
•
H 4 © Û ^ V . ffapttd.
w a n n m a n ein g n c iTf t mi t bem aríagnet Uo
tînicf^ef / tmb l^om m SiKapeté
a n í A n g t / u n b b a m i t j u m ©ûbcr .poi julírcí-.
én f wíi-b m a n nícfet Uiá^t ben Satitf ber
ma(inífif(l)cn a3cifícv/ btc cë burc^ bícfe m
unb sumaí ) l b c nm Ö r b n ü m
gen b c r í í iaturüí c í qlcícfefórmígír / n?cl
^ í u l^ma u é f í r c í d i e t ; bcnn
m ^ n a m m x t^ftcré niít bcni STia^netubcc
bae s^Keílcv f l rcí t ím m u ^ / bamít manit^m
biccrftc irapixíTion wífbcrbenel)mcnnió9e.
• i ^ i i v á bícfcé cvíáiiía-t man a t i ^ / itiíecí
Ä u a c l K t / baf cinc fol':íic 9íiitt)e auf einen
Sofórber cbcrSíaiibcr
t i m W e i'cute aud? ein füicí)cr ober
ein «cimiTei -Umfang foíeí)er auv^ebampfften
niarerie í l l / foi l)m bi ird) bie innerli^e
íícné^.Víngff / weíAe foldíc SDUlTetharer nte^.
mat)íé t»edáfí/ auégetmbcntm-b. ®enn
n u n bíc^^utlie i n bení£)ampff^.iíreit; folc&eiau^
íiebdmpfften ©eiilei-d^cn f omi i i t / w i r b ne
bation bufdj ícgcn / unb neiget tiefe na(^ foU
d)cn/ bami tñc mi t íl)ncn parallel
g ^ a d í b e m í é m m b í g f j e t - o W ^
A t m é i / wfícfec mau i m ^ i n n f a l l e n / uno
M iDüí)í einbilben f a n / fo m u ^ au$ \>m
r y ^ e n W n / f o m b i e S l u a e n f a l l c n / e n t a ö
W b í e S a D n h n n q e n - ^enn m a n muí ; aud)
e n b í í ó bemn / weíí'e ber phiiofophifd)en
© r i t t e n md) í / unb nictré düv waluflnnebmen/
aí^w^man ilinen bcutíicfe ^ov
Síu^jenmatlet/ c r w a é j u ^ e f a l í ^ wcU
úítiímmmm^^mm
ben Jacob Avmar mit femef i^.uffic mct/
tücíd)evbíeScrcí'.^bcrn Dber » r u n n Ouel^^
í c n f u d ) e t / m a n | K f c e t m : i í | m / u n b ^
"^iiiTen bíc Atomos, fo über ben «erg' "
S b r n / ober úbev ben » n / foinbcm
©cho f ber ^ t U n t^eibor^en / crí)cben/ unb
w biefe materia fubtiii. burd)brín:ct / unb
auf bie ® ftnfd)eíruít)e fáUet / unb baburít) ne
j u m ©er lagen beweget-
® a m i t id) aber ber m
m n f í^e inbenen phiiofophifcben ©djuien
braud)ct / mic^ bebiene/ fo fage id) / ba^ fo
n)ol)l b ieSérper ^en / ober A t omi , weíttíe
aué ben ípánben beé SKanneé nur ber ® un-,
fít^eírutlje íommen / a(é wel(í)e m bem
í S a m p f f btt) ber tranfplrationc infcnfibiii
úbcr ben SJafTerv Our í l c n / i n benen
rungen über ben » e r ame r c f en / unb i n benen
gcrobein bíc ^ÓDe auf f ícípenbenmin/ü^^
benen Sugf fapf fen ber fiúcfeíigengííifTetfiater
aufzeigen / bie caufa cffickns prmima b a
Bewegung unb ©cfelagung ber SBunfdjeí^.
* ' " u n b biefeé i f íaí f o ba^syf tcma. foíAíjíer-/
í)ei)braud)e/ unbfolífee^um fo t)ielmel)rwr
nid)té umf o n f í m tí)"« M feerie
babel) a u f ben M e c h a n i fmum. fo ber
eifern magnctíftrten 9íutí)C fxá) felien láffet/
bal)cr m a n íí)r babeo beilo mél}r gutrauen
fon.
2Beíí boí í bie ?natur m alien @ a < ^ n / fo
fíe üor bat / nur einen Mechani fmum. ober
^ a n b g r i f f au w ù r i f en fiat/ wel<6eö bann ber
GaiVendus feí)r wol^i t)or befanbt ongcnom»
mcn i ^dQÒ ipiìs compecit generalis familiarifique
rebus natur e omnibus agcndi & paticndi
modus. Phyfíc.Sc¿t.i.lib.C.c.i4.p. 450.
Unbfcfeeinet^ baf meine gegcmrár t íge a r t
b i e f c i / tt>aö>e!)berS®unfci)eiruti)e am wun*
beriicfefìen unb wicfetiqfìen anjufel^en/ bur<>
bie iDoMbefanbten Söur t funf tcn ber W imb
d)ung beö SWagnctg gu tttlàvm/ bat»i?n bie
ganee Sunf f anjefeo niemonb mefir unber^
borgen i t i / a'/en anbern Sirten gu phiiofop
h i r i n y o r j u v e f i c n f e n ; ,:l)fnn enbf i t / feget
Gairendus^imu/ barff m a a f i é n ^ eínbíí^
ben/ bagbi c fewmf ieni ìwbc rqeiWn- ^ uftb
u n e r f o r f i f e i i è f i en ^ ^ ù r c f u n g e i i ber Sympathie
burd)anbcre abfonberliéebar^u mct ìy.
n e t e ^ e r c f i e u g e / ober eineanbereuerbrrge^
ne Ur facie/ ifiren U r fprung taben foííten/
alé bie / weiche bie Dìatur atte : tagc burít»
bie aíícrgemeñíffen un^ befanbtefien triebe
WÙrcfet i Sed non videturexiftimandum
alia racione i d pcragi , quam qux foleac
magis famiiiaribus cfFeifübus intervenire.
t l n b ber Pater Ki rchcras, c ínjcfui te. ttJfím
er i m ber Sírt unb ® e i f e / mie manfciniet
bie U i f a d ) c b e r atten^ent)unberbarffen:X>inge
fommen tèrne/faget/ ba§ man ffracféam
fangé f t é nicbió anberé einbiiben fott / alé baf
n t i r ein(5(tlù1fei fet ) /mit w i ^ m man i n bai
S?eííígíí)um ber ?naui r fommen timt/imb
b a f t i d ^ ber ja n id) t einbiiben b m f e / baf erin
natürlichenSaeíjen m c ^ UJiffen n?otte/ ber
u n i r a t cm huius clavis, bamit Wan bÌC Ut fd^
fo uníeí)íid)er unb unterfd)ícbííc^er ^ u r ^
(fungen auéfùnbig macfcen fonne / n o ^ nidt
geftinben. Natur« clavis una cft, quam,
is folus, qui i n materiis diflìmillimisunit
a t e m c o m p l c d i t u r . Magnet. Natur. Reg;
Se¿t. I. C.3. p. i t . ,
U n b enbíie^ ma<fee íiber ber sympathiabiefer
Wfelnen^íutbe mi t benen SDletaU
íen unb anbern ©ingen / roorauf fie fdíía^
gei / feine anbere Síuéíegung / aU bure^
baé Effluvium unb fluxum materia fubtilis,
weídjer aué alien g¿rper n t>vm<t/ unb in
bie
M
k:
g 3 e r c Ç r r i 6 u n â t»ct QBûnfcÇdtuf^e. Hi
ble Cut f t acrftdubct. Unb bcc Patct Schottus,
aucOeín^efuí t c / íAflTet (ícf) bccautf/ baß
Dtefeé ber bcfic 2Bcg fei;c / hinter bie 2Bür*
(Tungcn j u e omnmi / njelcbe man biß )«eo
Denen quaiitatibus occuitis bei)gtmcfien.
C a u í a m íympathise or i r i picrumq
u c ex emi f f ioae tenuiorum quar
u n d a m exhalationum , quas di í fundi a
m u l t i s corponbus cer tum cñ, M a g . Sympath.
p , 4 . i i . 4 . Syncag. r. c. 5. p. 3Ó9.
S'í acböcm tct) n u n alio Don meíncc^cíjceib»
SlctbEHec&cnfc&atft gec^ebcn/uno íolc^cbur^
bie eiace ^ e m u n f f t mt> bei jenigen/
fo ficfemcíjr/ até icß a u f Daé ftudium Phyfi.
ees gelegct/ gnug bcfcapgci / fo Can ícíj boc&
leícíjt bcgrdífen/bafífo leííbt alé meine Ce&r*
Slctb fei)/ Itcb boiö uíd&t al ie barau \)ecgníigt
fïnben werben/ menntcO nicfct au^jor tuiXaâ
lege/ baß von benen i Jönf t c r ^Quc i f ü Sßn«
flè/ benen 'SÎergtDeiceengenîijfc cxhaiationes,
0ber5Bitierun.cien/unD eine marcha
f u b t i l is bUCCb bie tranfpirarionem infenßbii
em a n bcm D r t / fo ein ^ k b oter SCiîôïbcr
betrcttcn/auiffteigen/ unDDagbiefe ©ùnfte/
2lu6biimpftunAcn unD <iörpcrcDen / fot»on
ber tranfpiratiopic inicnf ibi i i entfieben/biinnc
unb CrâtTtig gnug i\\ bie @cbtt)eißlöd)er t>t9
Jacob Aymarssuor rngen/unbber 3Bimfcbei#
r u t b e MC I jcf f t ige^cnsegmig/ Die m a n bei)
Deren © c b i a g u n g fcÇenfan/ bepjuiringen.
w i l l t)erf)Offentiic0 alle btefe SOinoe fo
augenfcCcinitd) vot f tei leu/ baße^b«)Denen/
tpelCÔett50[)l ttiflfcn/ tvaéeinedcmonilration
i n natürlichen ïJingenfcç/ fc()cnt?oi' gnug#
f am angenommen werben foU.
© a ö VI. ffaptfclm
t f u l m atiê htntn ù n t M i h m ^úniíc /
D i e ® û n f c Ç d r u i § e inm Wasm^cmm*
sgfcöon wenige ®ingc in ber ® e l t
ife^n werben / welche met j r gebraucßt
werDen/ alé bie SBaf ferbrunnen/ fo i f t
man Doc^ webec wegen ber Sölatecte / nocö
wegen ber 51rt unb 5Beifc/ w i e folcbe Die
tue b e t f ö r bringe/ einig. ® tfiuni tn®ar #
^cit \?on Denen f i n g e n / fo (tcö i n Dem ioc()oß
bcc @rDen,zutragen / fo weni g wiffenD / baß
(ilI) uicßt i^u berwunbern / wenn Die Phyfici
toon tem Ur fptuug Der 2Ba(fec.£iuciIen fo
gacunterfcí)ieblícf^et?Oleínung (inb.
?OTan Wi r b nicbt taffen suwiber fe^n/
btcfc untecfcbicDIicbe SCilcinimgenber beruBm»
teilen Phiiofophorum , bic fe Übet biefc De*
n'ibmte SHatecie \?orgcbcací)t/etwaé genauer
an^ifeben/unb foicbeöum foyjicl mef jc/wei i n
bicfcé nnéauf fben ffleg föbrcn m uß/ uñé
btc Sf inf t e / bon benen w i r gemelDct / cecßt
beraubt 3u machen.
1. © e t Ariftoteies t)atbat)or gehalten/ bie
sßi'unnen bitten ibren Ubr fprung m \ ber
S u f f t I unDjwacbater biefeéjumSruuN
é a i ^ e ; g r bat gcglaubet/ bag aué bec t i e f t e
ber ¿cDen folcbe © ö u f i e i n Mc S)6t?c fliegen/
wclc^e/ wenn ße auf f Denen f)obcn ©ebürgen
folcöejfelfen / fo gleicbfam tooní^íaturauó»
ge wölbet / ant ref fen/ in folcbeninetne w^jfe«
ric&tc SRaterie / wie i n einem Kolben a m
Srenni^euge/ pfammenjége/ miDflöffen
bcrnacö ben S e e g herunter. Ari f tot . i .met«or
o r u m . c . i j .
g ó ífi aber Diefe SSleínung gán^ltcC ber»
w o t j f e n wocDen; weil eé gar nictjt Der
® a c b e i t flbnücb fcbeinet/ bnß Die g rDe Cufft
gnug b a k / einer folcöen unaeblictjen 9¡ítenge
v . M . i D t t t t e r C I ? « ! »
gSrnnnen unb grolfen giöffen SßaiTer j u
geben. ^
1. ^nbere^eben Dor / baßbieSrunnen
i b r e n U b r f p r u n g m m iSegen.2Boffern
matten / unD w e n n n u n biefe bureb bie g rDcn*
töcber unb ^ i ß e n Der Seifen b u imCimml
fo ^5(fen ße u i Denen ©tetnei f i f f ten aie wi e i n
î r è g e anfammen / cinncten in ben un(ectct#
Dtfcben @a n g c n for t / unb Pauïen a i fo aué ber
g i b e n wíeDec bettoor. m i t ajjelnung bc*
gete Der Detfiorbcne Mariotce bep Der Academi
Royale des Sciences i n rctncm IWCt a t
des mouvements des eaux, Wclcßen M Hírc
ben eben Dtercr SÍJlaterie m i t grojTer © c r a f a i t
unD m m I nacb ^bf rcrbcn Diefeé m m m
SCflanneé/ beraum gegeben, g é fcßrciktabet
b e f a g t c r M a r i o t t c o i i ö ;
„ Q Ö a n n Der m ^ n fallt / fï5 br inget er
„ Durcie Die kleinen 9iö[)ren/foDafcIbftßnD/iii
„ Die g r b e / ober/ fo er aut f Die S ö g e l nno
„ g e fallet / nacbbem er baé euffcrfíe bct @r<
„ b e n Dnrcbweicbet/ bornemíící? aber / wen«
„ ß e locfer / oDer m i t :^iefein ober ^aum*
» Söurßei n vermenget / u m er gar ortte let^
»ticbte grbe/oDer groffcnnetnanC'erfîefienDe
„ © t e t n t c í f e n an / nuf f welctjen t é fm^ivTt t f
„ unb nicbt wei ter DurcbDríngenfnu / big an
„benunterften Juß Der 25ergc/ «nD tfcgtcbet
„ ftd) rtlfe wieDer ber\5or an Die Çuf f t / unb Da#
„ b e r e n t i p t i n g e n l i e «Brunnen.
© i e f e g^ieinung ift t*on Dem Mar iot t c (0
f f i n ß l t cb bebanpfet worben/ Daß tcr Ariftoteies,
Der fonft gerne auf f feinen fùnfTStugeu
geblieben / felbiae/ wenn et fcicbe/nebcnft
nenfc&euen ©acben / foer Dabep anri ibret /
t X ] aeicfert
í '
(• lí'l
i t
í Ijl. '
J / l
.1 -, Ì
ij
f
?
' 1 , :
•f i
f (Í
1 ^
- ' I
" M ,
U:
i¡
• s
I í
'i
: i
M