" í il'Iii'
„iiih.lf
. . • l i r i : Í
Í ili
„ ì l i
Ihr i:i[ ,1
• Iii Iii' ;
- 22 —
lagcQ vcraiicici-eiidc lulwiiisoloii der \ulkaiioii gcvoeU, cii <looi' ecti oaiiUl uil dci'zelvci' aderen vloeljcndc riviereii
bcvociitigd, omlcr eoiic wai'mc luclilslreek, cciicn oubcgiij|)«lijken njlcdom en vcrsclieideuheid van pliuHCDgi-oei opleverl,
lunl licli goinakkclijk Yoorslcllcn, cn de IrelTeiide bewijzcii, welke nij daarvan in de Resideiitle Banlam ontiuoetleii,
viiidl nicn in nog vcel groolep male in bei overige gedecitc van Jum terug. Sommigc IVesidcnliiiD, die mcer dau de
ovcrigo mcl cenen vruciilLaren bodcm zijn bevoorregl, lieibeii lict nanxien van 6<Siicn grooMu tum; andei« weder zijn
!t Ixjssclicii van tallocwc nutlige «
e rijsl, licl V
U ali overdekl. OvemI onunoet tncu uilgeslreklc bou«TeIden,
mot cen «cbillercnd licbtgroen de omgevende doiikere tiiileii
afnissclt. Koflìj, suiker, índigo, ihee, speeerijen, coebenille, eni. zijn de bekciide produiten, waarvan bel eiìand do
&>i«pcsebc markl voorziel. Gecne cultuur is or, wnarloc deu grond de gcscbiktLeid oulbrcckl, cn die nict mct bel beslc
gcvolg wordt ondcrnoinen. De kokosnoot- of klappeiboom, de aroeng-palni, waaruil de Javaau zijiieu palniwijii (toewak)
Irokl, de kapas- en kapokbooin, welke Lem katoco oplevcrt, de Litjang- (booiien) jooilcn, de nullige bainbocs, do
piuang, bet fmaye djali- cu eene inenigle ander timmcrbout, de sìrib (sbie), gcmboi', oardamoin, enz. vervulleii de
belioeften van don iiilandcr, OD alle mogcìijkc soorteo van ü^piselie vvuehten, waaroiider vooral do zoo hcerlijkc aU
onsohadclgke manggoeslan, vcrkwikticn bel dorelcnde gcbemclle. Oiidcr de wilde dieron is do goslreople of koningstijgcr,
die zieb in de weinig bevolkte bosohslrcken of liooge alaiig-alang-velden op)ioudlj docli ook niel zcldco dooi' hoiigor
naar dcmeer bewoonde oorden «•onll gedreven, bel meesl govreesd. Ti'cflcndc voorljcclden bceftracn van deonveraaagdliDid,
waarmedc de Javaan liei bloeddorstige dier hesuijat, manr belaas ook van ireurige voorvallen, w.-iarin hij onverwaebl door
bel vcrraderiyke monster noni besprongen eii op de jamraerlijksle nijze verseheurd. Don rhinooeros vindl )ncn bi de
moertissige bergslrcken van bel Weslelijke Java, en vooi'ls, dour bet geheeic eiland, wilde Iiuflòls, kieinc ge>lekle itjgets,
npen, sbngen, eenc groole nictiigle wild, vooral zwarlo varkenljes en licrtebceslen, en eene soblor oniioemelijke
vcrsebeideiibekl van vogcls, De rotaacblige plaalseii woi-den vociai door groote vlcdermuiien bewoond, lermj! de kleine
zwaluwsoorl, wicr eelbai« vogcicesljes zulk cenen gcwigligen tak van den Cbineschen bandel uiUnaken, zich m souimigo
kalkaehlige heuvels opboudl. In de riviercn locrt de monsteraclitigc kaaiman op zijncn roof, v^aarvaii zij, die zieb
onvoorziglig liaden, of bijgeloovige inlandere, die, bel ondierais cene Godlieid vereerendc, zicb con familiclid van bctzclvo
wanen, en in liunnen bbnden ijver gewoonlijk eindigcn mei zicb in don slroom le wcrpCQ, soms de ongelukkige slagtolTers
worden. Zoowel bel zoete walcr aU de ziiie golven, welkc de kuslon bespoelen, levercn voor bet ovcrigo de sraakctijkslo
viscl). Ondcr de lamme dieroo zijn de kai'bouw en bel paarJ vrjor den Javaan van liei grootile out. Als wai'C liei om
dcszelfe meer nullige strekking aan le duiden, sebijutdc grond biergeenc edelc dolistoflcn tcbcvalleil. De voorlbi'engselcn dcr
vulianÌ5chc werking verlooncn zich daarcnlegcn in ovcrvioed, cn in sommige rivieren vindl meu jaspis, porfici- en agaaL
Onder de bewonera van dil groole eiland ireft men, bebalve de Europoanen, mcnscbcn van bijna alle gedeelien
van Asie aan; niaar als wij ons tot de eigcniijkc iuboorbngcn Iwpalen, opeiibaarl zieli ook onder ben een Iwlangrijk
verschil. Op bl. 10, waar de boofd-karaktertrekken der Banlammers, cn in bet algcmcen dcr Javancn werdcn opgegeven,
gci>'aagdcn wij van oeu oudersobeid tiuseboD de Sundanezen of weslelijke bewonecs van JaíM en de bevolking beooslen
do rivier PanuiUe. Bcidc tocnsebcnrasMn bcboorden gcwis cenmaal lol dcnzclfdcn slam; doeb de versebillcnde vcrmenging
mot vreemde volken, welke zieb sederi eeuwen ber van bet vaste land van ItvliS naar Jam verplaatsten, en bijkoinende
binnciilanciselie oorlugen, die de sebcuring in mee groote Rijkcn, dat van ¡ladjapahU in bet oosicn cn van Padjadjoì'an
in bel wcsten, len gcvolge badden (de voornaamsie Rijkcn, welke in de oude gesebiedenis van Jaat voorkomen), »
oorzaak, dat de Wesler-Javancn
bunneu oorspronkclijkcn aard bebieidcD,
laol, zedcn cn levenswijs vcranderdcn. De
de ovcrblijfselen bunner tcropol» en afgodsl
vreemde bezoekers, zoowel iu
te bcrciktcn celiter hierdoor cc
in liei Oostcn, door de verbaslering
boaicsbouw eo uilei^Ljk voorkomen, aU in
boogereii irap vac bcschaving, waarvan
de Oud-Javaansobo Lellerkunde len bewijze slrckkcn,
maakse!, of van ialereii Moliaramcdaanichen oorsprong
terwijl de oudbcdeu iu de 6'Kn</a-l anden, ofvan een
ZÌJD, cn ook daar, ofseboon cene b'yzondore laal, eebter gecne sporen v:
•n eigen sebrift, ci minder van Lellerkunde
worden gcvoiuleii. Dal voor bel ovcrigo de kust]x:woncrs, dio, door de
eene vermonging in de andere ovorgaan, cene van de zoogenaamde Bcrg-Javanon gebcel vcrsoliiilende bevolking uitmaken,
U uil don aard der zaak blijkbaar. Zij ondersobeidcn zieh door sluwbeid, roofzuebl en Iwciiog, de gewone ondeugden,
die uil den klein-liamiel voortvlocyen. Behalve de Badouiiicii in bel zuklen van Bantam cn eenige bcwoners vao
bet Tiagersc/ie gebeizte iu de Residonlie Passaromng, die nog de oude geloofswclten van Brahmà voigon, bclgdet)
de Javancn de Mobanuncdaansclie gndslieml. Enkele doen, als gcU'Ouwc iiakomelingen biuiner leer, de iKdevaart naar
mkka, cn ontvangcn l>(i bunnc tcn.gkomst den willen lulband en kabaai, ncvcns den lilel van lladjie of Priester;
docb verreweg do mcesle liclijdcn bel Islaraisme siccbts bij naam, OD verecren in bun liijgcloof de ecnvondigstc zakoii
..il bet rijk der Naiuur, welke eerlijds de godsdionst der llindoes als licilig voorselireef Ofscliooii hct nog ondoeniyfc
was, cene juisic vulkslelliiig op Jam lo volvoci'en, bcoll cditcr die van I83S mei eenige zekcrbeid cen goUil van
810S070 zielen opgelocrd, ale: 79fv3030 Javancn, f39G0 Europeanen, 100987 aiinczeii, 21)245 Maleijora, Arabieren,
- 2:} —
Beiigalezon en andere Azialisolic volken en 4848 slaven uil alle gedccUen van don Archiptl. D.^ aanmcii.'lyke jaai'lijksclic
loencming der bevolking, sederi do bloei van J a ^ door bel dciniicn van don vljQarigen oorlog iu 1S5Ü «eid vor/ekcid,
geofl ons eoliler grond, om bel cijfcr van dil totani tlians op «e« millioen te kuiinon bcpalen.
Wanneer men de gescbiodroUcn onzcr Voorvaderen in dil gcdeelle van don aardbol opslaal, dan zicn «¡j daaruil,
l,oe zij xicb gcdui^cnde 2i oeuw de vesligi.ig op dil bolnngrùk eiland door bimien- en builcnlandsebe niAglen »jig.^n
bctwistcn, maar ook mot welk con' bcldcnmocd cn mcl liocvcel standvastigbcid ^ij icdcr .liouw vcrki-cgo.i voowiecl
vei^dodigden, iux grool bun h.viood op de naburlgo inlaudscbc Rijkcn was, mct liocvcol gceslkracht cu volliardi-.g
do cenmaal aan de overzecselie sirandcn verworveii roem wei^d gobandliaafO, wölk eene onschatl>ai-c waaitle <lio grond
n lijd 0
! vlijt cn wijzc middclcn van besluur vcrkrccg, cn hoc cindclijk IVmUrlaiul zidi,
gcbeel Java zag locgckcnd. Sederi dien lijd U Jum
ua hel bcdwingcn van don laaisieu oorlog, bet oppci^zag oiu
de volgendo iwce oq twiniig Landschappen of Residenlicii verdceld:
,913022« bw. Tojcl .»«212970 inw. DjiyoterMmct325150 in». SmT<ibaiJ<iw
. S71300 . > 221680 .. «'•dm 2V73I0 .
, 2M370 « S«mar<mi.. . 35Í550 . ... . 07020 .. P-iaaro«.}..
. » 9A540 .
. «93230 »
Ja^am 393900
. . 543130 » CimjWmo«. . 3
MaMj... - HiSlOOO
, VOOOOO .
irci bestuur over dezo ge^veslcn U opgedi^gen aan Rcsidei.ten, welke, naar gelang v.
gcbied, «n' of meer Assislcnt-Residcnten (iedor in zljne bij7X>ndei-o AfdceUng), i
mindere Ainblcnarcn of Kommicsen onc
De Militairc magi is oven als de Juslilie i
n Seorclaris cu eenige
•r zicb bebbcn. Do culluur becft bare bijzoi.dere Amblcuarcn of Conlrolcurs.
dric lioofdafdecliugcn, die vau Baiavia, Samarang cu Socralxiija, verdee Id,
ir de ondcrboorige Rcsideulicn vau de noodige Europescbo cn inlandscbe Iroepcn woixlcn voorzion, die meostnl
op derzelver lioofdplaatscn in kleine forlcn ofblokliuizcn zijn gckazcmeerd. Op sommige plaatac xaJam, ei
e slorkicu aangelegd voor de vcixlcdiging legen cc , vijand.
„an de Noordkust, ..j- ~ - - - , , ,
terwül, bcbalve de scbeepsmagt vau Zijner SLijostciU oorlogsbodcns, nog aan iedcre Rcsidcntie kleine gcwapendc inlai.dsolic
vaarluigCü (kruispraauwcp) lol bcsobermiug van den tusüiandel tcgcu de zeci'oovcrs worden veislrekl. Radon var.
Justitie 10 Balama, Samara-ig cn Socrabaija spreken vonnis uil over leven cn dood, bctgoen cclilcr d.Kpr lict
lloogc Gcvcgtshof 10 Batmia moet bckracbtigd worden. De vordere ondei'dccien der Juslilic, cven aU bei bostuur der
Regenteu en bunnc ondcrhoorigo inlandscbe Hoofdcn, licbben wij op bl. 11 korlelijk docii kennen.
Op onzon logt door Bantam waren mj ruimsebools in Staat, de aangename manier van i^euen door Java op te
«crken De reusacblige aanleg van den groolcn Postweg, die mel voi-sel.illccde zijtakken bot gebeclc oiland van
Ankr tot Banjoe-cangic doorloopl. en waarvan bei tot stand brengcn aan de alles trolscrende voibarding van deu
Maarselialk „ai.»«^ tc danken is, bie.lt de gclcgonlicid aan, om mel eoccn gcmakkclijken rcisvvagen de voornaamsic
plaatsen van al de Residontie« tc bezoekcn. Van B.tavia v^rlxekkcude, brcngl ons bot allijd galopperendo v,c,,pan,
längs ocne aanceuscbakeling van luslbuizen cn landgoederen, Over boogten en kagle.. naar Zondcr te
spi'ken van de bccrlijkc gezigtcn dezer bciiaol.lige landsU^ek, van de fraaije Icveudige inlaii.lsobo pa«ar (marktplaats),
cn de sinaakvolle buizen der Euiopeaucn, zicn wHj bicr bei, op ccne lioogtc gelegene cn van da.r zieh IreiTeud
verhefl-endc ,»leis van den Gou, erueui^Geuenial, aan wclks aoblcrkau. de Planlculuiu, door de verdicnstclijko llooglocrarcn
BEIKWARDT cn «LoiB aangfilogd, ecn ruim vcld voor den Naluuroudci'zocker o|ilcvcrl. Vooiliij den 65"" paal (van
Balavia afgerokeud) worJl «L weg door de aauUoudcnde afwisseling van sloillcn e.. dioplon moeijelijkcr; men spanl,
belulve de posipaarden, nog 4 karbouwon voor. om bet rijtuig zig^' s wif« logen den 4840 voet boogen bcr^g
lacscnculcns op te O^kkcn. Na cene iuspanning van ver^.eidene urcu bci.,kl men cindeiyk Po.ijak. <len lioogsten
top' maar - wie zal bet wagen bei goddolijk soboone looncel af le schiUlei^cn, dal men van daar aan zijnc voelen
ziot'uilgcspreidi - Wlj bevindcn ons ibaus in de giwuie Rosideolie van Java, do Prca„s^nc^cnl.c/.aypeu. en
rieten outen weg ovor de fi-aaije boofdplaaU Tjrv.jor naar Bando,.g, lervvijl wü ons stceds 1300 lol 2o00 voei
bovcu hei opponlak der zce bcvii.dcn, Nu on dan t«kt men rivicn over. die mel eonc verbazonde kraclit hare
niisolicnde siroomcn tusscben de naauwe be-^nglcn voorUluvvon. Watei^allcn, die ons mcl sprakclooze l>cwo,.dcrmg
vervullen (zoo als, l>. v-, do storüng van cene booglo vau 267 voet, oiigeveer 13 palcu vau Bmulo,,;;). benielboog«
raugevaarten, vreessciijk werkende Vulkanen cn de ireurigc, maar nicl nmdcr grootscho toonoclen liuuner vcrwoestuigen,
zwarc woudon wicr sombore massa's door weeldcrig blocijende koüijvcldeu woi^don argewisscUI, volgcu hol cen bot andei^
in zulk ocne» onnoemolijkcn rijkdom op, dat de indrukkon van vcrsebillcmle sehooiihedcn elkandcr gedurig verdringen, cn
«ü slcoliü. bot gebrok aall gelcgcnlieid belreuren, om al deze vcrbevene voorstcllingcn der Katuur naar waardc le gcniclcu.