Reftat de malis & morbis metallicorum, a« de modis quibus (ibi ab ipfis
cavere pollunt : nam lèmper majorem rationem valetudinis fuftentandæ,
quàm lucri làciendi habere cohvenit,ut libere mUneribus corporis fungi p of
fimus. Eorum autcm malorum alia affligut artus,alia lacdunt pulmones, partim
oculos, quædam denique homines interimunt. Aqua, in quibus puteis
ineft multa & frigidior, crura vitiare Iòlet : etenim frigus eft inimicú nervis.
Sed foflores ad eam rem ritis altos perones fibi comparent, qui crura tuean-
tur ab aquarum frigore : cui confilio qui non paruerit, is magno afficietur in-
commodo valetudinis,præfertim cùm vixérit ad iènêdutem. Contrà vero a-
liquæ fodinæ adeoficcæ font, ut prorfus aquâcareant: quæariditas majus
etiam malum dat Operariis : fiquidem pulvis, qui cietur & agitatur foísionibus,
penetrans in aíperam ufque arteriam &pulmones,parit difficultatem an-
helitus,* vitium, quod Græci nominant. Quod fi vim corrodendi
habuerit, pulmones exulcerat, & tabem ingignit in corporibus ; hinc in metallis
Carpati montis invétæ funt mulieres, quæ lèptem viris nupferunt,quos
omnes diraillatabes immatura morte affecit. Aldebergi certe in Mifena in
fodinis reperitur pompholyx nigra, quæ uique ad offa exedit vulnera, & ulcera.
Ferrum quoque còrrodit : atque ob id davi earum caiarum omnes ihnt
lignei. Quin etiam cadmiæ quoddam genus eft,quod operariorum pedes, a-
quis madidos,itemquemanus exedit,pulmones* oculos lædit. Fodientes
igitur fibi non modò perones comparent, ièd chirothecas etiam ad cubitum
ufque altas: * veficas axas illigent faciei. Per bas enim pulvis neque trahetur
ad arteriam & pulmones, ncc in oculos involabit : non diisimilitcr apud Romanos
fibi cavebant minii confetfIores,ne pül verem ejus lethalem haurirent.
Tum difficultatem anhelitus parit aer immobilis, manes tam in puteo quàm
in cuniculo: cui malo remedia funt machinæ Ipiritales, quas paulo antè ex-
pofui. Sed eft aliud malum magis peftiferum, quodque homini mox affert
necem: in quibus puteis, vel fofsts latentibus, ve cuniculis duricies faxorum
igni frangitur,in his aer in ficitur veneno:fîquidem venæ * venulæ commif
furæqueïàxorumexhalantfubtilequoddam virus,ignisvi expreffum in rebus
metallicis aliisque folsilibus: quod ipfum cum fumo iùblevatur, non aliter
ac pompholyx, quæ in offîcinis, in quibus venæ metallicæ excoquuntur,
ad iùperiorem parietis partem adhærefcit : id fi ex terra evolare nequiverit,
fed deciderit in lacunas,atq; eis innataverit,periculum confiare folet. Etenim
fi quando aqua jaffu lapidis aut alterius rei commotafuerit,rurfus ex ipfis lacunis
evolat, itaque Ipiritu duèlum homines inficit: ièd idem magis cfficit fu-
mus igni nondum extinèlo. Corpora autem animantium ifto veneno infe-
«Ra, plerunque continuò turgefcunt, & omhem motum ac ièniùm amittunt,
lineque dolore intereunt. Homines etiam ex puteis icalarum gradibus afcen-
dentes, ubi virus incrementum iùmpièrit, ruriùs in eos decidunt : quia manus
non faciunt fuum officium, globofeque * rotundæ ipfis videntur effe, i-
temque pedes. Aut fi bona fortuna parumper læfi ex his malis evaièrint, pal-
' lidi funt, & fi'miles mortuorum. Itaque tunc nemo in eam ipfam fodinam vel
in proximas delcendat: aut fi fuerit in eis,aicendat ocyus. Pro vidi certè lòler-
tcsq; folfores die Veneris ad velperam incendunt ftruem lignorum : ncc ante
diem
diem Lunæ rtiriùs in puteos defcendunt, aut ingrediuntur in cuniculos. In-
terca vis illa fumi virofi evànefcit. Eft etiam ubi ratio cum Òrco habetur:
nam quidam loci metallici, licet rari fint,iùalpontc virus gignunt, peftilentemque
auram exhalant : ficut etiam quædam venarum cavernæ, fed hæ fæ-
' pius graves halitus in fe continent. Ad Planam Boemiæ oppidum funt non-
nulli lpecus,qui quibufdam anni temporibus halitum ex acidulis emittunt
lucernas reftinguentem, & foffores, diutius in eis morantes, necantem. Plinius
quoque fcriptum reliquit : Dcprefsis puteis, fulfurata vel aluminofa oc-
currentia, putearlosnecant, experimentü hujus periculi, demiffa ardens 1 u-
cerna fi extinguatur: tunc fecundCi puteum dextra ac finiftra fodiuntur æ-
ftuaria,quægraviorem illum halitumrecipiant. VerùmPlanæconftruunt
folles, qui graves iftos halitus hauricntes huic malo medentur, de quibus fu-
• pràdixi. Quinetiam interdum operarii defcalis in puteos delapfî,brachia,
crura,cervices frangunt,atit decidentes in lacunas fuffòcantur: plerunq; verò
in caufa eft negligentia præfidis : cujus eft proprium munus & Icalas ita vehementer
ad tigna affi'gcre,ut non abrumpantur,* lacunas,ad quas putei pertinent,
ita firmé aflèribus contegere,ne ipfi's motis,homines décidant in aquas:
quocirca præiès diligenter fiium munus exequatur : turn janua cafe non vergar
in aquilonem, ne tempore hyberno Icalæ frigoribus congèlent: nam id
ubi fadum fuerit,manus frigore rigentes, vel lubricæ,fuum tenendi officium
facere non poflùnt : ipfi etiam homines fint providi, ne, fi nihil horum
fuerit, f ila cadant incuria. Concidunt præterea montes, eaque ruina oppref-
fi homines intereunt. Certè cùm quondam Gofelariæ Ramesbergum defe-
diffet, ruinis tot homines iùnt oppreßi,ut uno die circiter quadringentas fce-
minas viris orbatas eflè, annales oquantur : & ab hinc annis undecim Aldebergi
fuffoßi montis pars refoluta refedit,*fexfoffores improvisó oppreisit:
abforbuit etiam cafam atque unà matrem cumfìliolo. Id autem plerunque
his accidit montibus,quibus venæ lùnt cumulatæ. Itaque foflores relinquant
fornices crebros montibus fuftinendis, aut fubftrudiones faciant. Saxum
quoque abruptum artículos atterit: quod ne fiat, metallici ftruduris necefi
lariis puteos, cuniculos, foflàs latentes fulcire debent. At in noftris fodinis
non eft foli'fu^a,quam Sardinia gignit. Animai eft,ut Solinus fcribit,perexi-
guLim,fi'mileque arañéis forma : folifuga dida, quòd diem fugiat. In metallis
argentariis plurima eft : occultim reptat, * per imprudentiam fuperfedenti-
bus peftem facit. Sed,ut idem ait, fontes calidi & faltibres aliquot locis effer-
veicunt,quiabolentàiòlifugisinièrtumvenenum. Sedin quibuidam fodinis
noftris, quanquam prpaticis, eft alia peftis & pernicies ; dæmones fi'ili-
cet aipedu truci : de quibus dixi in libro De fiibterraneis animantibus infcri-
pto : quod genus dæmoniÿji precibus & jejuniispellitur ac fugatur. Quædam
autem exhis malis atc^e alfe quædam res cauri flint, curputei amplius
fodi non lòleant. Itaque prima^ o tiß im a cauri cft,quòd non fint foecundi
metallorum, aut fi ad aliquod paflus foecundi fùerint, quòd in profundo fint
fteriles. Secunda affluentis aquæ multitudo : quam neque metallici poflùnt
derivare in cuniculos, quia tam alte in montes agi nonpoßint: neque machinis
cxtrahere, quòd putei fìnt admodum profundi : aut fipoflènt eam extra-
P 3