
Í, .
. > I •
Ì ;
V I I . (íflvMíel
I T 4
f ^ t / tunbiif-Soiftitium attivale cf ÌH phosöcs SltevtDtmtóvcd)8m mag/ uno bcc
l^m l^ilba- / fß 500. »on in ben jimsfi »crfìolTmcn gntcn m U «r.
atk«n / ' w ®en ticff cinqc. fìcinbcn / wtenotbwcnbw cá f c ^we nn man
f ^ cr i Dn b n Ä m t t n / b w m n natitvlidjcn ©inscn alKö auf bic
K / m - ÌTm e« / «nö 23Dr«cbm babuud! bcítarárt/
S / affi lTbS tmbi»aé bicfcé fonti in be n « .
^ Lnt (bíác Z emide ©anipff cbee nìriicfecn ®inae m - M e i l bfinse / Jnb
m b S i i T am ft ®vuv biffe f^tàbitée «uè ben Sgei-gwcrcKn aiifltei.
e r ^ «enbe®ùn|ic aucènidjt « f ^ f " t ^ e f e
ftate in Hungana medio miUian m j^ij^^^^.ingert/ cntwc&cr b
Schemnìz in argenti Fodaiam mille oöannTgifftClt Ssepius cruäant
quingcncos. circiter cubitos profundam vapores mortíferos, feu fuífocaíiefccndiílem,
à Foíronbus, qui ob íum- ^ vencnata mincraüs natura,
Kium minera: ffftum veftibus &c ipfo m- ^^^ nat.ccnt. lo.n. ^iS.p. 508.
.dufio exuti, laborant, didici. Vapores
minerales à centro terrae frenuences íur- Thomas Garzón, fccr Autor feCéJ8U0)é/
f ™ f „ „ eo™„<,»e « Jfos.
bavan tennct ivcnn tic orbcmliécu Söcife
Q5cfcí)rrt6tíiia&fr «SBúnfi^elrut^c. i r r
CClVUn HUUVU /IVVIM»
t%uií cnun?»bámpffen/ i mona chc contenoono
minerefogliono mandare fuori qualche
cíEilationco tumofìtà, Dilc.70.p. z45'
mctjnifabitòreceiintjCXtingucrc.Tyrocin,
Chymíc,i.2. C.54.
céit^drceb-nfo/ fl(fmenn man
.. ff unt) -Bmíi ín
tvaaen/feo7fo fcí^íct bcnnoc^ ¿lé bcr)èen/ ®oUfen/ biegen/ iinb anbnvMacora cm^
ìQm, aiétmc oiC otint) oieunrcniToi](^cn mmu'UQ ump /
5citcr aufrtcfitiìi'ct / imb in Ui $ol)c guvm bucc^ fo »icl vuicanos. ncßmlrcj) bur^ to m
^én r S t o c r t ^ SSiTöe/ wdáje gcuei-dtiéiücrffm / Duvet»
^ ^ J ^ '^HfTcuOueíicn/ bucci) Smnncn/
VTSCnn rliiiiuj wn I/ . - ^
u t } facìci er / baf tJon folcten ein foía?ef Exquibuspcrípicuumfic,alium,quani
© a m p M c í e / valorem, mira mans fundum
fönbcvlic^ tie Sunbc .^ o vis illa tanta halituum exceríénnm:
Odor ex arsentuodinis immi- vi^^i^,^"»^
cusTmmbus amma l L , fed m a W natur furfumque propcllatur. Proteus
ca.ibus.Hilinat.l.35.c.í. Etbc.Pohncusleg. XI. p. ;7.
Unter benen Experimenten hci) ber Sortí^/
ítancifco Bacono,Can^ícrín(?ngf(íant)/ glícíjcnSocictáunC^ngcto^^
t J r n m m m u x bú^mtcfícnphüofo- mi ®vtcfiö/ do^o. Eduard ßrov^vne
bafeíbfi t)ielmaMé fííncfenb würben / unb otí'^
neSíufl^érenauffíímbcn/ fo fc^ábííc^ wáren /
baf ttsenn bíe SSergíeurfie (í<t) nítfet batJor m ^
^aíjvtttn / ober bíe bet) ífinen
gRíítet barí^egm brauí^cten / «m bíe bofe
f t i f í auéjutreíben/ fft ín groffe ©efatjr m
fííctetiuwerben/famen.
íDfitjnítn nun einmafif gewíf íff/ baf foíd&c
©ímfíe unb ©ámpffe ín ber I í ) a t f t4 finben/
- fottjerbeic&firarféanfangegeimfer/waöbi«
tí5rneI)mUcí> xm bcncn í}aufftgcn ©camben/
fo tt¿) tn fccn ^crgwcrcfcit ín^unpr n ful^
lenmcrífeníafTcn/ gcfc^rícbcn/ hmn é man
fittiti/ m bíc Sßurifurtsin foíc&cé Wimh
ícmí)?au<6cé fo#vauram/ unb bencn Scra^
Uum Ättba ft) icfài)vm / baf ite m oft ^^^
ficbcn batftbcr íaífcn mitfícn. & meíbet ba^'
kts/ baf infolc&cn untcvirrbífctícn ©án^en
man 2.S. ÜRanncr c^cfunbcnAfe »on f M m
©c^wabcn/ ber fiuí? ber mefaffifíen SDíate^/
ile entffdnbcn/ erfiufét i^orben í unb bag
bíefebüfeDátttPffungcn íum offtern gílfíia/ cg^ímíc^círuítjetjíerbeokíor^ia\t-ungenl;aí»
jinb bíefcm Unjíudf bur<f má}t^ anberö / m ten í6nne / beren ftc^ / wie íí^ gefefien íjabe/
bte Bergleute / um bie rcíc^en Sífen-'^íStem^
OrubeninbcnSilpem^ebíirgen gu fueren/
gcl?rauí|cn; bafiertjabe ítí^bannbaésyüema
aenommcn/ foíc& jcgo aller SBcítuorSíugeii
leqe / barju aber m m ní^té getí)an/
noí^ eímagfo ben ©runb beíríftr/ geanbat.
DbtdjttJoWeéfonfí nid)ierföi)rcn/ Dag ber*
gíeí^eníHuríje auf bíe^^eí(6naí}me ermorbe^
iinb biefem Unaiàdf bur<^ ni<i>fö anberö
i)ur4) acifiiTe / baburt^ man gut
SBftter bineiniaffen/unb baé bèji au^ fol^ien
unrerivrbif^èn Orten fieraué ia^en fan / ju
ijelffenfei). barinnenaRéÌ^/
buna einem ©c^ai^i / fopoo* ^^xi t t
ttcif/;• bftrinnen bie iöerqieuie m i ungemein
^onfitd&en auö ber ^rbcfomüunbenauffie^
fecnben' ©¿^rnben anqefo^ten wttrben.
Chcnnnitii mihi refertbant 28. viros intcriiffc
co^em temporein 4.cuniculis 7. in
fin^ulis & in fodicndo puteo Leopoldi,
qui 150. orgyas profundus eft, multuro vcxabantur
vaporibus. Ada Phiiofophica
racnfis Juniii-Ä«% p. »47;
®ic Ceör^/i5i^ieriien fonnen nur ba^
iefen/ fo ber Agricola de re metallica,
Äefirleben/ wenn tie bte Machinen / welche
w!mbrau<f>t| bie66feDetteraué bcr^iefe
iicr SJer^wfccte ä« treiben / unb an m m
ftait reine unb sefunbe Ciuffi hinein m bvim
gen / feefannt machen woiien. 3n eben
tem Journal de Spavins bom 23- Martii, 1682-
if! ein Extraa auö benen Sinmenfangen/ fo
¿err £duardaroTvnc Uber bie 3>i'mfie in be^^
nen®oIb'/«nb@iiber'.»frftmerci'enin$un''
^arn auf«efièrleben. frmdfimer $crr
Browne melbet / baf in benen ©ölb^xunb
®lber'>»erawet*fen biefeö Canbcgfoii^e bk
ite unbfcf»abMe@<^watenauffieiaen / unb
fot6er @$waben ni^f aöein au^ fi^lammidj''
ten unb feu^tenOrien/ fonbern auct anfoi>
éenber @<^à<i>ie / ba eé feßr trucfen fet)/
^ftimbc*. 3 a / bag fé m foicbem »erg»
teercf W i ««i'f ^
Keffer / atóCioacTenwàren/ bafti^bii®um
ffeiiberaui fpöIjreB/ ja faff greifen (ieffen/
fofiarcf wàrenfte i Unb ba^^ in feiner
Àennrart eitt SRann Vier pber funti^nai}i in ei'.
nemberOrte finjufaljren/ umfonff tterfut^C
Utw weil aKeaett ba^ ® rutoCie^i/wcaen
ber btctenCufft a u ^ a eWe t w4re ;
éer @ii>wabert ^iehnaifó fr fc^iiblK^ xoàtc/
m erbieaSevgleuteijar in fureer geitièbti-/
te / mtm#mal)l aber fte nur mate magete/
berSvàffcenac^unbnaciib^eljme/ unb um
bie ècfunbijett brache ì ijrt bai «e ®ùnfiir
v.M.
ter ^crfofinen / ober aud) auf ber ©inifcr bec
gniiTetfiater qefd;'toaen ì bod) barffman nict^c
gebend en / bai allem in Sun^arn bergleic^ett
:l5ampfe unb!®imfieiiber benen
ben auffieigen/ fonbern eé ifi ^ itifien/ baf
bcrQÌeièen iDimtìe alien S3cr^-.@eiel)rieii
hìmm hatam man bie Deriec
woefwan^rgau tmben/ abmercfeniónne.
Georgius Agricola fagt in^cmein / baf
wenn man (Frg fucate / man nefimen
fotte/ ob etwa an einem Ort bc^Sebur^eö
ein :X>amptf ober Söiticrung aiifffeiget/ weil
foici)cö ein gewiifeg Seichen/ baf DJietßli ini^eu
Crbe m-borijenfe^.
Pater Kircherus , ein ^efuite / té§et ÌM
£>ampfe / fo fic^ auf ben l)oi)enSergenfei)en
latfen/ ate baéiz ^ennKi4ien/barauéman
emeinigiic^ lìewif feim fan / baf fte fotc^e
*"etatte in m Raiten : Ex montium apicibus,
inquibusplerumque vapores expifare iolcnt,
metallorum latcncium indiccs funt, Mund«
fubtcrr. lib. io, fcft. z. c. 7. p. zoo.
©erBefuiieCsGus fagetnidìtaiieinc/ baf
bie StuéftitiTe foicfeer fubttien aJiater ie / weid)e
alö fieine SBoicfen/ angewifenDrten auf
ben ©ebùraen fe{)en iaifen/ geìfiìTe Singei-^
fiun^en waren/ baf fté^rg^^abernaiibabe*
E^nben/ fonbern er feget auctj nofbbarau/ baf
fol<èer warmer mib bùnner i^iUiiè Urfai^e
an ber auf ben Sergen ftd) ereiönenben Uni>
fructtborfeitfe^e / weil er bie pfianßenun&
iödumegan^ auitriiiiiiei / aifo b^if fteaué
istf auf 5ie SSurgein-^rferennet würben.
Ef^namqucopera cèciuntcalidi &£Ìcci Venarum
halitus, qui ne radicibus quidem arbo-
^umparcunt, de Mineralibus, c.7, f.3. p.
CU 33
!
' S i
" t
i •
ì
•il