20 D E R E M E T A L L I C A
& tam intus,quàm tot is, omnes Iaborandi rationes intueri atq; contemplari.
Nec id folùm agere debet,ièd interdum aliquos labores itiiciperemon ut in iis
fe fr.angat, lèd ut & iìià diligétia mercenarios excitet,* eos doceat artem. Etenim
bene iè habet metallum, in quo, quid faciendum fit, non præiès modò,
verùm dominus etiam docet. Quocirca barbarus quidam,ut eli apudXcno-
phontem; redè reipondit regi, Oculus domini faginat equum: nam diligen-
tia domini omnibus in rebus valet plurimùm. At cùm multi communes im-
penfàs faciunt in metalla, ipfis accómod.atum atque utile e li, ex le præfedos
fodinarum eligere,item præfides: quia enim plerunque iùa homines curant,
aliena negligunt, non polfunt illi fua curare, quin aliena curent; nec aliena
negligere, ut fua non negligant. Quòd fi nemo ex ipfis ejulinodi officiorum
onera iìifcipcrc velit,aut fuilinere poisit, è re comuni erit, ea viris diligentif
fìmis imponete. Quondam certe hæcres curx fuit præfedis metallorii : five
domini elfent Reges, ut Priamus aurariorum circa Àbydum, Mydas eorum
quæ fuerunt in Berimo monte,Gyges,Alyattcs,Crceiùs eorum,quæ fuerunt
ad oppidum defertum inter Atarneam & Pergamiim: five Respub.ut Carlha-
rinenfes argcrxtariorum quibus floruit Hifpania: fiveFamiliæ amplæ& il-
uflrcs,utAthenisfodinarumLaureimontis. Hoc porrò r.ationibus,domini
artis adhuc ignari, maximè conducit, lùmptum cómunem fibi cum aliis ponere,
non in Foisione venæ unius, led plurium. Nam qui folus impenfts lacit
inunamaliquamfodinam; filècunda fortuna ipfi venam abundantem metallis
aliisque folsilibus elargitur,amplilsimæ pecuniæ fit dominus: fin ad-
verfà inopem&fterilem,inomne tempus perdit omninôomnerniîimptû,
quem in eam impendit. Qui verò nummos communiter cum aliis inilimit in
plures venas alicujus loci, nobilitati copia metallorum,ille rarò perdit oleum
& operam,Fedipfius optatis plerumq;Fortunareipondet. Cùm enim ex duodecim
venis, in ijuas communis fit lumptus, una metallis affluens, domino
non redd.it modo pecuniam impcnfim, led det præterea lucrum; certe erit ei
res metallica ampia & frucT:uoFa,cui datæ venæ, aut très, aut quatuor, plurés-
ve eft'undunt metalla. Xenophontis autem non multùm buie dilsimfle con-
filium eft, quidiplìs Athenienfibus fit faciendum, fi novas argenti venas fine
detrimentovoluerintquærere,Sunt,inquit,Athenienfmmdecetribus; itaque
fi civitas fingulis dederit lèrvos pares numero, atque ipfe communi tor-
tunà novas venas fècuerint,hoc fané modofi una invenerit venam argenti
divitem,utiqueuniverfis, id quod habet utilitatem,oftcndet : fin duæ tribus
invenerint,.lilt très, aut quatuor, aut dimidia earum pars, profedò hæc o-
perautiliora fient. Spem enim omnes tribus fruflrari,præteritorumnonefl
limile. Quamvis autem hoc Xenophontis cófilium fit plenum prudentiæ,ta-
menei focus non eft inulliscivitatibus,nifi liberis & opulentis. Nam quæ
in regum & principum ditione font, vel tyranni domin.itu premuntur, fine
eorum permiflu non audent facere tales impeniàs : quæ præditæ font parvis
opibus ac lacultatibus, præ indigentia non pofliint : turn etiam, ut mos efl
noflrorumhominum,Respub.nulloshabent lèrvos, quos tribubus eloca-
rc poflènt, Quare hodie, qui cum poteflate font,nomine Rerumpub!. impeniàs
agunt in metalla, non aliter ac privati homines. Nonnulli verò doiTuni
L I B E R S E C U N D U S . 21
mini, partes fodinæ, quæ abundat metallis, maluntcmere,quàm effe folliciti
de venis quærendis. Atq; hi facilem quandam & minus incerta augendæ rei
rationem tenent. Ut enim unius & alterius fodinæ focs ejulinodi partió emptores
frufl-retur, plurium certe fodinarum non dclerct ; fed ex his aliquæ o-
mnem pecuniam impenfam cumfcenore dominisreddent,fodmarú modo
metallis facundarum partes valdé magno precio non mercentur, nec nimis
multasproxim.irumfodinarum,quæ metalla nondumfundunt,ne,fi optatis
fortuna non reíponderit, femcl jacluris exhaufli, non habeant, fomptum
undc faciant,* cmant alias partes,quæ damnum tadum refarcire pofsint.
Quod malum accidit bis, qui repente exmetallis divites fieri volunt,&ni-
mio plus font cmaces. Igitur non folùm in cæteris rebus,fed edam in em-
ptione partium, impendendi efl modus quidam retinendus metallicis,ut nè
nimiàc ivitiarUmcongerendaró libidine obcoecati,omhiaprofundant.Præterea,
prudentes domini, antea qüàm partes emant, fe conierre in fodinas debent,
& diligenter naturam venaró contemplari. Hoc enim ipfis maxime cavendum
ell, nefraudulenti partium venditores eos decipiant. Partium quidem
emptores fi minus divites fiunt, at certius faciunt rem, quam hi, qui fois
impenfìs fodiunt metalla,quòd timidius fe fortunæ còmittant.Nec vero metallici
proríus fortunæ diffidere debent,ut nonnullos diffidere videmus, qui,
quamprimùm alicüjus fodinæ partes coeperint eflè in predo,eas vendunt.
Quocircararôvel mediocres divitias affeqiiuntur. Quin etiam qui tumulos,
quondam è fodinis egcftos&negiccfos, atque ea,quæ in canalibus cunicu-
lorum fobfederunt, lavare folent, & qui vctera recrementa excoquere,ex
ipfis non rarò fatis uberes fruèlüs capiunt. Verum metallicus,antea quam venas
fodere incipiat,ièptem fecum confideret,Loci Genus, Habitum, Aquam,
Viam, Salubritatem,Dominum,Vicinum. Loci autem quatuor font g en e -
ra,Montanum,Collinum,Valleilre,Campeilre. ^ Ex quibus priora duo fo-
diuntui- facilius; quòd in eacuniculiagi pofsmt, è quibus etfluit aqua, quæ
fofsionem laboriofam reddere aut omnino impedire lolet : polteriora dilh-
cilius; maximè verò, cùm in eoscuniculi agi nulli poflünt. Attamen metallicus
prudens omnia hæc quatuor genera loci,in quoverfari folet,contan-
platur,& in eis quærit venas, quibus túrrens,aliúdve dctraxit terrenam iltam
cutem,fecumque rapüit. Non verò loch omnibus leèlas aperit ; fed quia ma-
gnaell inmontibus,utetiamin reliquis tribus generibus,dilsimilitudo,ex
multis eos femper eligit,qui bonam fpem adipifcendi dfoitias ipfi faciunt.Ete-
nim, cùm montes primó multùm inter fe pofitione différant, quod alii in æ-
quo & piano loco lìti fint; alii in inæqtiabili atque edito;alii aliis môtibus im-
pofiti eflè videantur, fapiens metallicus non fodit pofitos in cam^poru paten-
tibus æquonbtis, nec in montofis regionibus fommos, nili forte fortuna ali-
quæ ipforô montium venæ, corio nudatæ,* metallis aliis ve fofsilibus abun-
dinteifuà fpontc fe fubjecerint fob e us afpecfum. Quod, quia jam femel atq;
iterum dixi,etiamfi nunquam poflhac repetam,quæcunquetamen dixero
de locisnoneligendis,cumhacexceptionedièlavolo. Demde,cummontes
omnibus locis crebri mullique non lint, fed alio unus, alio duo, alio tres,
plures've : atque alibi inter eos medii locentur campi, alibi conjunèti fim,aut