
'.¡tú
» "'î pO ein unD Si n ^ a n ^ / MurcumCuriofum f^n. ©Of í f r . Nicolai ¡n^ittmdet^. 9X
@ifd)iiucf faft tvic CÍUC ö)ii)riur jirtfcfem
S c n c í ) c l i m b 2 í m g / bod) r r f j á r f f t T / aucft^í>eír
^•cnul) anncf)mlid)cr / oie ^nDianer faum
i ^ i i i u i u tvolríccbi'tibcn ?irbcm / f o i f l auc ö
DctTcn Ö5cbi 'aud) i n iOi o j c a u betj í ) o f c (^ar ^Csm
e i n / r c r Czar fcibtì u n o Die S t o f f e n fáucn
m i c J ) t n n í f o t)ící / a l ö n t a u mi t cílídjcn Jin^
g e r n fatTcn f a n / u n b faugcn Die E f f eni j gleícf)^
faman^iuc etái'cfuní] öcö i)anprcö: 3«
j p D Í I a n b u n ö g n g c f i inD a b e r / unì) nachöcin
e r v o n D a r a u ö j u u' i ö l u S c u t f c b l a n D f o r n i
m e n / g i c l T c t m a n D en ,vibiTCitffcn Thce-unö
Coffee-Xrancf Darau |f/iroI í ] f ( l o l 1 í n / o&ngC'
f c b r ein b u i b oDer g ini3 ¿Ju^-ntlcin pro doli
& ift c i n c i lute COi a^en^üuö ®ruftí2(r?nei)
í n í í u í i e n u nD^ r u l ì b c f i t t r e r u n g / imtilcícbcn
in ©tcí n unD r e í t ] I 'n&e r \? o r n emI í c b
í f i e í belferten T h é e u n t CoíFée mirßiefen
( i e b l i c l ) j u ma c t ) en/ a í d m i t
Dem l)od)rct)áMicí?cn gucfer/ trelcfter megen
f c í n c r gvo|Tení¿^cí)árftV/ro er ü o n D e r Ä a l r f i
ß i i u q e cnípfá,í)et/i)if t u D r t j e l b v ' n ^ o d j u n g unD
% ' r r u g u n g Dar jug- tban/mí r D oenimenfcb*
í i á ) c n e-cibf g^og U b e l jugef i igot i ® í e b a n n
Die úsiiá>c Ui iD náqiiú)c ( í r r a b i u n g fattfam
h a m a t t / baß a u f f í j á n f f i g e n tí)ebraud? beö
g u c f e r í í ©elbfuííír/ ©cDnJí ibfucDt / & m
u n D @d)arbocífrfoí í íeí/babfr líbcrDengUí
c f e r geiüal í í g eifert Hcimontius u n b Wúhfms
t r a d . d e f c o r b u t o , l i e b e rB . Por ram.Ló. P^ijt.
u n b Joh.Takium tr. d e S a c c h a r O ; ) » l e á í t e r e r
i r i r b / je ^ í í j i g e c u n b fdí^íblicfcer e r (èr)n f o a .
Ü S e r c f í r ú r b i g fmb b í e ^ o r t c Joh. Bapt. T a -
r e n i i e r s í n Der3»í í ían»9\eí teberd)r.p. 1 12. id)
ftabe inBengalaüonunrfrrd)ícDlid>en m'kb<f
í e n urtb bctagíeniieurcnerfabren/bagwenn
DcrSucfcr ú b e r wi i i ' b e / r o ívúv^
fee e r i u S í f f í / f o b a g e r b a ö gefát) r l í d > | i e u n b
f d ) í e u n í i i f t c 0 3 i | f t i n b e rm^ c f u n g n^áre/ba«»
v o n fiintfíig gcí . in e i n e m anbernXractat
e i n m c&r e r ö . be m €tJínc f e r í2lní g aber
' b c j ì e b e m i t m e b c e r n Francifc. R e d i in c x p e nm.
K a t v i r . p. 1 3 6 - Franc. L u d o v . àGraf fenricd in
h i f t . u m v e r f . p l a n t . P . 4 S 5 . Unb Barthol . Belli in
Der$8erd}teib.befiS amfi fteiiañ.
6* X)Oft Cálamo arowiitico Indo vero, bejtl
3nt)íainTct>cn troin'ccl)efibcn Call'-
& i f t Diefer Ö^atlmu^ eine C anna oberjuncus
f i f t u l a r i s o d o r a t u s m J a r b m feuerrof^ / a n
@ e f d ) m a c f bitter unb a r o m a n t d ) / inroenbig
í ) O í ) l / ^ a t ei n f d ) n j a m m c d ) t ö ) i a r ( f fa(i benm
© p i n n e t r c b r n q U i d i fmk b t ^ fte F i o r e m nen^«
n e n / m a n ftnbet e0 g a r fei ten i n Denen
t b e c f e n / u n b tvirb b a r n ' fubftitmret b e r ge«^
m e i n e 6:aCImug/bie 3nbianer w u r d e n i&c
J l e i f i f t b a m i t / unb n ) e n n fle J i f c&e ?ieben/
b a n g e n fte e inen ípi í fd^el v o n biefec2öur?rfel)
h i n e i n / u n b laffen mit f o d ) e n / rofld)ei be'
n e n Jifcben an g e n e h m e n ^efc&macf/
unD Dem SOîagen eine gute ©auung gicbcf/
wie Jacob Boncius foldjcö felbft gefe^en : f®
braueben eö autb Díe3nl*wnífcbfti Leiber in
SOíutterfranrfbítícn/ Davon bat geicbciebm
Carol.Clüilus 1.1. hift. arem. €.32« ¿ominic,
Chabrxus in icone íhrp. uuD Profpcr Alpinuj
1.4. de plant, ^gypt.
fcbític © tucf von u bia 3. Vfm
ben.
2)íe5í[tett nenneten cöAgaiiochum,e6 ifï ein
^olç eineö 3"^*ûnif(ben SJaumö/ fo Aloe g^
nant n?írb/ j« tvelcbem man fcbwerlicb foittí
men fan / roegen Derer fid) Datum auff^al»
tenben Sogertbier / k trucfner Diefe^ ^ols
wirb/ jebedern ©erucbesvon fîc^ giebet.
©aô^^rifcbe riecbet fafi gar niá>t/c^ ttJácbfct
in Malacca unD Sumatra, emcr ^nfui DeÖ%
D i a n í f d ) e n SDîeeretS/fo w e g e n De^jleten
g e n é bód) t l u n g t f u n b / u n D v o n Den ^ oUn*
D e m D i e ï^e f l^'«ûf i e / a n flattber^aJeii^ÄLifte
g e n e n n e t w i rb» D.Benjam.01itfcb in Iriner.
i n d i e , n e n n e t ji? De r ©eutfcben Äird)[)otf/
g l e i d ) n ) i e a u c b U n g a r n ift» Simeon S e thi 1.6.
d . A i i m . mad) i helfen j ebenbe r l e ^ ©atiung.
D Everhard. Rumphius tbeííeí tetín ínDa^
0^cá)te unb Unrechte. Joh. Jonftonus aKt
in Hift. Nat. de arbor, & frutic.
Ludov.Romanus macben Dret^erle^ ©attung;
2)aeí e r f i e 3 nDí a n i f ( b e / r t>e I c b e ^ Die 3nmof)ntr
Caiampat n e n n e n / t|ì D a i atterfoflbarftc/
Wffcbi'ss a f ó ©OÍ D u n b S i l b e r geachtet tvírD/
u a c b J o h . Olohni 3 e u g n u § in Centur. arbor,
mirabil.p. Ig. BotenCofmograph,p. löp. miÖ
Allain Maneffon MaUet in DeC 25 fcbreíb. Siti«
enéP. iï.p.43. fogac nícbtju un<î Í)ttM
fommet/ fie ift eineö unvergleid)«d)fn anniu*
tbígen ©erud)^/ tVÍeLudov. di Barthemain
itmer p.301. anflibret. Z)aí5anbereifttrílD/
fo von Den 3nDíanern gebrauchet tvírb in "ßttf
brennung ihrer îobten/bavonKu-chmannus
banöeit/ hb. de flmer. Roman, p. 344. miD
Ferdinand. Mendez Pinto in Der Jtvolffja^r.
9ieiíébefd)reíb- p. 323. 2)a6 Dritte ift Dai
t v i r i n u n f e r n î t p o t b e c f e n haben:
wirD e6 gemeiniglich jum räuchern gc^
b r a u c h t / i v i e Erafm. Francifci in acerra exot.
p.708. UnDjoh. Bapr.Tavernierin Der m m
Relation VOm Ä o n i g i ' C i d ) Tunquin anfii^itt.
3n 3nbien ift ^2l(oe ^ J^oU} iu ftnben/ ba m
^PfunD mí 1000. ZÍ)U gilt / nadjDem eö gut
unD 0&lid}t/ ce! giebt au^ De(ïèn Dafelbft/baí
von m 3.ííbl' Íoftet/efií fd)ícft )lcb
abecju nichts/ató Heine ^figletn/bíe man
um ben^alö traget/Darauö ju machen:
IcMahumctancr/unD vòmemli^ Die/ fo ihrcrt
SSart laffen tvacbfen/aiöDie Siircfen unD
5{rabec halten viel auff Diefe« í)olí}/ uiiO
wann fte einanDep befuchen/bringt man ab
fofort DaiS iXaucherfag beriu/ unD wirffr ein
tim
lv\ . ,
fWnbigieinvonbicfem ^íolíje barauff/wel^ & wirb vornemlich gebrauiét von ivn
(beet einen lieblichen ®erud) giebet/ bamit fie fcömangern mibern / folchen binbcn t^can
ihren S5art räuchern, ^»ann eet fett ift/ Den 2irm ben Abortum m prxkrviren/
jvirfft man nur einer grbtengrog auff baö gfeidjen an Dm Jug/ ben Partum iu befSr,
^ m t / n a m m ees ein wenig bcreudjtet wor^ bern/aber Pnmirofiusi.4. ci^ vuig error c
Den/Wirb ei mehr íKaucbgebmafáfetúcfe p. 550. hat biefe Äraiftganß verworffeniinerjauftgrqg/
von bem baö níítt fo óh^ weil ei Wog auf bie Signaturanfómmt ¿/tí
«cht ift. ©0 laft man aud¡) bei) bem Sd)lug niehreri von biefem Stein tradir?t óeirr D
t,a'Ottomannifchen@lfanbteníá)?ahIía'tauÍ öater inPhyfiolog. expenment. fedl < c
fllbenien 9íauchí®efd)irrcn einen rheuren Franc. Vaiicnoiai.i obf.x, Lem Lemniui
© e r u c h von2( Ioe aur f f teigen: ^ h e m a n a b e r hb. de occuit. nacur. mirac. p. 443. Aidrovan
m Äoblfeuer Darbietet/bringt maninei ' dusL4. demetaii c.4. unbA g n c o l a j c de
n em ]iilbnen ober ftibernen ibclltirr D^ofen-^ foifii. c. 1 7 . '
^ a f i t r / mi t w c t c h e n i m a n i]d> b a i ©e i id) t e
u u b ö i e í>ánbewáfcheí/ unb n a c h m a f á líber 3»
b c n ' i K a u í ^ DerSí íoei h á í t / welcher b a ö m p « .
f i t tvíeber t ruc fne t / u n b fo b a n n befto be/}ec pa p e n fabuhret / b a g icíbi'ger in im
a n ö cni>a a r enunbS5 a r tha f f f e t » «^ ^ « ^ f w .. .
£x Minerdiurn ^ Marinoram Clajfe,
I. jÊi'nC Minera Obíf Flos Martis ift
(ìalt tiJeiflecComUetíí^otttcfítt/cííS
mt buit/ tìttb ci» Vmtl)ú
íBk
5vopffber ítocblangen genennt Wfí'bf / ûki
(berweifè wie berDracomtes ûDtT Oí-aGojitires,
(noííj Hardiiini ledion úber bCU Phti ) ín
Dem Äopff ber ©rächen / Davon fdnnh^t nidonisi
16. Orig. e rg. AlbertusMagn L j de
mineral. Solinusc. 30- Plinius 1. 37. c.X. En*
celuis l. 3,c. 39. LibaviusL 2 c.23. Camillas
Leonardus m fpeciü. lap. unÖ Stephanus ia
thef. magn. imgu, lat: ©ag er auí5 ber ícbrn-
23on ber MmeraMartis batRolfíncius in einer
fûîtôcrliiben Difputation Ann. IÓ68. auöfiihr^ '
ííá) gehanbeít/ babet; ift noch ju gebenrfcn/ î^ic er etem m eme Unfern
Dvìiitn-r Gebrauch bei ¿íflw ober établi ei'
îi:u!)raife Median fct; in obftruaionibusva^ hl Mmev^^^^^ QBie ii)n aUíé
íoruni & vifcerum , fi) nícfit alïein bíf ^mbifi Bernhardus Camilas cap. de mmeralibus hÍW.§
fdicn/ fonbern auch bíe alten « r eâfch n " i l S / L Ö
Qtcriîte aebraud)et / unD ift fofcöer obna rebr ^cblangen^Srem mit be|}erm Oîccht H*
Ä i j e n ^ S 'Äb T S S
obferviret / bag Diejenigen echweine ganij
fldncWiiçengebabt/bU' bei) benen ^ Imie. Ä " Vf f ' ' ' ^ ^^ i^öWaUiben
a-^o^en/iumierbar b a i lVc h '®# r g e - ^^^^^^^
fofFen/barinnen baö giiienbc^ift'n offreri ab»
^chîblct wirb/ gteii^wie biefen Urfprung
Cornelius Ceifus erWCbnet I.4 c. n . uilD Gregor.
Horftius in ob^erv^ Med. poft. p. 230.
(iTíClíCSrafft ami) bt?Botanici bemTainanfco
ml herb, afpienio bi'píegen ) aui biefem
Principo haben foIgenDi Die Chymid ihre A
4. e^angçî t ^ €tonm òQtQkià}cn
Hieron. Weifchius Verme^^ct/ftc WlirbCtt Còl.
l i g i r e t ani ben Sftnnbacfen ber wiibert
© c b w e i n e î Sachlìus aber in g emma r , p . Ç^g,
cana aiii © t a b i ui ï b g í | í n g ema d j í / a l i e r o . bàli fte v o r e d ) e e r c n von îUinci)
c.im.rragiíterium, unD eilentiamMartis aperi- fen/jOJíne^^eftalt K'U BiÚHÍn i)mtcn/m^
fo glatt unb gíáníjrnb wàren wíe j^elffnikm.
íDíe|énííronlcÍn Icg-^r Conrad KhunrathP.IL
medull. deftill. & Med. grOfH'graffi ju/baft
. . , ^ . « ^ . ^^^ ^^^^ / benfeíbcn prfer-
©cr2Werí^@teínfoíl ím3ieftbei?(bferige^ virtenftevor aíltMn®i|fíunD3aubcre9//a fte
fimber werben/anbere wo(Ien/bag er in ben wáren Dai hód)ftcPíM;ícrvativ tvíbcr bu'ieft/
?5i.tgeii3nbiá angctroffen werbe/mií cinem lo wáhrenber infeíiioíi 8cc. &c. tí ber D. \Va-
^8ort: ift ein Oanbftein / wie ein <£9 gner iñEphemer.G. ra<|it/bag ei íauter ^e^*
formirt/au^wenbig etwaifprenrflicht/in^ trug/ unb Diefe vcrítiei)nte ^'ènletn níd)t^
bat erfleineSteínlein/unb foman anberiwdrenaíibíe9J?íId)'§abíicoberáeñ^
il)iibciveget/fo fíappern Díe|elbe / baher er tes molares porceiiofum. 3ft aiíb ívoí bai
^Síappitfteín genennetwírb : í5íiweílen fin^ eingefiihrte @prúci)Wort ein Wwt
ber tnan^rbe unb 6anD Darinnen/ íuweílen Omma cara chara > \vcíd)ei íd> au^ñ auff mi
Jücb ®a|fer. 53on Díeftm ©teín hat exótica in ber Medicm appiidnv ba wir bíe
Unrcnt Baufchius eitt gtíní} íSuch gefchriebeii* fremben / offt vafáífchícn unb v^rborbencn
V. M. stvíyt ít m it speciói
ïj- :
I