
i'
1 ;!•
V \ ]
\ i
1
í I
' V !
:?oo
m f c c ^ c i n c n m m 2öaffccci«cilcn finbcn
{onrnn- Semei enim pecnnias in terram
a b f c o n d i d e i n d u f t r i a , q u ^ ab a l iquo nobili
x i i i . m i k i
, me prxrente , r amo coryli inventa
f u n t . Mund. Mathcm, traft. XV^ de
f o n t , p r o p . p . 100.
©tcfceiifiabiT nod) nidìt alice ; gebe
m ^ wciicr/unbfaöc/ baf / f e b a ö ^ I u t / fa'
f e r n C é ( i ' l t Ì f Ì / È Ì ^ caufa p r o x ìma& immediata
iMT eVbcntiic^eniöcbiagung beé^ulfcéiti/
n c A m e n M g f o U ì c n m f i t T c / ì ) r t§ eben Nefcö
^ t u t and) m be t S evrummg /
m a n hnj bencn^ufai im/ bmm Jacob
Aymar augefoctìtcn wirb / wi i t /
ffé ili bcHmt/ bd^ atóbann
vutiK nic^t in icbccnianné .Rauben m m ; ^^^ a emdbe t /ba f fcie/fouonbcnen atomis,Don
u n b biefcé iti cé ja / baDon ber tester Maiebran- ¡jí^ ^ f i r t f ì e tinb Söi t tcrungen formiche
bcutlict}c iflvung geforbcrr- ^ \ m b m / änfcifetung Ijrtbcn / fo m h fíe fíc^
a n m r n m r n / wo nn^ut r e f ^
li. fm / b c f i n b c n / s a r g c f d n w i n b / aléwücn
m ^ wa é m cmcvi'cibcé-Scfdiaffcntcit m a n cmcrSicbcr^^ärt ubcrfalíen njci-benrcimnuWcAVcnnmanbcrgleíd)
cndírpoí!tion,
i v i c J a c o b A v m ^ r g e b a b t / í í a b m f o l l c . dMn miifíen bcnn bíc S S a í fmtmb íScrg>
í a n b i c f c í ^ q à r t c i d j t w í l T c n / b a § bicfe mi b jene ©ímfíe/unbbcr^lauc&bortbcrtranrpirarion
@ad)C foícbc ®ùrd:ung nid)í fiabe / aber foí^e ípecics cíncg fUjarffen unb faueríidicn
biefcé w i r b f ^wc f i r fallen/ cauíam proximam i5aí6eé fei)n / mlá)c / tícinníítdfí bcr^re-
&immediat:amcii3cnílí^iíor3tifie({cni ^tttt fpirarion , mit bem ®íute Dcrmengcn/ for'
meiner fo bun^eí n ^ad)c rd)on gnug fei)n d?cá úberaué ^ur 3áf}nmg / tmb cine ge^/
w i r b / b i e c a u í a s m e d i a s i j o r j l í b r i n g e n . Fra- fd)mnbe tinb ftciftíge circulation gU Wti]^
cartorias fa^ct auébriufUc^ / ba^ man fic^ bringen/ luaMíJírtclft mcíd)er Jacob Aymar m
níífvt unterlrebcn folie/ bte caufas próximas, of i nma d ) t tmb Sangígfei t Hé gicxv
u i i b bic eigentlid)en analogia« geitsuTer tüun^. gen:« g e r á t í ) / unbfeíbígcíangegeiíbct)aíí.
bcrbftferei- QBíircf ungen / unb ifjrcr l l i fxd) e n
a u é a t g m b c í n . Particulares aiitcm òc ^ufecfrcrvefccntiabeé©ebiuíé/weld)eio
i n q u i r e r e ; d e Contag. lib.i.c.S. ^ . . o/«
^ i f ) w ü r b e ntid) aud) einer feigen fd)itief)'^
v e n i m b g e f d W i c ^ c n i i u ^ l e g u n g nid)t «ntcr^.
fiebcn/ wenn m a n nidjt 3U einer füid)en Seit
fonbern ifi aud) feibfi ein reí^teé J i cbe r . ^n
f i d ) f e i b f i / f a g t W i l l i s , ífí ba^gtcber anbcrö
níd)íé/ ató eine juí c fFt ige a á f i rung unb^r^/
ííi^img be^ C^ebíuteé / unb anbcrcr4íeibeé'/
H e l s e n / w e n n u T u u íHu/i j u v u u L ©ä f f t e * Fcbris e f t f c r m e n t a t i o j f c u c f -
i e b k e / b a e i n i c b e i T i ' . f ö angelegen fenníañet / fc.vcfccnria i m m o d i c a fanguini & h u -
S r i Ä S S S Ä ^ ^ ^ De F . W L c. . . p.
n i d ) i w ù f ì e / b a fma n a u f b i e / welche ftd)be^/ Tom.i,
ntiiiien / biejenige Urfad)en / baöinter inan
geitlHTö mc^t i omme n fonnen / aué^ugrurt'/ 2(ífo w e n n J a cob Aymar einen ®ieb ober
l e n / fd)onetwaé meíjreré juí jaí íen pflegeí : einen Síorber líerfolget / fo wi r b tí)tn ber
c>d)fiabebiefeéangemcrd^et/ baf aííc bíc/ fo spuíüfiarcf fc^íagen/erfiWeteíneSiígeinfeí' /
B a é S e r m o g e n fiaben/ ft(^ ber^únfc^eíru^^ nem ^ingeweíbe / fjat topf f^^iSimergen/
t t i e í u g e b r a u d ) e n / 4 ! e u t e D o n guter Compie^ unb/mit " e i n em® o r í / fo f i e l e t er aííeéaué/
aefunb ©ebiùt e / unb iijre fermentation tfî iinb aiicé / wie eé fonfî bci) ein
a a m ruiîig/ unb iörecirculation unb Siué^^ SteberjufeDnpfiegei/ erfolget»
t M u n g b c é @ e b i t o W c Î ) g i e i ( i i . ^ ^ , . .
^ ^ ®i e f e éMâ i Î t 9 < 5 i e b e r f î d i i b i e g a n ô e u b r r .
© a nun beé m t m ^û r ^ ^ «seXage^^Seitan/ nefemiic^ fo l a n g e / bifbie
( f u n g b i e f e i f f / h ^ ^ c t h a ß f^artfe unb fäuer . fc^arffenAtomi,fo pcrrdpirnti^on^ mienfi-
M e S Pfleget / woburd) eé biicm ftd) m baé ©eb ute gefeöct/ burd) bie
b n n S r / gal^^ unb in fc^nei ienïrieb » r e i t u n g / fomputelf f bcr tranip.rat.oû
c b r a d ) t w i r b / f o m a d î e i d ) b a 6 e r b e n i 5 d ) i i i f / nisin^fibiHsgefdJi^t/wieberform^^^^^^
S S r^eute ibre^eblute meSr voUfii- ifi : ®eld)eébenn foft^irebv m é tmi ' ^M/
. f i C.iti^^UA^ itii'ii ^miMaMaée hcfcv tcrmcntiicion
fd)en @d)wefclé/ aié f(i)arff u n b fáueríí#
<5alöbei)ft(t) {¡abenmùfTe.
weil bíe feaubí''Ürfa(íe bícfcr tcrmcntation
i j o n a u f í e n u n b í n beri íufft i l í/ m h xmn ílú)
n u r
b e r ^ u n f c ß e I n i f ^ . 2 0 T
n u r au^ ber atmofphara begeben/ unb eme
reinere t u f f t fíí)é|:>ffen m u f / bamit fic^ m
© e b l f t t e fold)cr fibarffen aiRaterie burc& bie
© ^ w e i f ^ ' S è c f e c r / bureé tt)Cl4)e foíi&e in baé
© e á b e r / «nb anbere Sèluu^ ^ b e r n gebrun^/
g e n / wieber entlabe. Unb eben biefe ]ah*
finge S i e n b e r u n g / fo inr i jm mítfoíe^erS'eff''/
t \ 0 i t fiá) ereignet / gibt if)m s u eríenne» /
e r in bet' atmorpii®ra ber ©fmfie/
® á m p t f e u n b fid) be^nbe.
' 5Benn biefe inneriidje ^ e r rùf tung fíarcf
t m b f e ß r m e r c f f a m / fo rfi fol^^e fc^on gnug^:
f a m / benjacob Aymar auf ben rechten 58eeg
i u fùi j ren/ tmb i)at er a l^bann ni<$t notl}ig /
Die®ttnf<^elrutl)e ä u r § a n b ju m bme n / fo
il)m fonff ni(^t nèt f i ig iti / ató w e n n er teine ín^/
neríícée B e w e g u n g / ató wie fíe f o n t i fcbwaeé
u n b natfiríí<6 a« fe»)« Pfleget / bei) ffeb em-/
Vftnbet. ©refe g e f ^wi n b e c i rculat ion beé ©e-j,
í l ú t e é Ífí in erlidìen fo íieffrig / baf / wenn fíe
í í n m aW in feiere ^ ' w e g u n g fommen/ wei-'^
é e lange 3eí£ anHlt/ fie einen anbernOSer-.
fad) i^u t&urt n i ^ t ^ermègen / weil ein neu
V o l u m e n y c n f o l ^ j e n atomis, fo baanget rof ^
f e n w i r b / níd&témel)r j« fernerer fermenta.
t i o n í l j r e 3 @ e b l t o b e i ) í r a g e t / noc& ißnene^/
w a é « ) e i i e r à u f ù t ) ( e n g i b t .
© a r a u é f a n tnan abnehmen / w a r u m bie
® ù n f ^ e l r u i t ) e manc&mafcl eben ber
f o ö n nie6íf(^lágeí/ wel4>efíc bod) fo ¿ffterö
mit gutem y i u m gebraud)ei. i£>enn eé M
g a r i e i^t jut r age n fan / baf fid) e twa ^ a n fi^
n e r Ceibcg'^aSefcbaffenfieit g e á n b e r í / unb fein
©eblvtte mit grofferer ^effligfeit f^-rmentir
e t / entweber/ baf t)on ber ^uftcb genom'.
m e n c n ! n a i ) r u n g / ober fonti bureb bie 4íuffí y
^ermittelfi ber refpiratione infenribilí fdrt
© e b l u t e falgtgter unb faurer worbe¡t / ober
b a é tJieíleidjc ber voiatiiifc^eScbmefel/ weU
4 ) e r ; í u i i o r a ( t b a b í e D b e r ^ a n M i a í t e / unb bie
é a l j i g f e i t umg ä b e / unb i f j r e S r a f f tm' í j í m
b e r t e / bureb eine alíjufiefftíge S5emfií}ung/
SÖÄiijen/ ©tubiren/ ober fonff ^erfireuei
w o r b e n / alfo/ babbi t fcbarfen^af^igfel ten
flc^beffen enttebigetbaéSglut fci)àrffer/unb
a l f ô bie C i r cul a t ion gefc^winber gemad)i
t e n / ba&er benn f omme t / baf a fébann bur«^
tiii tranfpiration dué benin poris eine bîcfe
fögarfie u n b aafje SDîaterie fteraué gcfeet / wel^-
é e / i n b e m ei aué benen^dnben in bie ÇiV
cfen a n ber ^afelrut i j e f ommt / bie ©imfi e
unbcxhaiationcs ij^n benSBaj fer n unbs)3?^/
t a i l e n w i e b e r j u r u i i t r e i b t / unb alfo
wegungöerfiiBbert i Unb bie^eé ifi eben bie
U r f a é e / w a r um bie^ünfi^elrutfjemanc^^
maiît liber SßalTer u n b (^rç^^èruben / in ben
Siànben eineé 9Jîenfd)cn/ bem fîefunff ober
f e t ^ i S t u n b e n j u i î o r g e f c ^ l a g e n / unbewegliiô
bleibt i Unb ferner auc^/ warum eë ieute
g i b t / in beren 5)anben fíe g a r ní^^t fcfeíagen
WÍK]
@ o l d ) e m n a c ^ f ) ö t j a c o b Aymar gar eítt guc
tcmperamcnt. bíé tranfpiration unb lelpirat
i o n iff fiáuffííj / bíe 3ufammenfítguní\ ber
g í b e m an feinem tíéíbe mùffen, foldjí
é é w e í f l é í b e r gelaffenCaben/ w e l ^ e barsu
f e í j r g e f l i i f t / b a f frembbe A t omi fíc(ííííneín
aieben tónnen/ weíiííe fic^ mi t feinem SSltifc
m - m e n g e n / baffo gefunb aí^ eö bamat j f ó
w a r / bertni>c^,foíeteéauf|dí;reíunb iTeè erl)t>
eet* SSeil nun bicfe gewaltige ^ìdl)run(i
wdftret / fo aiel^ef t^on feiiten Sianben eíít
í í j t i i i>on benen ÍBi t t e r u n g e n / ober einer an^
bern Sírtí)/ weldíe er in M ge^ogeö / m^
f o m m t in bíe SBúnicbeírutce i Silfo wenn
n u n bicfe flíifTigeaHaterieín bie5Bímfi1)eíru^^
tl)e e ingcbrungcn / fo iti fie f e r t i g / g a n é Ícií^í^
bíe ín ber i ' u f f t Aber b em l ö a f f e r / S nmU
í e n / unb @]0uí)renberS[ííííTetMter5urúJ=geí^
blíebene átomos an-/ u«b in fíe^ 3u Rielen/
i b t n a l ^ wie e in50aí té^Píed?t / fo nur
gelèfd)et/ bermittclfí beé/ im ®acèt jursitf
gebliebenen feurigen 25efené / bie .yamnic
^ o n einem anbern ange^iinbetcn i i iét e / fi>
i f j m n a f i e g ebr ad) t w i r b / a n itcb^u ;íeí)en.
S f a n nun wo^l aucb biefe analogiam tmb
©leíét^eit / wellte ftd^ swi f ^ e n i^^erjuern un b
gewiíTen ®d)wei f íée^cr n gefunben werben/
woI)l geiaugnet werben l Siommt eé ni^t
bai)er/ baf gewitfe ífírandíieíten/ fo in ber:
Cufft f i ^ betinben / manc^maW niemanb/
ató bie il einen E i n h e r anfal len/ nurgewifTeti
J : ö i e r e n fMi i m / ober nur j]ewiffe (Öiieb>
maffen Ängreiffen I ©a&er fugef tracaftorius,
bafni^tein jebe^agcns oljne Unter e
fi^ieb feine S r a f f c an aíícrbanbfub;eftisauéílaffcn
fbnm/ unb ficb n u r an bie/ fo einige
^ e f t n l i i ^ f e i i mi t if)m fiat / mattet. Non
omnia agunt in omnia, fcd cerca in certa fol
ì i r a , qua: ana loga d t cuntur j lib. 1. de contag,
c.
eg n i ^ t fo / fagee m- Boyi c > b a f cé
te gibt / fo öon einer befonbern Í eíbcé-.Se-í.
fd)affení5eitfírtb/ bic/ wenn tic e i nma l tj^n
pcfülenötalifdjen atomis önöefrtiien unb
burc^irod)en finb / ba^cr eine foii^e DUt u r er-/
langet / baf f tegar Ícicbtaufémuefolíbewie-/
ber in fícb j í f b e n f o n n e n . Umfo Dielmeíjr iti
eé auc^ w a ß r / baf ein u n b a n b a t íeíbe^'/
g5ef^afren£)eit fenn f a n / weltíte bie impref f ion
c s . f o bie ínber íHi f l í fcbwebenbe atomi t^cr^
u r f a ^ e n / iJiel leichter a n n immt . Tune tarnen
cum incidunt i n h omi n c s peculiaris
a l i c u j u s t emp e r ame n t i 5 qui pefte quonda03
cor r ept i f ingul ä r e i n q u o n d a m di fpoß
t i o n c m nadl i iunc, qu^pc f t i f c rorum effluviorum
opefationibus facit obnoxios.
S u í p i c . c o f m . c i r c a r e ru m qualic. p . t .
£ £ c ] ab e u
:ils! '
•¡'T
' 1
!• 1
1: /