554 P L A N T A R V M ■ H I ST'O - R I À. i>art.n.
bulbo fæ ver ficoloris fiori bus forma non admodum diffimilesv colore cæruleo faturatiore præ,
ditos : quibus fuccedunt oblonga capita, trigona, fubruffa, multa femina magifque cartifcu
ginofa quam latifoliarum tuberofarum Iridum femina, iis tamen paria qu# in. Iride Tripolitana
confpiciuntur,angulis etiam eminentibus, & quodammodo gerñinis,qui dehifcentes fernen duplici
ferie divifum, aliquantulum compreffum & a-ngulofum, ofleæque duritiei, fubruffefcente
membrana teftum oftendunt : radices oblique long#, nodof# féu tuberof#* graciliores quam in
Iride latifolia, Tripolitan# radicibus pares &æquales, foris nigricantes* jhtus candicantes
aut pgllefcentes, fapore aeri & fervido,multas longaíque fibrasfpargentes. Sponte hancprovenid
ntenf in quodam prato Rheno vicino ad viàm qu# Maguntia Opheimum ducit, obfervabat
Car. Clufius,& aliquot deinde poftannos herbofis quibufdam locis juxtaviás, & ad quorundani
pratorum margines nón procul à S®attöerfto;tf quinto à Vienna Auftriæ miliari , atque etiam
apud a a lte t ttoíf, deinde in pratis quibufdam Hungari# aptid îLitlîJtôa domini Banfy arcem.
15. Tris tuberofa pratenfis anguftifolia non foetida altior , C. B.P. Iris anguftifolia 2.
Ciuf. Hift. Altera hæc Iris tuberofa pratenfis anguftifolia* qu# perelegans eft, nulibi mihi con-
fpeèla fuit, inquit Clufius, antequam in Auftriam profipifcerer, habetque cubitali a, interdum
etiam Iongiora folia, admodum àngufta, minimi digiti fivefemiunciælatitudinem non exceden-
tia, viridia, non tamen fplendentia, fumma parte mucronata, infima vero qua fub terra latent
purpurafcentia, nullo ingrato odore, ut pleræque aliarum Iridum anguftifoliarum,funtj)r#dit2:
caules habet fefquicubitales, nonnunquam bicubitales aut ampliores, reètos, teretes, firmes,
licet intus cavos, geniculatos, virides, fummo faftigio in binos aut temos fámulos divifos;
quibus infident bini aut terni flores Iridis bulbofæ latifoliæ - floribus formä fimiles, odorati ;
quorum terna pétala deorfum inflexa feu repanda infima parte, & quatentis carinato aut alato
bifidoque petalo ligulamocculente, teguntur, föfvo colore funt-, reliqua vero parte (quæ
in nonnullis breviof &latior eft, in aliis oblongior & angüftior ) nunc candicante, nunc purpureo
feu violaceo colore venis iàturatiore purpura nitentibus per petali longitudinem k
latitudinem excurrenti bus, ¿¿ fimbria five fupercilio carente ; tria pétala furfum erefta angufti-
ora funt , cum bifidis illis exalbidas illas Üngulas tegentibus, & purpurei fâturi five vio-
lacei funt coloris : breves deinde fuccedunt Capful# triangulares, breviores quam in Iride anguftifolia
Clufii, nequeadeo mucronatæ, neque gemina cofta eminente prædit#/quæ per ma-
furitatem nigricantem colorem contrahunt &dehifcunt, fernen inæquale, angulofum,; nonni-
hil compreffum & durum continentes: radix nigra, tenuis, dura, nodofa, inftar radicis,angu-
ftifoli# prim# Clufii, fibris duris& tenuibus etiam prædita. Sponte provenientem invenit
Car. Clufius non procul Vienna Auftriaca in pratis fûpra Himbergam, Cfcerftotf ad paludes,&
etiam in aliis pratenfibus locis. ; Floret Maio, interdum duntaxat Junio ; fernen maturuni
eft Augufto.
§ . 6. I R I S tuberofa humilis feu Chamoeirislatifolia.
14. Chamoeirh latifolia flore purpureo flavefcente', C.B»P. Ghamæiris latifolia minor 8” ,
Ciuf. Hift. Eyft. Hæc Chamæiris novem habet reliquarum Iridum tuberdfarum more pétala
ut vult Clufius & omnes ejus fequaces, fed uti ante diximusTub initium hujus capitis,- fex ob-
fervantur tantum pétala diftinda & diferetá, quorum tria deorfum inflexa ( quæ à nobis paf-
fim menta dicentur) feu terram fpe&antia, longa , & præter reliquarum Iridum fupra de-
feriptarum morem adeo incurva funt, ut extremo menti mucrone flor is pediculum avérfa parte
ampledantur: colorem habent infima parte flayefeentem, deiñde dilute purpurafeentem,
faturatioribus tamen venisdiftindum, infimabafi & villofa fimbria candicante, flavefeenti-
bus apicibus donata ; atque lìngula horum mentorum feu petalorum reflexorum integunt fingili#
lingulæ carinatæ, ad extremum bifidæ, exalbidæ, & pâllefcentis ex dilute cæruleo colons,
quali etiam furreda tria pétala vexilla nobis dida. Odor fere florum Sambuci, aut Thaliftrx
florum æmulus. Hucrëferri debet Cha'mæiris latifolia flavo & purpurafcente flore, Eyfti<>.
Chdm<giris latifolia minor flore purpureo , C. B. É. Chamæiris latifolia minor i - Croi*
Hift. Iris minor, Dod. Chamæiridi latifoliæ liuic minori Clufii flores paulo funt minores, folia
etiam brevioraanguftioraque* qualia funtChamæiridis majóris Clufii ; capita triangula & nnl'
cronata, etiam minora: fenieñitidem minus ; in floribus fümma varietas, licet omnes fim-
briæ villos fupra ftamina cæriileos habeant, infra vero ut in modo didà lúteos. Ex Iridibus pau-
cas adnotavimus ; nam omnes valde er it difficile* natura in infimitum 1 udente & variante colores
in produdione florum tam Iridum majorum latifoliarum & anguftifoliarum, quam
Chamæiridum latifoliarum, anguftifoliarum. Idem dicendum de varietatibus colorum
/Sed- IV. V Ñ I V £ ' tL S A L I S Ù XÔ Ñ Í É Ñ S Í S. ' f j i
emergentium ex fatione Iridum bmbofarurti proprie didarunl, de quibus agetur Gap. fe-
quente.
§. 7. I R I S tuberofa humilkfeu Chamoeim aiigufiifotid*
1 6. ChaiMìrU aqguftifolia, Tab. . Chamæiris tenuifolia, Ger. Iris gramínea cui peréunt
quotannis folia flore variegato, J. SiGhabr. Iris anguftifolia é. Ciuf. Hift. Sexta ( ìnquit Clu-
.fius ) omnium quas confpexerim minima, multa promit è radice tuberofa folíá gramínea, aii-
guftiora c#teràrumTù# fòrfis foly?/; nec adeo’ dura, fed mollia, dilutiufque virentia, cujus
etiam duas differéntias deprehendit Car. Clufius;, nam una pedalem acquirit caulem * tere-
,tem, binos aut ter nos ineodem-geritflores reliquarumfloribus formâ fimiles, fed dilutioris
coloris ; deinde capita longiufcula & turgida,' valde eminentibus coftis prædita* Alteriuá
caulis vix dodrantalem fuperat altitudinem, & unicum magna ex parte florem proferí, alteriuá
fiori fimilem, Armeniaci mali ut &: -pruni maturi odórem quodammodo referentem- Ucriuff
que radix tenuior & gracilior eft ant-edièlafum Iridum radice, non-minus tamen nodofa, nigró
fimiliter cortice teèla, & àntrorfum- atque lateribus ferpens, ut brevi tempore magnum ceipi-
tem oçcupet, & cum difficultate erui queat. ^ Provenit utraque hæc minima Chamæiridum fpe-
;cies pafiìm in pratis Viénn# < AuftmacxTricinis, ad radices montium fitis ^ ut apud Medeling
Gumpofikjrche & Badenfes thermas, præfertim ea qu# in altiorem caulem affurgit, plurefque
flores profert. Sunt enim Chamæiris fimpliciter Dodonæi & Iris pufilla filveftris anguftifolia
Lobü una &eadem cum hac fupra deferipta à Clufio, atteftante ipfo in Hiftoria fua.
Iridum omnium prædiftarum fpeCies colore .florum différentes, compiures effe Diofcorides
manifefte oftendit. Flores fiquidexEUàit,v.arii funt,aut candidi, aut lutei, aut purpurei,aut nigri,'
aut cyanei. Quam coloris diverfitatem non in uno flore, ut Andreas Lacuna exiftimavit, fed in
differentibus fpecie reperìri, ipfa obfervatione-conftat. Avt¿*%s etiam teftiseft Antonius Mufa,
qui a fe confpeéfos in i llyrico Iridis flores plerofque candidos, alios pallidos, nonnulloS lu-
pceos, quofdam purpúreos, in Examine Simplicium fcriptumreliquit. Nos obfervavimus Pari-
fiis apud Johannem Morinum 30. abbine annis in horto fùo ovatim Cupreffis conftruéio, maximam
vari'étatem ehm Iridum tuberofarum, turn bulbofarum diverfis coloribus differentium,
quas per multos bene annos ex fatione produxit prædi&us Johannes Morinus.- Differunt deni-
que Irides, primo habita ratione radicum vel funt radicibus nodofis tubérofis &per juxtapo-
fitionem geniculatim conftruâis, quæfunt vel majores, eæque vel latifoliæ, vel anguftifoli# ;
vel minores,qtì# Chamæiridis nomine donantur, funtque etiam lariore-velanguftióre, gramine-
ove folio, de harum multis jam diftum in hoc capite oèlavo : vel flint bulbofa radice præditæ,
qualés funt qu# veniunt fequenti capite expliçanclæ. Propter affinitatem in floribus utriufqUe
divifionià, diverfitatem quoque colorum, Irides bulbofes immediate fubjungèmus Iridibus tuber
ofis, initium fequentis terti# Diftributionis ducendo ab Iridibus bulbofis.
T EM P É R AM E N T UM & V I R E S .
Iridis tuberofoe radices recentes, i s adhuc fucco plenoe, impenje calidæ funt i s ad quartum fere
coloris gradum pervenientes. Succua earum ñon modo bilem, fed potiffimum aquofos humores
potent er educit, i s hydròpicos infigniter purgat, cum laHisfero, aut alio liquore, qui c alidi-
tatem ejus contemperet, ep'otus. Radices aridæ infecundo funt ordine calefacientium i s exfic-
cantium. Craffosac lentos humores, qui ¿gre i s difficulter educuntur atténuant : refpirationis
difficult at i, tuffi veter i, i s omnibus thoracis vitiis, qu¿hinc oriüntur, multum in eclegmatepro-
f int. Auxiliantur his quibus genitura profluit cum aceto, inquit Diofcorides, pot¿ : cum vino
. menfes ducunt : decoftum ad infeffus muliebres utilis eft ; emollit i s locos apperit. Radix manfa
' • oris halitum commendai, dentium dolores mulcet ft radicis decoro iidem foveantur : coquit
idem, abftergit,digerii,refolvit, lenit,referai, expurgat i s deficit wulneratis viedicàmentis immifta
radix Iridis fàrcotica eft. Radicis fuccus, inquam, expreffus bilem flavampituitam,is aquas cutem
f ibeuntespellit : h¿morroidas fotu elicit. Radix ipfa contrita, i s ex aceto bibita omnibus admifta
vtrfaïur venenis : fuccug auribus infufus cerebrum, h pituita mirìfica purgai, ventrículo tamen
nocet cum per fe tantum bibitur, ideoque à peritis medicis exhiben non Jolet, nifi admifto
mulfo i s Nardo Indica.
Z z 3 HAL