
Í ' i
•i',
r . . .
• i¡
I'
/ i
1 3 2 I I I . g i i p í t d
t v m t btínmter nlc^ií ío weitláufftiq» ac^
tvcfen fe^n / n)c«ní)t£ 2 ßld)iiö ecti m Ma t eria
cé ntíDí ecforDcttc / uuD ma n Den gefev j u
n cr®a c j)c ^jorsubcreitcnnót&ifl !>dtíc/ n?dc6e
^ a r Wcl emí c / tücnnfícMe ^cbrfflfje / (bíc6
h í f t üorgcbracßt / nictt j u ^ñíffc m^mcni lUcfit
Iperficßen tvícDcnflfíc
t&rc QBíircEmiscn n f ^ í mc5r í M cíiien
Mcca niímam [jabe. SOIaii iiuif?Du^crDicfcu
Mcca niímam tn eiíKr^SftrchiuQ / fo tillé rcf)cn
fcefminf / íiciiflu berracOtni / ^ ami t man fi'l*
c^cttbcp bcr íDcíjíngun^ bcr ®ünfc&cU- uí^c
Jiífto bcífec ctEcnucn m&íje, 9 íic u i a«b n)ítD
íídjDíffe Methode nnfífaiícnlafliín / alévm!»
if;e DurcDciuó ber ^cfunben SSernunfft gctnaíj
td / nacb lüdcöet ma n baijentgc / mt i émi é i n
naturitcßcn Si n s e n unbcfannt íft / burcl)
íAnrlídje @0cí)cu 3U cii e uíwn bcmö&cn
folie,
a. tcö b i i t ^ tttrtnce eríc^ ®e m p e !
!)ett)tcfen / baß ma n n ur burcß bic Cfb^^ ^on
íjcnen At omisb a é jent^te/ tvaó tn bcn SB u m
t c r n bcr 9 7 a t u r b e r f t e cW«n bUi allem Dím/
fo unter bcm 0 ^amen Sympathiíe unb Anti -
pathi x nuc beranut tfí | fíiglícl) eníbccten
fonne.
©o mfijTen i \ )fr uñé alfo bíe sn öBe nícfcí
tecbticflen laiTcn / foídje Atomos í^cnau j u
unterfucöcu / unb bercn j u foígm /
m ü n>tc burcß (ú bíe ^ m n U ú jMt beéMeca -
nifiiix bcr EHaíiic bei) ber • ^ctvcaun.í? beir
rsíinfcfeeíruí&e o f f c n ^ÍK m Stußeir ícgeii
f cnncn / r d c í j c é íc& bcnn nac5 aílem SSu nicö
ie utiicö auö3uföt)ccn nUr fletrane.
(£í)c bteff é (¿o ptici 3u € n b e brínge / imig
tjíccetma é anmcr^ en / tvclcficé tt)íemtfb
»öncSt / fo tt?oí}I bci>bcr íícíjrc yon nnífiríícben
2BifTe»rcfeafftfn; aléba'^^cí3nci >S:unfí tton
fcí)rci f Oi T cr®c e t í 3 fcíí t il / u n b b a tc6 níd jí
í)flDocí?alíc / bag bíePiíiiofop hí tio n n aí)Ié
recfitbiu'auff ©ebanclcngeßabt ea&m-
3c6 bin ber g á n ^íi^ e n ?Oíetrtun^ / ma n
í á t t e f oli e n «ufá^'^fle uiib ;jence#
tig fcít ber Cnffí unb bíc uoííeoinmcne mci^b*
t c í í / fo fie mi t bcm SBalTer bat / genouere
SlcOtung baben ; í 5 ic befJel)eí a m foícDcn
fubtílen unb bíinnen p amcuiis, bag |1e ficö
garícícbtc i)oa benen Cetbern / bartnnen (Te
ücrfd&loffai / abfonbern njirb | bamtt fíe cine
ijbcraué. kícOte "Scí^ííoffeníjeít a n ficfi ncb^
incn m5ge; (5 o muß man bíc atmoíphaerara
Deríufft / fo umbíánaf / anfc^en /
<1(6 einen fibcraué gcoffai J í u ® i n tt)elcí)em
Die £Dlenrc&en unb alie nacb if^vtt ^Htíb
íebcn/ a l é n?íe bie J í W c unb SDíccrmunbei: í n t
ÓBaflfer. ©ie fc Xb e iíiim bcr Sn f f t ijcrmcm
gen ftc6 / unb íbcííen Itcb aucbmicbcr ^onctm
anbcr / mi t eben folcfier ^ t öcn big f e i t / al^
i t i a n bc^ bem gufammenfluße unb Scrt bci*
l a n g beö !^ a f í e r é gctvabr n j i t b : 2>ic C u f f t
t a n eben Die ^ ó i t e unb SSát^me a n (tcg neöi
u u u / eben I tt)ic fie g a r leicbt mir gutem
mib b ^fm ©cftiimf angcfíccteíftjcrbenmag.
fíicfí unb fd)lcic{)t ficf) b«r(!) / ídíc baé
SBafTcr / tvcnn (le niirbcngcrtngficn iDunö»
gang gct \ )imut: 2BcI(bcé ma n alle i^ a gca n
?í)í i r c n unb Je n f ic r n gciiöflbi U)itb /
vomx man (ic nictt feile gnug iumadjet. 3cö
¡iu > eitfc¡caucí)uicbt / b a ßma u iicnicí)! f5nne
toi rmifc&cn unb anfárbcn mi t al (cr&nnb Ja r»
bcn / n?ie ma n íicí)et / baf? ffc baé SSa í fct
a n n im mt
^ m e p r o ö c .
tvit b jcbem bcr ^ o f i c bcf a n ni fem/
tocrmittclft tvcicten ma n a n benen Ccat^m
blajTe/ bkicl)» gelbe unb abfcbcultc^e ©cftcbtct
tooifíílUn t a n. ^ a n üfmbet in e i n e rSa n u
mer e t n©l a é tooll A q u a V i t ^ a n / unbií?írffí
b arcin ein we nig ©a l ^ f o totcl ma n mit bcn
St n gcrn tootncn fajfcn tm-y SSflan lefcbct
barnact» bic eíccbíci7n)íc aucb boe ^ m x aué.
Síl^benn iví t b baé ÄemacB mi t fo toicl t k u
nen fförpergen toonbcm A q ua vitae unb (5 alö
angcföUctfeon / baß bic Slngcficiiter / foman
burcö biere Í n f t í anric&ct j einem ganß er^
fcDrccflid) toorfommcn. 3 a eé gicbct Ceutc/
bic a u é biefem ©cfecimntß m ^ tveit m f y
tcó mactcn njoUen.
^ t o k .
SJ t i n u ma n a n fi a f t b e é A q u x V i t« un^
e a í ^ c é in einem Clcincn @cmac6e ein
S ä n k e n bon Spíritu vini mi t einem Sig g e n
^ amp f f e r i n einer geßrnefien irbenen ©eljitf*
fci über glöcnben Noblen auébampften
fei / fo t tJirb bcr / fo baraujf in bic J a m m e r
t o n m t l einen crfdötecfiicbcn Sín bííít a uSe*
fufctc Ijcfommen / wen n er mi t einem b m*
ncnbcn i i c b t ijincin ge[>et» 2>enn ba Daé
©emací) yon foícben € 5tpcrei){n yon bem
fpírítu vini nnb JíampiTcr / njclcjcé bic feu^
viqfíe Materie toon Dcr Sö elt / angepitfcí ifí / fo
wi r b bíe í u f f í gan^ feurig / unb bíc q)crfoii
n)itb fícO mit faufer giamme n unibgcbcn fe#
íjen. ® í c @ac6 e íft umb fo y í f i arílicger /
tycíí eé ein foíc() fubttíeé Je n e r íf t / alé ber
fcpn ma íi / unb tm gctíngf?en feinen
©cfiaben tbnt. ©osi f l aber uVacf)t íícboc&
biefc 3[>crbrußli< 6rcir/ baß m ^ amp t fcr gat
;iuftarct reucbt unb yíel ¿e utcn aumíber íf?;
Silfo ifí benn bicCuffí tlá fíig unb fcucbíc tríe.
t a éSBa f f e r / unb t rcil fíe eben bcrgíeícjen
©in ^ca n ncf jme n e a n / aífo f a n ma n aucO
ebeuií?rbaé3nfcbrci)en / ítoaé ma n b emSBaS
fcr jueígnen fan. ©leicbiüte aber m ®a r #
fer yon einem ^ a h t innerhalb einer '^ úmn
án?ep ©tuHben überaué fai^igt unb unleíb»
¡íd& fííncEcnb tüirb / alfo írdflt (Tct biffeí g a t
offte i n i t b c í í u t f t au»
UnD
C 3 5 c f c ^ m 6 u n g b í r ^ f i n f c ^ d r u f ^ e . m
Un b beßwegcn Can íc6 bie bummcUntuíf <
fcnbeít etíic&cr tjcutc ntcfit g n u gfam auéfcbcl*
ícn / ii)eIc0c / ttoenn(íc^ranÓEenbefucbm/(tcfo
gar uníeítíge ©o r g e tragen / unb befebUnl
bflßman j a baé ©cmacß fefte jubaltc unb
aufcWieffc: íDa r a u é aber feine Clcíne ®cfat)r /
fo njobl toor Den «Patienten / al6 bic / fo i b n
'marreu / äu beforgcn. S e n n bicfeé ifí gewiß /
baß ber Cufft in bcr Ä am mc r eben baé ge*
fcficben Can/ wa é bem íSa b • SBaffer /wcIcbcé
í n tücuig ©tu n bcn faíí > igt wi r b unb ver»
b í r b t ; U n b i f i bíefcé eine uncrbórte ©r a u*
famCeit / Dagman einen q5aticntcn zwingen
Wiíí / baß er bíe bofe Jíufft / fo bíc g^atur burcö
bie unyctmcrcfte 5íuébampffung a us ißm
geíTíebcn /wicber tn |tcö fccffen muß. ifí
einem gefunbcn ?0íenfc6cn g ar jiitraglíct) /
wn n n fo oft't / alé cé fepn Can / feine Sam mc c
burcl)Oeffnung bcr Scnfter o b e r X b t e aué«
Kitftcn lá f f e t: Slifc tfí aurt) einem ípatíen*
ten / bem ma n wíeber m feiner ©efunbbeií
yerbeíffcn wi l l / ñberaué bienlict)/ baß ma n
yo n g e i t a u g e i t e i n wenig frifcbci^utft in bic
J a m m e r lafl'et / befwegen ber ®c r r y o n
Xf ^ i r n ß a u ß in feinem deinen ^örbeigen / fo
crtnScuifct)(anbqefcCrieben Cbie Curicufc
Me dicin g e n a n n t) unter benen Sie g ulnl fo er
yorfcbreibi / wie ma n fiel) in bcr if^rancfbcit
m*f)altcn / auébnìcriicè in rcr ncunbieji
gie g ul mi t anmercfct / baß ma n Pen q ) . tu
cnteu a n einen OrtO legen \Mj wo bie iiur^'C
ftilic / nicbt g ar 3u w a r m / unb mie Ccinent
«öefiancCgefülfct fey/ aucb Wenn bie ^rauc£*
t)eii ^n lange anbieUe / bie alte Cuffr auége^
trieben unb neue in ben D r t b / wo ber i^ran«
cCePeget/ folle fingeiaffcn werben-
Oiacftbem icb nun gcwicfcn / baß ma n toon
bcr C u f f i eben fo /wie in é@cmein y o mSBa f i
fer urtbeileu Cau. <5o w i l l icö nun bar^u
fcbretien /meinc £[J?einung über bic Söftnfci^cU
ruiöe iu f a a e n / bocb finbe tcömicb gcnòiM«
get/ einen i i i nwu r f f / ber mi r befor^iict) wi r b
gemac&ci werben / toor aUcrcrft yor^ubrin«
gen.
© a ö I V . g a p í í ^ l .
€ ^ í ) t m t ^ í ) i e 9 i a í u t h t t a t o m o m m M ü M t ^ t t U f l /
t a f i m a n f i ( ¡ n l á r u n g P h - ^ n o m e n i
i u t ^ c g a r n j o ^ l h t ò m f o n n c n .
'9Itt C6ntc mir firacfé anfangé ben
I p ^ o c w u r f f macßcn / baß icé micbun»
"Vt erf t fmbc ein folcb buncCel Phsnome -
n o n, a l é wie bie Bewe g u n g bcr SBiinfcbeí^
ruílíc ifì / burcO cine @ac()c / fo uné Pici nube»
faubierfcD / ju crCIaren.
©e n n ba wi r b man fagen ; @oit e n bcnn
ba bie Atomi wegen ibrcr (SubtiligCeit burcb
Un fere (5innc /weiche gar m í5lpífcb'e Organa
baben / nicbr Cönncn crCannt werben/ uné bie?
neu / baß yermíííelfí bcrerfelbcn bie Urfacbc
bcr «Bewegung ber SBÍuifc^eírutbc / bei) bem
®a f T c r / bcnm SS)letalien unb bcnen SDìifTC'
tbáíern CIñrlieb toorgcftclíct werben Cònne ì
& íft wní)r / baß bi e f e r ^ínwur f f fo uneben
nicbt wáre / wcn n wi r ni^^tcincfoicfic eígeuíf
liefere unb genauere SSífienfc^aift yon bic^
fcn fonrt überaué deinen unb unfic^íborcn
Atomis báttCU/ a l é uné bíe Philofophia Peri -
patetica inéc^emein a n bíc ^sanb giebet,
S e n n ma n Can nicbt leugnen / baß bíefe Phi -
lofophi baéfenige / fo bie Atomos angebet /
fcbr unficiffig getrieben / fo / baßftc mi t ge*
nauer Ö7ot() auffberfelbeu 2Be |Ín / ©cb àm
(Cen gehabt babeli,
9}l a n muß alfoöeßwegen / weil jene fo wc*
«i g Sleiß angcwenbet / bienuterfcOicblicben
Clrtben oerfelben audfiinbig ma è e n / t é
aucb babci) beruften laffcn / benn fic felbiacn
nuifolcbcm fcölee&ten SletlTe nacbgcfoifcOei
fiaben / ob fofcbe elnmaBl |tc6 alfo in ber 1 bat
k fání^fn. ( í e bat bem A n f t o t d i unb benen /
fo ficb ein ©e wilTeu machen/ jcmablé / er nmg
aucb porbringen wa é er wolle / yon ibm ab»
auweicben / gefalku / alle biefc deine v£6rper#
(ben / fottd&yonbet)ben groffcng)ìaiTen / bari
a u é bic ^rbCuiiCl iuf amme n gefegt ifi / abfcm
bern / in^wo (glaflieneiníutWícn. Wi e n e rn
nen ben^ancb / fo aué bem Rattern Sb e ii bep
e r b e n bertoor flciget / warme unb brucCcnc
exhaiationes obcr ©ámpff e / bicfct abcc a u á
bef]en fiiiffigeu Xbeilc / nemlirf) a u é beni
SBa f f e r bectoor Commen / Caite unb f e u ^ t c
©ii n f ic / Ober vapores. íOíancgmabl t r a g t
fìcbé mi t ibncn j u / baß fíe bíc c bepbe untere
febicblicöc ^enenmuigen mitcinanber ycr*
mengen/ unb fte baib ^ ámpff e / vapores,fcalb
S)Únfte / e xhaiationes, b o l b ^ a u c b / fumum
nennen, ©a boeb biefe / bie bigfailé r em
2)in gc genauer na(i)gebac6t / uubtotel accu*
rater reben wollen / bifif all é tin e n groffc«
Untcrfcbicbgemacbct.
©a r i n n c bin icb stvar mi t ibnen Hme /
baß bicX)ft«fic (vapores) nícbté aubc! é ßnb /
alé folcbc wafferictite (55l pcrcl)en/ welcl)e y o n
ber ^ o n n c n»$ ií)e oberuntcrirbircf;cn ^cuer /
ober burcb ben motum circularem ber (ír b c
ßci) yon bcnen auDetn abgefonbert/ unb i n bic
e u f f t geftiegcn; we il eé bie (Er f a h r u n g gibt /
baß bie baé SBaffer b anpffen macbet.
t i«, 3] 3 cö
• f'
•! I
Hl.' . ii
r
i
. ri
J f