indigenis , quamquam id sane mereri videtur, proprie colitur. Qu® a Marco Paolo Veneto , lib. I l l , cap. 19, relata
sunt, hanc Speciem speotare videntur, itaquc jam Romphtos, 1. c. p. 76, jure aniraadvertit, verosimile esse regionem
Tansur, qu® eo anctore arborem gignit, Borneo et Sumatr® oram borealem esse habendam, quandoquidem eandem
illam regionem optimam Campboram ferre tradat.
OBSERYATIO I.
Silentio haud omittendum videtur discrimen, quod inter Palmam-in Sumatra vioinisque regionibus vigenlem' et Javanicam
obtinet, ut ipse adeo pro certo statuere verear, utrum Specie revera differant, necne. In manibus sunt frondes nov®,
ejusdem, ut videtur, ®tatis, ex Java et Sumatra, quarum et color et textura faciunt, ut varietatem suspicere. Javan®,
siccat®, semper in colorem luteo-fuscum abeunt, Sumatran® vero in cinereo-virescentem; porro his etiam inter se
differunt : 1) costa segmentorum in speciminibus Javanis supra magis argute prominet atque apicem versus setulis
appressis distantibus obsessa est; in planta vero Sumatrana magis obtusata nullo ejusmodi sctularum vestigio. 2 ) in Javana
h®c costa frondium novarum infra nuda e st; in Sumatrana ilia semper paleis remotis linearibus tenuibus membranaceis
pr®dita. 3 ) pagina adversa segmentorum Palm® Sumatran® nervulis tertiariis creberrimis striolata est. Maxime dolendum
e st, quod hujus Palm® a V. Cl. Korthals in provincia Sumatr® Padang collect®, pr®ter illas frondes novas, nonnisi fructus
immaturos habemus, in quibus nihil a Javanicis diversum discerni potest, spadicibus vero caremus, in quibus accuratius
in florumsitumperquirere oper® pretium foret. Etenim, si verum e s t, quod tradit div. Jack, 1. c ., squamas illas fibres'
gcminatos fulcire, specifica ejus diversitas addubitari nequit : hac enim re satis a Javana differret, cujus etiam amenta
minus longa sunt, quam Palm® illius ex Sumatra, peninsula Malacca et Siam, si tides babenda est iis, qu® tarn Jack, quam
Rottsoell et Koenig retulerunt.
OBSERYATIO II.
Frondibus hujus Palm®, nomine A tap, vulgo in Java tecta consterni so lent: inopia Oryz® a pauperioribus raontanorum
ex medulla farina Sagi paratur, qu® tamen non venalis prostat. Ex Sumatra vero, peninsula Malacca et Borneo satis
magna copia Sagi granulosi, quern h®c Species profert, pr®cipue in Europam, Bengaliam e t Sinam devehitur. Ilia autem
farina, qu® ex Siak in ora boreali Sumatr® affertur, quamquam Borneensi candore inferior, ob minorem friabilitatem
maxime expetitur ac vulgo duplo majori pretio v en it, quam ilia , nempe duobus tribusve thaleris Hispanicis in singulos
picolos. Recentiori tempore a Sinensibus in Malacca, pr®cipuo hujus mercis emporio, habitantibus peculiaris ratio Sagum
in grana redigendi inventa e s t , qua grana non solum multo duriora hunt, sed etiam levi nitore splendescunt. Ita paratus
Sagus foris Europ®is videtur aptissimus, itaqne oper® pretium fo re t, vel in primis Moluccarum incolas, qu® pr®ter
aromata qu®dam nihil fere exportation! idoneum producunt, hanc emendatam Sagi parandi rationem publice docere et
ad imitandam earn excitare : quod equidem existimo pr®cipue posse valere ad emendandam conditionem hominum magna
parte pauperrimorum. A t, dixerit aliquis, ita verendum e r it , ne regiones ill®, in quibus neque Oryza, neque alia cerealia
gignuntur, et farina Sagi fere sola incolis victum suppeditat, hac etiam exportata, omni cibo destituantur ac mox ips® fame
laborent. Qui ita cogitat, n® , ille non noverit immensa ejus Palm® neraora in oris maritimis omnium fere insularttm
Moluccarum, quorum vel Ceramensia sola ad suppeditandum Sagum foris Europ®is per secula sufficerent. — Quid?
quodh®c Palma facillimo sane negotio per stolones propagatur ejusque farm® tarn ferax est, ut qu®vis arbor Sagi vulgaris,
maturo tempore, sexcentas octingentasve libras pr®beat. Magnopere sane mirandum e s t , Moluccas ipsas, propriam
Palmarum Sagi patriam, nullum prorsus Sagum , qui in longinquas regiones exportetur, producere, sed omnem ejus
copiam, quam indigen® colligunt, in ipsa regione absumi. Verumtamen ubi causam ejus rei attenderis, facile perspicies
cam in prava ratione esse positam, qua Sagus in Moluccis paratur , quo f it , ut crudus et minoris virtutis plane non sit
idoneus, qui in remotas regiones exportetur. Quodsi merx ilia , diligentius purgata et emendata, gratior aspectu et simul
corruptel® minus obnoxia facta fuerit, brevi Sagus in Moluccis paratus haud minus a mercatoribus expetetur, quam qui
in Malacca e t Singapore prostat, quo loco ab anno inde 182-4 satis magn® oflicin® sunt constitut®, in quibus melior ilia
Sagi species, quam diximus, paratur. Ceterum simplicissima est h®c parandi ratio, qua etiam in Singapore coloni Sinenses
utuntur. Farina, repetitis vicibus edulcorata et siccata, deinde in cribris in grana redacta, postremo in patellis ferreis,
leniigne supposito, continuo versando leviter torretur, quo fit, ut grana, initio plane Candida, indurescant ac nonnihil
pellucida fiant. Negari quidem non potest, sumptus ejusmodi rationis parandi Sagi quintuplo esse majores, quam pretium
mercis ipsius crud® : quid tamen refert, dummodo perinde atque ex aliis regionibus expetatur ? floe autem non est quod
dubitemus, cum pmesertim in Moluccis crudus Sagus m inori pretio veniat atque etiam manuum merces vilior esse soleat,
quam in Singapore, ut adeo ilia merx non ita magno constaret. Quamquam haud leve negotium foret, populum ex
somnolenta ilia secordia, ad quam paulatim Europ®orum oppressi dominatione delapsi fuerunt, ad eos labores excitare ,
qui ad emendandam agriculturam et naturam fructuum requiruntur, cum pr®sertim pars magna indigenarum, Alfurenses
scilicet, feri ac barbari sint habendi.
Descr. Radix fibris simplicibus, crassis, filiformibu«. tenacibus, sublignosis, albicanlibus constans.
Caudex 20-30 ped. altus, cylindricus, inermis, diaraetro circiter bipedali, sordide cinerasccns, cica-
tricibus annularibus irregulariter insculptus, ima prope radicem plerumque complures stolones
emittens, ad summam partem basibus frondium aridis fuscis vestilus. Frondes terminales, conforte,
ultra 20 ped. longæ, erectiusculæ, longe peliolatæ. Petioli postice crassilic cruris humani, basi in
vaginam crassam, marginibus scariosam, ex xiridi in rufescentem colorem xergentem, caudicem
amplectentem .dilatait, dorso conxexi, xentre concaxi, xirides, læxigali, glabri, nullis omnino
aculeis*, intus texturâ molli fungosâ. Rhachis parte posteriori petiolo conformis, excaxatione
véntrâli supeme sensim angustatâ et tandem plane exanescente, quâ faciès quatuor offert, duas
scilicet rentre in aciem obtusiusculam conniventes, quibus segmenta sunt affixa, et duas inæquales
dorsales, quarum altera angustior ad summitatem rhacbeos exanescit, quo fit, ut apex ejus sit
triqueter. Segmenta plurima, alia opposite, alia alterna, recta, stricte, angusto-lineari-lanceolata,
media longissima et latissima, nempe 2 ^-3 ped. et amplius longa, 2 -2 t poil. lata, quæ ad mar-
gines basios concaxæ rhaehiossunt posita dimidio angustiora.et longitudinis 1 ir 2 ped., anteriora
vero sensim magis etiam lôngiludipe decrescentia atque interdum confluentia, cuncta rhachi
reduplicato-adnate, ad apicem acuminatum .cuspide subuliforrai anguslo-triquetrâ recta fora
spithameâ ex nerxo medio productâ cito emortuà nonnihil sphacelate, substantiae firmæ coriaceæ,
supra intense xiridia, glabra, sed apicem xersus ad nerxum medium crassum atque ad margines
setis brexissimis remotis spinuloso-denticulata, subtus pallidiora et secundum tractum nervi
medii crebro furfure squamuloso obsessa. Ceterum-squamularum earum, ut supra diximus, in
■ frondibus plantarum novarum ex Javâ, texturæ magis etiam membranaceæ, nidlum est vestigium,
sed manifesto in illis Sumatranis etiam subtus in nerxo medio. Nerpuspnmamus supra in aciem
acutamprominens, latere rhaebi adxerso planus, opposite confexus; semmdairii utrinque xulgo
bini, filiformes, infeme. magis distincti : tertiarii satis crebri, sed inconspicui. Spadix, e xertice
caudicis annorum ferme xiginti ortus, 10-15 ped.,altus, divaricato-ramosissimus, ante expli-
cationem ramorum axem erassissimum pedes aliquot longum cylindraceum strictum spathis
imbricatis obtectum sistens : Spathoe illæ ( s. Phyllodia ) ex basi latà crassâ coriaceâ ad margines
extenuates sese amplectente intus læxigatâ extus strate tenui substantial fuscæ suberosæ obductâ
supeme in acumen longissimum subuliforme rigidum ætate sæpe bifidum products, ramis
spadicis prorumpentibus medium versus fissurâ longitedinali disrupts. Rarni p r ir nm sex ad
noxem, altérai, vagi, infimi circiter septem pedes longi, superiores multo breviores, teretes, basi
crassitie brachii infimtis, sursum crassitie decrescentes, primum arrecti, tandem horizontaliter
divergentes, spathis septem ad duodeviginti altérais tubulosis coriaceis extus indumenta subtili
vix detergibili sordide cinereo furfuraceo obductis intus glabris ore oblique trancatis et hinc in
apicem leniter carinatum acuminatum cito emortuum desinentibus omnino obvoluti; harum
spatharum imæ pedales atque superioribus longitudine sensim decrescentibus ex abs ramos
secundarios distichos spathis consimilibus 1^-3 poil, longis tectos emittentibus arctiores. Rrnni
seoundarü s. ammtiferi illi 1-2 ped. longi, crassitie digiti, divaricati s. recurvati, apice cuspide
1-2 poil, longâ rectâ rigidâ ex uni pluribusve spathis convolutis formate tereti-compressâ
terminati, teretiusculi, sed latere, quâ amenta prorampunt, sulco lato lineis duabus decurrentibus
fulvo-tomentosis limitato impressi, ïmâ basi intus plani extus convexi. Amenta pedunculate,,
alterna, disticha, cylindrica, 3-4 poil, longa, digitum minimum crassa, rectiuscula, mucrone
brevi crasso obtuso squamis s. bracteis nudis condensatis formate terminate : pednmenh mtra
spathas ramorum secundariorbm reconditi, compressi, spathellis aliquot ngidis membranaceis
fuscidulis arctissime imbricatis vestiti, quarum superiores, quæ basi amenti contiguæ, cyathiformes,
oris latere hinc vel inde in acumen producto. Rhackis amentorum teres, squamis s. braotess
et bracteolis intra villum densissimum ferrugineum flores soliterios foventibus dense obtecta.
Rractece spireales horizontales, 2 lin. altæ, lato-ovatæ, obtusiusculæ, glabræ, chartaceæ, siccæ,
ripidæ fuscæ, dorso convexæ et nerxoso-striatæ, intus lævigatæ, marginibus extenuatis tandem
læsione grosse crenulatæ. Braoteolæ ternæ, interdum in cupulam compressam conjunct, circiter
11 lin. altæ, ovato-oblongæ, obtusæ, substantiæ membranaceæ tenuissimæ, nervis aliquot tenmbus
furcatis distincte, extus ad marginem superiorem villo dense stricto ferrugmeo sericeo-mtenti
ex utriculis Unearibus constante obsitæ ae præcipue ad latus internum villo consimih Iongion
•compacte constipate. Flores hermaphroditi, tuberculo. minute rhacheos enati, primo inter
bracteas carumque villum plane inclusi, tandem ultra medium exserli, 2 1-3 Im, longi, rufescentes,
compage chartaceâ. Calyx cyathifbrmis, extus tenuissime striâtes, ad dimidium usque m 1res lobos
ovatos obtusissimos concavos divisus, imâ basi in speciem slipitis brevis contractes : m fructu a
basin usque tripartitus, lobis explanaüs apice plerumque in très dentes obtuses Assis. Corel/