erhalven hooghnoodigh is/ die de ftraet door wil/
■ ' j n B hem aende Cufte van Java te houden: want men
l i w l onder Bali in 60, ende 70, vademen gheen grondt
■ I l H e n heeft.” In dit boek staan ook enkele afbeeldingen:
een kaart van het eiland, hierbij weergegeven en een
kaart van een baai: „Dit is de Baye, Padan, int Eylandt Bali,
HK zie de groote kaart, de Padangbaai aan de Zuid-Oostkust van
Karang Asém HK daer wij den 9 February ons ververften van
water en victualien.” Verder kustteekeningen van Bali, de
ftraet en Java en een kopergravure waarop de vorst is afgebeeld,
gezeten in een zwaren wagen, door twee ossen getrokken.
Achter hem zit op den wagen een pajongdrager. Hij wordt
gevolgd door een aantal hovelingen met lansen gewapend HK zie
blz. acht Deze prent heeft tot bijschrift: „Hier fiet ghy de
conterfeijtinghe des Conincks van Baly/ die ons veel vriendtfchap
bewees/ wordt aldus op zynen Conincklijcken waghen fittende/
voortfghetrocken van twee witte Büffels/ zyne Guarde dragende
pijken met vergulde punten oft fpitfen/ en zijn oock fpuyten oft
fpatten HK blaaspijpen HK daer zy pylkens uyt blafen/ twelck wy
wel ghewaer wierden den tweeden November leftleden/ zijnde
met haer in een fchermutfinghe/ waer van negen van den onfen
daer mede ghequetft wierden.” Nog een afbeelding waarop een
man in een draagstoei en volgelingen HK zie blz. negen HK Het
bijschrift luidt: „De afbeeldinghe hoe de Edelluyden int Eylandt
Bali haer van hare Slaven laten op de fctiouderen draghen/ als zlj*
te Hove ende achter lande reyfen/ op eenen overdeckten draegh-
ftoel/ oft berrye/ van de dicke rieden Bambus ghenaemt/ waer
mede zy feer rafch over wech raecken/ hebbende vele van defe
draghers/ die altoos d’een den anderen verloffen oft verpoofen/
oock hare guarde ende hellebardiers voor ende achter haer met
vele spieffen/ fpatten en fchilden/ fo te voet als te peerde/
oock haer vrouwen die de Betele kiftgiens en waterpotten haer
nadragen.” En eindeljjk nog een afbeelding waarop een onge-
kleed lijk in een ondiepen kuil verbrand wordt. Een vrouw giet
uit een kruik olie in de vlammen, terwijl een andere vrouw er
niet vroolijk gebaar instapt J zie blz. tien HK Dit is „De verthoo-
ninghe hoe haer de Vrouwen/ nae de Wetten van Oost-Indien
ende fommighe Eylanden/ haer nae de doot van hären Man/
met het doode lichaem levendich verbranden/ daer toe haer
beghevende met veelderley fnarenfpel/ mufieck ende danfen/
waer toe haer verghefelfchappen hare naefte vrienden/ die haer
daer toe verwecken/ haer toefegghende dat zy gaet naer d’ander
Werelt/om aldaer hären man in aller vreught te vergefelfchappen/
daer zy oock hare principale juweelen mede neemt/ om die in
In „Begin ende Voortgangh/ van de Vereenighde Nederlantsche
Geoctroyeerde Oost-Indische Compagnie. Vervattende De voor-
naemste Reyfen/ by de Inwoonderen der felver provincien
derwaerts gedaen. Nut ende dienftigh alle Curieufe ende
andere Zee-varende Liefhebbers,” lezen we een uitvoeriger
beschrijving van den tocht van Cornelis Houtman. „En hebben
’t den 27. dito HK Januari 1597 HK omtrent midder-nacht geanckert
op 25. vadem fwarte fand-grond/ niet anders meynende/ of
laghen onder een Eyland/ dat fich van ’t vafte land affonderde/
dan bevonden ’s morgens dattet het vafte land van BAL I was.
Den 30. dito iffer een Prau aen boord gekomen ende daer in
feker Edel-man/ welcke feyde/ dat de Koningh begeerde te
weten/ van waer de onfe quamen/ ende fulx by ghefchrifte/
mede brenghende te dien eynde een Cocosblad ende priem/
waer op de onfe hem deden schryven/ dat fy uyt Holland quamen/
ende in aller vriendtfchap met hun begeerden te handelen.
Den 4 . Februarij 1597. aen land körnende/ om een water plaetfe
te foecken/ vernamen aldaer veel Inwoonders/ die, so ’t scheen,
op eenige marckt geweeft waren/ draghende yder de Koopman-
fchappen die fy van daer ghehaelt hadden/ ende dryvende onder
andere veel Vee lancks de ftrand. Eenighe renden over en
weder te peerde/ ende een werdter ghedraghen op een berrie
van 4 . fyne Slaven/ latende voor hem draghen omtrent 20. langhe
fpieffen/ met langhe foo roode als witte Catoene quaften daer
aen. Defe fondt den onfen wat vruchten/ ende verfocht twee
van den hären mede te moghen nemen/ ’t welk fy confenteerden/
mits krijgende twee van d’onfen in Oftagie.
Den 5. dito zyn fy wat noordelycker aenghefeylt/ ende hebben
een schuyt met de twee Slaven aen land ghefonden/ om hunne
twee Mannen weder te halen: Maer den Overften fyne
Slaven wederom hebbende/ en heeft nochtans de onfe
niet willen laten volghen/ om dat de Schepen verfeylt
waren/ ende buyten fijn heerlyckheyd laghen/ doch na
vele beloften is den eenen noch door de barninghen
HK branding HK heen aen de fchuyt ghekomen/ ende
feyde dat de ghene die daeghs te voren gedragen
wiert een van de Overften des lands was/ welcke hem
qualijck genoegen liet dat fy ’s morgens verfeylt waren/
ende hadden daer over noch ghehouden een Portugefche
Slave/ by den onfen tot hem ghefonden als Tolck/ metten
welcken hy ’s anderen daeghs naer den Koningh ende
Onfe Man fchreef van daer aen ’t fchip Hollandia hoe
dat hy met de Slave van den Koningh feer wel onthaelt
was/ ende die van ’t fchip/ om hun weder te hebben/
fonden den Coningh 20. eilen ghebloemt Fluweel/ een
deel rood Corael/ fommighe Cryftaline Glafen/ Spiegels/
ende andere dingen meer. Waer op de Man met de
Slave terftond los gelaten/ ende ’t Schepe gekomen
zyn/ verhalende dat de Koning gheprefenteert hadde
alles wat in fyne macht was tot hären beften te wefen/
ende hun voor-eerft vereert hadde met 4 Verckens/
ende twee Vaten waters.
Middelertijd was ’t Schip Mauritius den 9. dito in een ander groote fchoone
Baye ghekomen/ met name Padan/ daer hun van den Inwoonders verhaelt
werdt/ datter over 18. Jaren noch fulck volck aen land gheweeft was als
fy/ die een koorde in 5. oft 6 . ftucken fneden/ ende wederom heel aen
malkanderen maeckten. Dit vermoeden de onfe Sir Francis Drake gheweeft
te fijn. De Koningh van Bali is een ryck ende machtigh Prince/
wel bemint ende gheeert van fijn onderfaten/ ende voert wel thien mael
meerder ftaet als den Chipate, ofte Gouverneur van Bantam. Die van den
Leeu verftaende dat het schip Mauritius op foo goeden reede lagh/ hebben
haer anker ghelicht/ ende fuyden aengheloopen/ om boven de Cabo dos
Porcos ofte Verckens-hoeck te komen/ die fy niet en hebben können
dobb’leren voor den 1 2 . dito/ ende fyn eyndelijck op den 16. by d’ander
twee Schepen gheraeckt/ daer fy ’t op 25 . vadem gheanckert hebben/
in de voorfchreven Baye de Padan/ die men met rechte wel mochte Baya
Formofa noemen/ overmits de goede ververfinghe die aldaer te bekomen
is. Leyt op 8 . graden 33. minuten befuyden de Linie/ en ’t Land daer
’t fchip Hollandia by lancx feylde/ eer het in de felve Baye quam/ was
foo fchoonen Landouwe/ als fy noch noyt van de reyfe gefien hadden/
daerom fy ’t oock noemden Jong Holland.” Hierop volgt een uitvoerige
„Het Eyland Bali is gheleghen be-ooften het groote Eyland Java, hebbende
in fyn omvangh omtrent twaelf duytfche mijlen/ is aen de noord-kuft heel
berghachtigh/ ende fteeckt met een langen hoogen hoeck na ’t zuyden
feer diep in zee. Zyn noorderhoeck leydt op 8 '/2- graden befuyden de
Linie. De Hooft-Stad is Bali, waer van ’t Eyland de naem heeft/ ende
heeft de Koningh alhier/ als oock op andere plaetfen des Eylands/ een
feer groot ende koftelijck Paleys/ ofte Hof. De Inwoonders van dit wonder
volckrijcke Eyland fyn Swarten met gekrolt hayr. Van Religie zyn fy
Heydenen/ ende aenbidden wat haer ’s morghens eerft ontmoet. Gaen
ghekleedt als die van Java, ende andere omlegghende Eylanden/ met
welcke fy oock dit gemeyn hebben dat het mannenvolck gantfch gheen
baerd en draeght/ maer het hayr foo haeft als fy het vatten können/ met
feecker inftrument terftond uyt trecken/ ende beletten te waffen/ waer
van men houdt dat de Vrouwen de meefte oorfaeck zyn/ welcke de
ghebaerde Mannen na roepen/ als Bocken. Sy houdent voor een Hondfche
maniere/ dat een Mans-perfoon al ftaende fyn water maeckt/ ende doen
het al huyckende/ als by ons de Vrouwen. Hebben veel Wijven/ ’t welck
een oorfaeck is van hare volck-rycheydt/ foo dat niet teghenftaende fy
feer veel menfchen verkoopen/ ende buyten flands laten voeren/ hun ghetal
nochtans binnen ’t Eyland wel fes mael hondert duyfent perfoonen fterck
is. Haer meefte hanteringhe is landbouwen ende weven/ want het Eyland
veel Catoenen gheeft/ behalven noch die aldaer van Sambaya/ ende by-
legghende Eylanden gebracht worden. 'Heeft overvloedigh veel Vee/ groot
en kleyn/ als Offen/ Büffels/ Geyten ende Verckens/ oock veel Peerden:
doch kleyn als de Franfche/ fo dat fy qualijck een gewapent Man fouden
können voeren. Worden luttel uyt het Eylandt gevoert/ daerom fy aldaer
feer in getale vermeerderen. Sy gebruyckenfe alleenlyck om den gemeynen
man op te ryden van ’t een Dorp na ’t ander; want de groote Heeren
worden gedragen/ oft ryden op wagens/ als hier vooren gefeyt is. Daer
waft overvloedig veel Rijs/ dan de Coning en laet geen uyt het Eylandt