajunt. Ubi ipes aliqua metalli effodiendi oftendi-
tur: aut regulus,magiftrattisve,exturbat fodinæ dominos ex poffefsione:
aut callidus* verfutus aliquis vicinus, antiquis polîêfforibus infcrt litem,
ut cosaliquâ fodinæ parte Jo lie t ; aut præfedus Fodinæ ideò indicit domib
2