6 7 1 I . A P U L E 11
igitur C orator objecerit aliquis ) poft iftam,cceleftem quidem1 fed pot.
nè inhumanam tuam fententiam , faciam } fi ommnò homines à Diis
immortalibus procul repelluntur, atque ita in ha:c terra: T artara rele-
eantur ut omnis fit illis adverfus cosleftes Deos communio denegata
: nec quifquam eos è coslitum numero,velut paftor,vel equifo, vel
bubfequa ceu balantium, vel hinnientium , vel mugientium greges
intervifat, qui ferocibus moderetut, morbidis medeatur, egenis o;>i-
Tuletur? Nullus (inquis) Deus humanis rebus intervenit. Cui igitur
preces aliegabo ? cui vota nuncupabo ì cui vidimarci cacdam ? quem
miferis auxiliarorem , quern bonis fautotem , quem adverfatorem mails
in omni vita ciebo ? quem denique ( quod frequentiffimum eft )
jurijurando arbitrum adhibebo ! a n , u t Virgilianus Afcanius,
z Per caput hoc juro , per quod pater ante folebat?
Atenim, o Itile, pater tuus hoc jurejurando uti poterat inter Troianos
ftirpe cognatos, & fortaffean inter Graios pralio cognitos : 5 at inter
I n t e r p r e t a t i o.
prgo agam ( opponet quifpiam orator )
poft hanc tuam opinionem, cceleftem quidem
» fed fere crudelem ? ft homines
penittts removentur à Diis immortalibus
, fa f i detruduntur in h&c infima
telluris , ut omnis communicatio fublata
fit ipfis cum Diis ccelicolis ,neque ullus
ex numero Deorum vtfitet eos , tan-
tanquam opilio greges ovium , aut equi-
tarius greges equorum , aut bubulcus
armenta bourn ì ut reprimat ferocitntes,
fanet Agros , ju v e t pauperes ? Nullus
Deus ( ats ) fe immifcet rebus hominum.
Quem igitur precabor ? cui faciam votai
'cut i mmol ab o hoftiam ? quem invocabo
per totam meam vitam * tanquam ad-
jutorem infortunatorum ? quem tanquam
ami cum proborum ? quem tanquam ho-
ffiem tmproboruml quempoftremo admo-
vebo teflem facramento ( quod frequen-
tijfime accidit ? ) num dicam ficut Iii-
lus apud Virgilium : Juro per hoc caput
, per quod meus pater confueverat
prills jurare ? Sedenim , o Afcani , tuus
parens poterat adhibere hoc facramen-
turn inter Tro’es affines origine , atque
eriam forfitan inter Gr&cos fibi notos
cert amine : verum > inter Rutulos nuper
N o T Æ.
X, Sed pcene inhumanam tuam fententiam.
] Cdm vox inhumanam poffit lignificare
& crudelem , & ab humand
natura altenam , utrumque h2c feniìim
habet, opponiturque decentilfimè ccele-
fti, Cùm autem huiufmodi voces ambigui
lènsus non poifint reétè per alias
fimpliciter exponi, ne mirere quàd om-
nem hujus vim in interpretacione non
cxprellerim,
i. Per caput hoc juro ] Defumptus
iric verfus ex lib, iEneid. 9 Duplici
àutem icniu intelligitur à Virgilii Ift-
terpretibus. alii enim caput hoc intelli-
gunt caput Aìneae , per quod lòlitus
ti&t ipfe ALneas jurare , & per quoti
tunc temporis, natus ejus, patrem imi-
tatus , juraret r alii (ì quod magis placet )
caput intelligunt. ipfius l i i l i , per quod,
utpote fibi carilfimum , pater jurare eflet
folitus , antequàm eflet Pontifex j eum
enim ex quo Pontifex fuiflet fa ¿lus,
jurare jam per nati caput non potuilfe,
ièd tantum per Deos,
3, At inter Rutulos recens cognitos >
f i nemo huic (pipiti credat, fac. ] At non
Rutulis jurat Iiilus , lèd Euryalo, qui
Se ipfe Trojanus erat, Se Priamo ex ma-
tris parte cognatus , ut videre eft lib, 9;
JEneid. jam laudato. MS. Thuan.habet:
atenim inter Rutulos
Rutulos
D E D E O S O C R A T I S . yÉ3
Rutulos recens cognitos, fi nemo huic capiti crediderit, quis pro re
Deus fidem dicet > A n, ut ferociffimo 1 Mezentio, dextra & telumi
quippè 1 hasc fola adjurat, quibus propugnabar.
1 Dextra mihi Detts, cr telum quo A mijfile libro.
Apagefis tanti cruentos Deos : dexteram ca:dibus fellàm, telumque fan- 5
guine rubiginofum. utrumque idoneum non eft , 4 per quod adjures,
f neve per ifta juretur, cùm fit fummi Deorum hie honor pro-
prius. Nam & jusjurandum 6 Jovisjurandum dicitur , ut ait Ennius^
Quid igitur cenfes i jurabo 7 per Jovem lapidem »Romano vetuftillimo
ritu>Atqui, fi Platonis vera fententia eft nunquam fe Deum cum io
homine communicare, faciliùs me audierit lapis, quàm Jupiter. Non
ufque adeò. Refpondebit enim Plato pro fententia fuà meà voce :
Non ufque adeò , inquit » fejun&os & alienatos à nobis Deos predico,,
I n t e r p r e t a t i o ,
tibí notos, f i nullus fidem habuerit ifti
capiti I quis Deus fidejubebit pro te i
Num tua manus , fa jaculum , veluti
ferocijftmo Mezentio ? nam invocat hsc
tantum , quibus fe defendebat. Manus
mea mihi eft Deus , nec non jaculum,
quod mitto libratum. Aufer , qu&fo,
Deos tam fanguinolentos : manum fa t iga
tam homicidits , fa jaculum ferrugi-
nofum crúore, Hsc ambo non funt digna
qua invoces , ñeque jurandum eft
per illa, quandoquidem hic honorpecu-.
liariter pertinet adfupremUm Deorum.
Etenim jusjurandum quoque appella-
tur Jovisjurandum , ut inquit Ennius.
Quid ergo fuades ? an jurabo per Jovem
lapidem , antiquijftmo Romanorum'
more ? Verum, f i opinio Platonis eft ve-
ra , Deum nempi nunquam habere commercium
cum homine , faxum facilittr
me audiet , qudm Juppiter. Hoc non'
verum eil. Nam Plato reponet meo ore
pro find opinione : Non dico ( a i t ) Deos
tantopere femotos fa avcrjos d nobis,
N O T Æai
, Mezentio, ] Qtìi fiepius apud Virgilium
contemptor Divum dicitur.
x, Hac fola adjurat. ] MS. Thuan;
a d v e n e r a t fort a fs è adveneratur.
3. Dextra mihi Deus , fac, ] Lib. 10*
JEneid, Mezentius hos Deos fic invocat :
Dextra mihi Deus, fa telum, quod
mijfile libro ,
Nunc adfint.
4. Per quod adjures-, neve propter
*ftu. ] MS. Thuan, propter quod adjures
, neve per ifta, ut etiam manu emen-
datum video in meo Elmenhorftiano
exemplari, in interpretatione fic verti,
quafi defit initio propter ^ idque fens us
commodioris c^usa.
S' Neve per ifta juretur, ] Totam
hanc periodum V Vo v ver us delet, veluti
ftppofititiam.
AjiUL.
6. Jovisjurandum. ] Sic Lipfius, 1. r,'.
E led . cap. 18. reftituit, cdm prids ab-
eiret à textu vox Jovisjurandum. Lau-
datur à Cicerone verfus Ennii, ad quem-
videtur hie nofter refpicere;
Fides alma , apta permis , jurandum
Jovis,
Citatur & a Lipfio verfiis Nævii :
In facratum Jovisjurandumfanguine,
7 . Per Jovem lapidem Romano vetiç-
ftijjimo r itu ,l Ritum hunc explicat Fe-
ftus in voce lapidem. Lapidem ( inquit ).
filicem tenebant juraturi per Jovem hac
verba dtcentes : S i sciens fallo , Tdw-
ME D ieSPITER.SALVA UrBE , ÀRCEQUB
BONIS Ej ICI AT', UTI EGO HUNC LAPIDEM.
Apud Athenienfes lapis erat, de-
ftinatus ad quem juramenta fierent »
tefte Saids,