
' I l
' ir
i6o © a í ^ V i l l . g a p í t c l
' p
\ i
^ufiimmcn m m fiicn / be^wesc» fic
i m / wctdE)cé n i M fn)rt l a u / it>cii fonft cm
S è r p e r U m aniKrn wür be ^k'ié^ imb atniici»/
m% einerlei)guattir/ unb unter il)nm ganö
f e i n e 8lbtl}ci(ung ober Unter f^ieb gu marf)cn
f e r n 5 Silfo iff f é benn g ewi f / bag k j j beren
g u f a m n i i n f e e u n à urtterf(t)«bii<&e iöeliaiicn
tèi)rt mùjTcn.
n u n f o t ó e ^ fic^ a i foi i e rMt t / wie benn
t a r a n fein cvweiifci iff / fo iti cénotf)wenbi3
oifo befcbaffen / baf in ber Suf^ntmenfummg
ber g ó r p e r md) einige i i iuf e n / n ^ i n l i é \ùlét
pori
f i é f ì n b e n i n ù f T e n / xml fonff nmìml
m è a i i l m fee^reiffen iff / b a § man ^érpn-^
a c n ì^m imteiYctJiebenerSeifait/ aié runbc/
©vaie/feia-'.unb brcoecfic^te iènnesufammen
ferinaen / b a f nit^t aileseit a u é foii^er guf a t m
m c n f e ö u n g u n j c W i d i e l f e r c ^ a u m e jid) ^n^^'
ben / 6araué bie materia m nani'pìration fcniibìlis Ut) bev cnblici) notfeweanuficbima nfoi:i>^fefte /n bfaó§n/noie( &/c Pboar i nbuetn)
f i n e r beraleicfjen Sufamt t ienrugung fi^ ftm
ben/ fo folget eben Die ^öii)wenbigfeii
flué/ &a§iicineAiomiburcf)brmgcn mutTen/
bennoÌ}ne biefe bie Dej fhuni ien W fìopffen
UJÙrben / wie benn ber Pater Malebranche
„ a i f o b e r t @ # i u f m a i e t : Siu(§ biealierge^/
„ b i c a e n f i e S R e t a l i e n f c a b e n feine fo enge pò-
„ ros ba nid^t in ber 9 ì a tur n o ^ ein m bun^/
^ n e r C o r p u s ft4)nnbenfolte/ foungefiinbm
, , f c u r é b r i n i ? en konnte / mi fonffen bie
^ Duvdjvi i lnsc m baib wfegenvyiU'ben.
i D i l f bie corpora metallica ftHejCit/in p t
infidi ber atomorum
auébmnpffenmùfTen/iif
feeri^effolt bcfannt / b a f ite auc&j emi t l en ^ e ^
fonènfd)àbiid)^etrefcnfci)n. M^mminm
b i e n f ^ e n / ber m niemaijfé in ben mm^^^
3u Ì )avi§/ tvenn yie( semunèet
©ctò barinnen beftnbet/ w r b begeben burf.
f e n / baß er nicèt w i r b gcnóitìisaet htßiio
ben / a a n ö g e f imi n b wiebei'ßinou^iuflebeiy
ttjeüiCnfonfi alfobalb eineDi)nmac&tanffof^
fen/ unb if)m werben wirb / ai§ w e n n J m
i > a é $ e r f e i m e e i b e a e r f p r m a e n i t ) o i i e . f^dt
4>eé mi tbem/ wie ber Fracaftorms
tetf)of lf)ui v iùab beer er ina t foonmi omr utm. D&on tf mm mt /SJK^eßt^a.a^ein^
ben einem SKenfciien einen g e l i n g e n @c^iag/
^ n t g e f i u n g atter empjtnbiicfei^t/ babet) bie
tjornefemffen facuitates anima ©effltjr leiben/
m mfternfioienfctweir werbe/ au^attetie
g u f f t i i e f K^ ereignen/ bie bet) bem@eijlaii m
feijn p f legen / ^erurfactjen - — - tradatione
m e t a l l o r um apopl cdt i cum h omine m fieri,
c x h a l a n t cnim ex h i s a c circumquacjue
f e r u n t u r i n fenf ibi l i a c o r p o r a ; de Conta^.
1 . 1 . c. 7 .
l^abe baé Heine ^l ìc^eigen/ fo b ení í «
t u l pat / Spccimcn cogitationum de ortu &
effiuviìs metal lorum. m é ) nii^tgefctjen/aber
fo mei wei f i é b a r aué / bag ber Autor , f®
o u d c i i u s , f í n ® c ^ w e b í f ( í e r i í b d m a n n / b « an-s
g e m e n f e t / w í e b a é ^ u p f F e r f o f e í r t r a n f p i r i v t e /
b a § wenn auc^ alfobaib ein gewiffeé bíaueí
S S á f Í e r l e i n gemacíjet w i i rbe / eé gefc^efien foU
í e / b a fwcnnfupf f e r im^auf e / obe^ fc()on
níc^t ín eben bem ©emac^/ nur foleÇeô Sßa f i
f f r burc^ bie imprcf f ion, fo eé Don foiim
SDîetall a n freí) n immt / ftcfe roti) färbe n foa,
2- <5inb bie vcgetabiiia gum wenígfíeni
ebenbiefem ffatcnSBerbcrbnus / alé bie mincraiia
unterwor t fen/ foifcnenbure^ bieim^
mertráfcrenbe Síuébampffung gugc^ogen
Wîi'b. 2ßtr ßaben fc&on angemcrdet / bag
ber gute Sreunb M $errn ßoyie, ben ©e*
pon berSimmerrinbe unb woWriecien-.
b m @peceret)en/ auf 20. SOîeil ® e g e é weit
in ber ^ e e / poh ber Snful i^eplan / in m U
dìcr foldie in groffer S^Jlenge wae&fen / enì^
pfunbcn fiabe. Unb ber ^Kitter D j g b y , i)cit
pon ber marin/ fo auf bet' ©panífífjcn
K l i f f e wac^fet / bag man folc|e swan^i g big
bvcpfîîg Síícílen banon in ber toee vic^m îèm
nen / angemeritet i ^ngieitten wirb man
a u ^ beê ©eructé Pon .^¿tnff unb baten
Soi5nen'^SîlûI)ten Pon wei tem gewat r wíp
ben-
^ c n n F r a c a f t o r i u s ein eíníg <5rempef POH
V c g c t a b i i i b u s , Weísíefeftr fîarcf tranipirlrm/
anfu&ren Wífl / nennet er b iegwiebeí / bai
^fefFer^-í^raut/ bie i r i s , ben:i:abae/?íiacfef'S
f l a t t e n / ïûioi^n/ bapon einige benenSíugc»
ùfceraué fcÇablietî / anbere einen gum liefen
z w i n g e n / unb ber legte burc^ feine @íííaff>
Pringenbe ©etfiergen ben ©c^laf Penufa»
^et ; 3 a / er gibt Por gewi g aué / b a g biefe
tranfpirationeinen fot(í)en©í^mavm/
b f l unb AtmoTphaeram Ober íDunfí". Crai g
p o n f o l í ^ e n a t o m i s f o r m i r e / wel^e runb u m
a u f ethegewiffe S ß f i t e aud) bei) biefen Vegetab
i l i b u í f t n b e n . seminaria conragionumad
diftans f e runtur & in orbem. de Cont a g . üb. Î.
c, 7 .
B o y i e g i b t Por/ bag bíefe evaporation bet
atomorum bfi) benen Siepffeln uwb anbevn
5ru4)ten/ ba fte auá ) feffe eíngewícfeit/ in beni
^ ô i n t e r P i e l fïarcferfeï)/ alé man fid) íaum
w i r b einfcílbeníonnen i & Perftc^ert/bag aí^
er e ínémaí j í é foíc^e 5i'üct)te in glcieber unb au
e b e n f o l í t e r c u r i c u f c n îH'obegemaèaTi^a^^
g e g c l e g e t g e i j a b t / ei-gefunben/ bag alíeXa^
g e ein fefirmercf licier Síbgang barbet) gewf'^
fen. er aber n o 4 ferner erKÍjíet / bai
iff Diel wi<Wiger. ^r meíbet nefimíiá?/ bag
e r bet) einem íDredyfcíer ein ©cfafe Pon
fff)r f e f ï em / barein o tngefei ) r ein ? S l m
gegangen/ matlcnlafTen/ ba^on er niemals
baö
9 5 e r c ^ m ß u n g t e r Q55ùnfcÇdvut5i.
caé(gett>íc()tc bet) genauer ^bwi igung wie®
ter babeli fbnncn/weil aué lolcbcm ©cfaffc
fciCtranrpiration Ber acomotum, f o (ìcfe bfltoOU
gcfoiibert/ fo fiefftig unD ungewò&niicb gcwe^
fin / b aß cc f a u m etitcftc S b r n c c batj u gelegt
flcbabt/ baé (öewicbtean Der ^angewiebet:
511 tocrgíeic^en / b a ntcfet eine gcfc&tvtnbc evaporation
feinen Slei g sutiícbte gemacßct/DOii
neuem etiícíje Atomos wieder weggefíibretí
unb baé ©cfág erícícbtert bàtte. Unb toann/
f c ß e t b i c j c r g e l e p i t e Phyficusbarju I manf o
curicus wäce/unb fincvicbtíge unDüon einem
in tct ® a f i g í 0 i n f í etfaprnea Ä'önftlcr gc^
ñau ctnacríti)tcíe!2Baagc batte/mit woéüor
íBn'giíütjcn folte ma n nicftt ücn eigentlicíjcn
S o r t g a n a t^IcDcö inmierwábrcnben Síbnef)»
uicnö ent^ecl^etl/un^ genau uactrccfencn tòu«
nen / wcicöfC and) Die jeuigen \iörpec / Pon
Denen mit í^ocp w iOm / baß (icbie Wrteiien
un& bòrrefien fn)U/ nicbt DcrfcOonct. Boyie
de A tmoiphs r . corporumconíjft.p. 4.
í D a g b i e í p f l a n í ^ c n i b r c poros &abín/ ta*
bufcO &te tranípiration ibre^ßiitciungtbun
tonne/baran tíi nícbt j u ^treítfelu. ©letrum
bcrbacc gufainmenfe^ungcn ibrer Sáurlein/
bag Ite eine geiviffe ?íi'íb foíc^cr (öiubcrgen
í)abcu/ Pon Denen man Iñt einbíiíen P&nnen/
bag fie eine Der i^mpftuDlicöfeit \ m bet) De»
ncn XMeren j u ftnben. 3 a m a n bat felbft
«ptiangcni melile einige t^mpgnDiicfeecit au
(icp fpftten iaffnt ; man bat aucb/ bie einivje
©cbambafftig^eit an)lc{)U)eifen; 9}íanwiíí
gloubeii / Dag Der igar f t m i Dem fic ecoalten
berDcu / eben aifo uiugcícíeben weiDe unD
circLiiice/ Wie bcD Denen animai ibus, uuD Dcr
Campanella, Der allen corporibus matenalibus
etnegti&!uag suagnct / febreibt Denen
q^fJan^eu eben Decgicirbcn 3«/ ^oie Dem
g„cir4) Der Xi)tei'e/unD gwac in emer fúrírcff»
íKtjeí^n ©^»iff'^l' DeneniSíeinen unD ifJiine»
líUieu/ ja ben Xbieten fclbfii Piantas verb
praeílantiori vigere ícnfu, fimili fenlm carnis.
De fenfu rerum lib. i. c. 12. p. 93.
5. ^ a g bie animalia rtUCtj ibrc tranfpirationf)
aben/Diefeóífitvol)l unti)iDerfpEect)licb/
iinD \)íellcícl)t unter alien Z ^ i m n Der SDletifcb
Daé jetiíge/ bei; Dem Die transpiration a m üb
k t b a n f f i g f í e n . ® iff g ewi ß / biewcblge^
•btíDeten íeíbecftnD poll unjcblícber tleinei:
SÒtècracn / DUrcO welche Die Materia fubtiíis
ot)ne 2(uifí)5i'en «u^Dàmpffcti Sììan tan
mit Denen Síugen etliche eifcnnen/ nec[ìmei)t:
(ìber mi t Dem Microícopio. Síbcr bie tUU
«efícn/ Deren Sín^abl a m gtófTcften / Die tan
man weDcr mi t Deuringen / ttocO burcö Daé
M i c r o f c o p i um gewaí)t werben. SBennDíe
Effluvia, fo Durcí) pen í5(í)n)cifi gefcijebeH/unö
n t c è t g n u i ì f a t u m i DcrSMnheitDiefcr tUU
nen 9^aumigí n lUev^cugen werben / Darff
man nut Die SufamiucuKCung Der ^dbcr
Uì) benen Xbicreu etn weni g genau aniet;en/
y . M , ^vimmxiU
Da w t rD m a n letcftt getinibr werDen/Daß fólcfic
wie ein «)leb von ungfanblicb t>iel @cbweig»
lócOergen Dutdjlöcpeit fci)n miiffcn ; ©en«
j a Der ^cib etucö folcben Xbtaeénictìt ei«
( S t ö r t P o n einer groben wiD ungef fal tcu fOìa«
t e r i e / foiiDernPon folcben ©lieDetn / Deren
g u f a m m e H f e e u n g m i D D r D n u n g f o w u n D t r »
f am fiuD. £)iefc i j tUulei n / Dicfe gärcrlci n /
biefe S r i n g c t / Diefc SlnorpItiDen / Diefe @enn»
Bibern/biefé^UUi^Detn/ Dicfe ^ m ^ m m i l
Dicfe OierPen/ tiefe a3iaußlein ftuD teine atxs
Dere 2)ln,ge/ M folcbe ©lieDergf n / fo üon Un#
teifcbleDener £Oiarfrie/®ef{a(t/ aucbnui f un*
terfcbieDlicbe 2ßdre3nf "mmen gefeeet/ nac&
unteric^ieblicbcn Bewegungen/ uuff welcDe
Der gtofle €>ci)5pffer fem abfeben gericètet^
Daß alfo bcp Der gnfammenf t igung folcber
eimfiftcten ©iieNnaffen eine groife
leerer 9?dumtgc n ftcl) finDcn folleu/ ol^neweU
cbc rin I l i tet tiibtPéi-cr beugen nocb auéDcl)*
« e n f b n n e n witrDe.
D b f c b o n aber Dicfe pori Huberten iiittò*
fcbtcDliclien Beugungen febr n6tt)ig/ fobabéit
Ite Docö noci) einen anDern f ingen, ©ie iki
ben an|t4tDie Spiritus animaleSifomié Deitt
©cbirn tommen/ unD Die $aubti>;öewegunä
a l l t r natfirUcten unb iönffliepen ÖlieDmaf*
fen fepnD/ wi^Denn aud) i n folcbe porosDii
g ì a i u ' i m g é ^ ©¿tire (tcb legen/ welche biere^
wtcbcr erfefeen/ fo ibnen buccß Die tranfpira^
t i o n em infcnfibilem abgougeU;
U b e r bicfe^ alleé/ fo (tnD Dicfe pori eben a l i
fo Ptei ?iuigcingc / Permitteifi weisen Die
g i a t u r / Die i^^iber Pen Der tibrigen Jeucbtig*
fcit/weicßc burcb bie Tranfpiranoncminfenfibiiem
fortgeben müffcn/enilcDigct. Dabet;
Dann Der Pater Maiebranche fc()reibet/ D a g
Durd) Die unticbtbare ©cbWeiglècDer/
BDern unb Me S a u t Pki mebr Scuil)iigrelteit
w e g r u b e n / aié Durcp Die anDern
Dcéèdbcé- Rechencìic dqla verité iib.2. c.ji
p. 157.
Heimontius bewcifct Die 9ìOtblt»cnbigieii
Der Tranfpiration gai' DeuiUcO : (^r faget/
w i e t é gewi ß fet) / Daß in einem jebwéDcil
COìenfcpen alle X à g e j u m wenig)! en 7. b i ß la*
U n ß e n ^ l u t gemacbet werDen/ abfonbcritc^
in Dem Silier / Da DerCcib suPoaeommcncin
® a c i ) é i b um gelanget / unD nun nlcbt me[)t;
luacbfet. ©aber er Denn ben@(|)luf5mac6ei/
b a ß n o t b w e n D i g DoPonwieDec fo Piel pctge*
i)cn mutfe/weil fonfienbei'geibein ungebett«
re sOiCte erlangen würbe/ nubanéDencnUi:«
fachen faget / Daß er M reinefte ^ e f e n / f o
Don Den iijpctfen Commi / u«D Der iietb bic
bcfte g^a b r un g Dapou gehabt bat / mit Dem
^ b a u v j c r g l e l è t / erberaacbfaget : Der S b a u
euDlid) unticriurrcficr 28ctfe Durcb Die poros.
Die inDer ioai i t jmD wr.ifUebe/bemuénotb«
tocnbig fci)n muti/ Daß öcn fo t>tcl i^pctfen f ö
w i r jn nn^ nehmen / a w a é Durcfc Die $ ant
t v i e S ß a f f c r imbDunf t Minge, Tandem ros
CS] ül c
M i . ^
I^f - •[ ;
• • i
ñ M
: ••••• . '
H
• ' ^ ' f h i l
î' • ' î
•1
M