8 «SS»
een pere/ met een dun fcheileken/ Caftaenjens ghewyfe/
bedeckt/ doch foo fcherp niet/ binnen wit/ lieflyck van
fmaecke/ ende feer ghefondt teghen ’t fcheur-buyck.
Men kanfe bewaren in Suycker ende Peeckel/ want
afghewaffchen zynde verliefen fy dien fouten fmaeck/
ende worden weder foet. Noch hebben fy een vrucht
die onder der aerde waft/ groot als een Ocker-noot/
doch harder/ ende feer vet. De onfe en vernamen niet
dat by haer eenighe Specerien wieffen/ ten fy Gengber/
die gheheel Indien door waft H! maer wel verfcheyden
Droghen. Hare Zee ende binne-wateren zyn overvloedigh
in vifch/ foo groot als kleyn/ ’t welck oock een groot
onderhout voor haer is. Sy hebben luttel oft gheene
handelinge ter zee/ dan varen met kleyne Prauckens
aen de kufte van Java, om haer Catoenen Lynwaet te
vertieren. Dit Eyland is een ghemeyne reede ende
uytfpanninghe voor de Schepen loopende na de Eylanden
van Molucco, Banda, Amboyna, Macacer, Timor ende
Solor, welcke hier aenloopen om haer te ververfchen/
overmits de overvloedigheydt ende goeden koop van
allerley lyf-tocht. De Chinen komen hier oock fom-
tydts handelen/ brenghende Sabels ende Porceleynen/
welcke fy teghen Catoenen Lynwaet vermanghelen.
Hare wapenen fyn als die van Java. Hebben verfcheyden
Metalen in ’t Land/ met name yfer/ koper ende goud:
doch de Koningh en wilt de Goud-minen niet gheopent
hebben. De onfe die by den Koningh waren/ faghen
hem veel gouden ende vergulde drinck-vaten hebben/
ja meer ende koftelijcker als fy oyt by eenighen Koningh
oft Heere ghefien hadden/ alhoewel de Gouverneur
van Bantam daer mede wel van verfien was. Cü Sf
Defen Koningh en durvende felfs fyn principaelfte
nauwelycks aen fpreecken/ dan met ghevouwen handen.
Benevens hem is een Gouverneur/ die fy den Quillor
noemen/ ende regeert over t gheheele Eylandt/ ghelyck
de Groote Cancellier in Poolen/ foo dat al wat hy
doet/ dat is gedaen. Onder hem ftaen veel Groote
Heeren/ die elck haer befonder quartier gouverneren/
uyt den name des Konincx/ ’t welck met groote
eendrachtigheydt toegaet, ende foo yemand teghens
den Koningh op ftaet/ die wordt van d’andere terftond
overvallen/ende ten minften ghebannen/ ghelyck over
10. of 12. Jaren weder-varen was aen een van des
Conincks naefte bloed/ de welcke hem in fyn huys
vermoorden wilde/ ende daer toe veel volcks by een
vergadert hadde: maer het ftuck aen den dagh komende/
werden fy alle ter dood verwefen/ doch de Koningh
uyt medelijden verfachte het vonnis/ ende bandefe op
een woefte ende onghebout Eylandt: welck ten zuyd-
ooften van Bali leydt/ ende ghenaemt wordt Pulo Roffa/
DE CON TER F EYT IN GH E D ES CONINCKS VAN B A LY «S 3 *
voeren/ maer wat de ontallycke menigte der Inwoonderen niet en confu-
meert/ dat wort Ja erlyck s in hare fterckten/ op hooge bergen leggende/
bewaert/ teghen een Ja e r dat het ghewas qualyck gheraeckt is/ oft eenighen
inval/ die hun foude moghen bejeghenen/ om gheen perijckel van uyt
hongheren uyt te staen/ wanneer hare leeghe Landen verwoeft worden.”
Op het kaartje hier afgebeeld SK zie blz. 7 X ziet men in den rechter-
bovenhoek zoo’n versterkt rijstpakhuis door een gracht omgeven. Bamboe
ladders, die bij dreigend gevaar gemakkelijk weg te nemen zijn, voeren
naar de, naar boven toe steeds kleiner wordende terrassen. Heel in de
hoogte was dan zeker de bergplaats voor het kostbaar gewas. Het
teekeningetje daarnaast stelt het paleis van den koning voor; men ziet
het voorhof met de open loodsen, de middenpoort met trap, en daarachter
het woonhuis. Het kaartje zelf zal u zeker wel zonderling toeschijnen;
men moet ’t zieh echter omgekeerd denken. Dit is geteekend zooals de oude
zeevaarder zieh voorstelde het eiland vöör zieh te zien liggen, wanneer hij
het uit het noorden naderde. Rechts is Java, links Lombok. Aan de kust bij
Straat Bali ziet men een heele rij versterkte rijstpakhuizen. In het binnen-
land zijn de verschillende paleizen geteekend, de hoofdstad en de schat-
kamer en een menigte ronde met palen omheinde plaatsen voor het vee.
„Sy hebben oock veel Ghevoghelte/ als Hoenderen/ Eynden/ Veld-Hoenders/
Pauwen/ Patryfen/ Tortel-Duyven/ ende veel andere. !g**"g —
Hare vruchten fyn Cocos/ Oraenjen/ Limoenen/ ende Citroenen/ die daer
met Boffchen vol in ’t wilde waffchen. Item een vrucht feer fo groot als
«¿S2* E EN EDELMAN OP EENEN O V ERD EC K T EN DR A EGH S TO E L «SS»
ofte ’t Wilde Eylandt/ alwaer fy nu noch woonen/ ftaende onder den
Koningh van Bali, maer en moghen in ’t Eylandt Bali niet komen. Sy hebben
’t voorfchreven Pulo Roffa nu feer bebout/ ende bevolckt/ ende ’t vee iffer
oock feer aen-ghewaffen ende vermeerdert. Syn ook Heydenen/ als die
van Bali/ ende houden al mede die quade ghewoonte/ dat als de mannen
overleden zyn/ men veel levendigtie vrouwen met haer doode lichamen
verbrandt: welcke dan een teecken is/ dat fy eerlycke vrouwen zyn/ ende
hare mannen lief hebben. Sy ghelooven vaftelijck dat fy hare mans in
d’ander wereldt füllen ghefelfchap houden/ ende gaen al danffende met
veelderley Mufyck/ ende Snaren-fpel/ nae den viere toe/ mede nemende
hare principale Juweelen/ om in d’ander wereldt te ghebruyeken. Ende
feght men/ dat defe ghewoonte eerft is in-gheftelt by een feecker Koningh/
omdat te vooren de vrouwen hare mannen/ als fy die moede waren/ ende
een ander liever hadden/ ghemeynlyck plachten om kleyne oorfaecken te
vergheven. Doen de onfe daer waeren/ werdt hun ghefeydt/ datter verbrandt
foude worden het doode lichaem van een groot Meefter/ ende wel vyftigh
levende vrouwen daer mede: ’t welck voorwaer een fchrickelyck fchoufpel
moet wefen/ ende den onfen foo feer teghen ftond/ datter niet een van
hun allen belüft en was om ’t felve te gaen befien. Legghende in de
voorfchreven Baye/ als ghefeyt is/ hebben fy haer bevlijtight te verfien van
’t geene fy op de wederom-reyfe fouden moghen van doen hebben/ ende
zyn daghelycx aen land ghevaren/ om malkanderen te helpen halen ende
fiepen/ maer niet met fuleken yver ende neerftigheid als ’t gemeyne
Scheepsvolck geerne ghefien hadde/ die naemaels in zee zynde/ haer
« % • 9 «S3*
moeften verghenoeghen laten met Rys ende water/
daer d’Overigheyd dickmaels ghefoden ende ghebraden/
oock van alle fruyten de volheyd hadde; ’t welck groote
murmuratie ende oneenigheyd onder hun-luyden ver-
weckt heeft Den 20. Februarij/ alfoo die van ’t fchip
Mauritius aen landt waren/ zynder twee van hun Maets/
met name Emannuel Rodenburgh van Amfterdam/ ende
Jacob Claeffen van Delf te landewaert in ghegaen/ die
aen d’andere feyden/ men foude haer/ foo fy te langhe
toefden/ niet verwachten. Defe twee en heeft men
naemaels noyt meer vernomen/ alhoe-wel tot verfcheyden
reyfen naer hun vereyfeht hebbende: Sy
ontboden een dagh oft twee daer nae dat men haer
kleederen fenden foude/ maer wierdt niet ghedaen:
Datfe met hären vryen wille van d’ander Maets ghe-
fcheyden zyn/ weet men feecker/ maer niet/ of fy
vrywillighlyck daer ghebjeven zyn : Immers en zyn noyt
Nae dat fy haer zeyl reed ghemaeckt hadden/ hebben
fy den 26 . dito ’s middaeghs h a re . anckers ghelicht/
om hare wederom-reyfe bezuyden Java naer de Cabo
de Bona Speranza te vervorderen/ ende zyn uyt de
Eylanden Java ende Bali ghefcheyden/ fterk wefende
drie fchepen/ met name Mauritius, Hollandia, oft den
Hollandtfchen Leeuw, ende het Duyfken, waer op waren
89. perfoonen/ zynde ’t overblyffel van 249. daer mede
fy af-ghevaren waeren uyt HollandL”
■ ■ ¡ H en der tochtgenooten van Houtman, Aernoudt
Lintgensz, heeft zijn wedervaren op „Baelle”,
B H v waar hij een tijdlang aan land is geweest, in
schrift gebracht. $ Dit handschrift berust in
het oud Coloniaal Archief der 0.-I- Compa,
thans in den Haag en is door den vroegeren Rijks-
archivaris P. A. Leupe, weergegeven in Deel V van
de Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde van
N.-Indië. Hier volgen enkele gedeelten uit dit belang-
„Addy 9 Februwarius, naer de middach, ben ick ver-
ordineert van de overheijt naer landt te vaeren”, zoo
vangt Lintgensz aan, „en ginghen wy opwaerts tot
voorby vervallen ruwijnen van mueren voll fchietgaeten,
ende naer een cleijn. vierendeeil mijls ghegaen hebbende,
bennen wij in de ftadt van Coutaen ghecommen”. Den
volgenden dag werd hij bij den koning toegelaten om
eenige geschenken te overhandigen; „Wij fijn met den
Kijloer $ de voornaamste hofdignitaris 5K naer ’t paleis
ghegaen, dat met feven trappen op ende aff was te
climmen; alwaer den Coninck fat onder een huÿfken
van houdt ghemaeckt, op een folderinghe, omtrent drij
voeten van d’ aerde, met ghecloven riet bedeckt; ende