« S S S C H E T S K A A R T J E VAN H E T B A TO E R -G E B E R G T E 9 2 » « S S 15 4 S S «
w a re n w e bij de 1 0 0 0 m e te r boven z e e . Nog moesten
w e e en p a a r honderd m e te r klim m en a lvo re n s op den
rand te z ijn van een ouden re u z e n k ra te r 58 den D as ar
van dezen B a lis c h en B rom o iS, w a a rin w e dan w e e r
zouden m oeten a fd a len om in d e v la k te te k omen w a a rin
h e t d o rp B a to e r ligt. N a e en r i t van ve rs ch e id en uren
tusschen hoog g ra s SS het lang-lang d e r B a lië rs iS,
d a t z ie h va ak boven on ze hoofden a a n e e n s lo o t to t een
gro en e n tunne l, be re ik te n w e ten la atste d e n b edoelden
Nu w a re n w e te midden van d e jw o lk e n ; het w a s re ed s
nacht, m a a r g eluk kig s c heen de ma an en w a s het
d a a rd o o r nie t zoo d o n k e r o f ons pad w a s nog vol-
doende te onders che iden. V e r in de diepte o nder ons
zagen w e , toen de w o lk en een oo g en b lik vanéén gingen,
de d o n k e re o p p e rv la k te van het B a to e r-m e e r dat d o o r
de ma an g ed e e lte lijk m e t e en z ilv e ren glans w a s o v e r-
togen. O p de pie k w a a r w ij thans aan g ek om en w a ren
stonden en k e le huisjes, h e t g ebucht Pa n alo k an v o r-
mend. H e t g ro o ts te huis b le e k d o o r e en C hinee s
b ew oond, die ons uitnoodigde binnen te tred e n en ons
d ade lijk th ee ge re ed m a ak te . W e to e fd en e c h te r s lechts
k o r t en e en goed uur la te r hadden w e ons in dessa
B a to e r ge'installeerd, w e ld ra bezig m e t het w a rm en
van e enige b lik je s ; die zouden sm aken, w a n t sinds den
la atsten ma altijd w a re n bijn a ve e r tie n uren v e rloopen.
■ « J B e n volgenden m orgen, 31 O c to b e r, dadelijk
I ' M B n a a r den tem p e l. D e z e is, o f lie v e r gezegd
w a s één van de g ro o ts te van B a li e n b e h o o rt
U 9 Jß M io t de oudste en m e e s t heilige tem p e ls van
B a li. „N og is h e t bek end”, zo o s c h r ijft F rie d e ric
h in z ijn stuk „O v e r de godsdienst van B a li” „dat
op goenoeng B a to e r , den vuurspuwenden b e rg , D ew i
G a n ga v e re e rd wo rd t. D e Oe s a n a B a li g e e ft dien berg
a ls z e te l van D ew i D anoeh o p. D ew i D anoeh is d eze lfd e
a ls G a n ga o f o ok als O em a en is M ah a d ew a ’s vrouw .
W o rd t de godheid aan den voe t van den b e rg v e re e rd ,
o f w e l boven? H e t la a ts te is, we g en s den aa rd en v orm
van den b e rg , n ie t w a a rs c h ijn lijk ; m a a r men g e e ft het
n ie t n auw k eurig op.” De godin w o rd t v e ronders te ld
boven in den k r a te r te huizen, m a a r w o rd t, zo o als
F rie d e ric h w e l ve rm o e dt, a an den voe t, in den B a to e r-
tem p e l v e re e rd . V ó ó r tw e e ja a r m a a k te d e ze tem p e l
vo o ra l indruk op m e d o o r h e t g ro o t a a n ta l ple inen
en de g ro o tte d aa rvan , o ok d o o r de p rä c h tig e p o orten
en de ve le , z e e r ho o ge m e ro e ’s , w a a rv an e r e enige
op de vo rig e b ladz ijde en op pag. 2 z ijn afgebe eld.
D e tem p e l b e s ta a t thans nog, ev ena ls toenm a a ls , uit
e en vijfta i g ro o te ple in en , zo o a ls altijd d o o r m uren
omringd. H e t e e rs te z e e r g ro o te p le in, dat m en b e tre e d t
zonden. Dit wa s ons geluk , wa n t la te r hoorden w e dat hun plan w a s gew ee st,
na een h a lf uurtje loopen, onze b agage aan den k ant van den w e g n e e r te
ze tten en te zeggen dat z e nie t ve rd e r konden! j—
H e t vinden van an d e re d rag e rs op de hoofdpla ats g eluk te n ie t; w e l w a ren
e r genoeg mannen die geen w e rk hadden, m a a r deze za te n a llen op het
m a rk tp le in om een menigte läge houten ta fe ltje s en dobbelden, dobbelden
to t in het o n e in d ig e ,e n konden van hun sp e i m a a r nie t scheiden. N a t a l van
m is lukte pogingen hie r in de hoofdpla ats, lie ten w e in e en naburig dorp een
twin tig ta l drag e rs zo e k e n ; de dorpsmenschen b le ken h ulpva ardige r, en zoo
brak en w e ten la atste midden op den dag to ch uit Bangli op, in de richting
van het Noorden. H e t w e rd hoog tijd ; dessa B a to e r w a s het doel van dezeh
dag, en ac h t uren zouden w e moeten re iz e n alvo ren s dat dorp te bere ik en .
D e e e rs te uren ging het steeds d o o r holle wegen, zo o d a t w e nie ts van den
om tre k g ew a a r w e rden, m a ar daa rna kw am een lange v lak ke b e rg ru g met
aan w e e rs k a n te n en o rm diepe ra vijnen. D a a r hadden w e voortdurend een
onbelemme rd uitzicht; vó ó r ons de b e rg e n B a to e r, Abang en Agoeng, en
ke e rde n w e ons om, dan konden w e h alf B ali ove rz ien. Ste e d s ging het
ho o ge r en h o o ge r; w a re n w e in G ia n ja r 14 5 m e te r hoog, in Bangli 3 9 0 , nu
« S S JE U G D IG E K R A T E R T J E S IN DE B A T O E R -V L A K T E S t »
door een f ra a ie „ge s p le te n p o o rt” 58 tjandi b önta r SS, is n a a r gew oonte
zo o goed als leeg'; e en kle in g e d e e lte e r van w o rd t ove rschaduwd d o o r een
re u s a c h tig en bahingin SS den w a rin g in van J a v a S S . Aan h e t einde van het
p le in, w e e r een hooge s lank e p o o rt, toegang gevende to t het tw e e d e plein,
w a a rin e en tw e e d e en o rm e bahingin. Aan het einde van dit tw e e d e plein
bevindt zie h de m oois te p o o rt, de p adoe rak sa , een z e e r slank en hoog bouw-
w e rk ; a an w e e rs z ijd e n daa rvan w a re n v ro e g e r k le in e „g espleten p o o rte n ”
die ev ena ls de g ro o te p o o r t toegang gaven to t het heilige d e r heiligen, een
plein vol houten en ste enen goden-huisjes en hooge m e ro e’s. Re c h ts van het
e e rs te ple in bevindt z ieh nog een ple in ; re c h ts van het heilige d e r heiligen
had men v roe g e r nog een g ro o t a anta l k le in e re ommuurde ple in tjes met
o n te lb a re godenhuisjes en offe rn is s en . D e z e ple in tjes nu, en h e t plein ac h te r
de m o o ie p o o rt, w e rd e n in ’t begin van 1 9 0 5 door e en enorm en lavastroom
g eh e e l bedolv en. Z a g ik in 1 9 0 4 een ouderen la va stroom die vlak ac h te r
den tem p e l to t sta an w a s g ekom en, d eze w a s nu helaas ve rd e r voortgestuw d,
aan w e e rs z ijd e n een eind vo o rb ij de m o o ie s lank e p o o rt, to t op het tw ee d e
p le in. W o n d e rlijk genoeg is h e t mooie p o o rtg e b ouw z e lf z o o goed als onbe-
schadigd geb le ve n ; aan drie z ijden is het omgeven d o o r e en hoogen w a l van
g rillig o p g e k ru ld e en ges to lde lavabonken, die er_ e c h te r nie t tegena an liggen,
m a a r e r o v e ra l e en p a a r c e n tim e te r van v e rw ijd e rd z ijn gebleven; ove r de
v e rm o e de lijk e o o rz a a k hiervan zoo aanstonds m e e r. H e t lic h tk le u rig e g ebouw,
d a t m e t ra g fijn b e e id h o uw w e rk a ls o ve rd e k t is, le v e rt thans e en zonderling
c o n tra s t m e t de ges toiten p ik zw a r te la vabranding, zo o a ls de tee kening
op blz. 160 te z ien gee ft. O p blz . 15 3 is g e re p ro d u c e e rd w a t ik destijds op
het tw e e d e ple in tee kende , omstuwd van een g ro o te
menigte , die mij rüstig begaan lie t, hoewe l men e e rs t
o nder a lle r le i voorw endse len, dat de tempe l gesloten
w a s, dat de goden het ons niet zouden w illen toesta an,
enz., enz., gepoogd had mij en mijn re isgenoot den
h ee r F r . H e g e r uit den tempe l te w e ren . L in k s op de
tee kening v e rh e ft zieh de s lanke h oo fd p o o rt 58 de z elfde
als op de tee kening op blz. 1 60 iü, re ch ts daarvan een
tjandi-bSntar, d aa ra c h te r ve le m e ro e ’s en op den a c h te r-
grond de d reigende s ilhouetvan den rookenden vulkaan.
H e t m o et wel een hevige uitbarsting zijn gew ee st, die
van begin 1 9 0 5 . T o e n de gloeiende stroom op het d orp
w a s komen aanwentelen, wa ren a lle bew one rs ove r-
haast naa r het g eb e rg te gevlucht; pas ve ertien dagen
la te r durfden ze te ru g k e e ren en e e rs t een maand la te r
w a s de lava voldoende afgekoeld om genaderd te kunnen
w orden. D e ze gegevens heb ik van de inwoners
van het dorp. N auw k eu rige r data wisten deze ec h te r
n ie t op te geven en, zo o v e r ik heb kunnen nagaan, is,
zonderling genoeg, van deze uitbarsting nooit eenige
Een o n tze ttende hoeveelheid heeft de B a to e r in ve r-
s c h illen d e ,e lk a a r snel volgende u itbarstingen u itg ew o r-
pen. Een g ro o te gro en e vlakte, die ik destijds te paa rd
in ruim een uur w a s o v e rgetrokk en om een twintigtal
k ra te r t je s te gaan bezoe ken, we lke , 10—2 0 M . hoog,
een maand te voren plotseling in het v lak ke land wa ren
kom en o p rijze n , is nu geheel o v e rd e k t me t een m e er
dan 10 M e te r dikke laag van vulkanische uitwerpselen.
D ie nieuw e k r a te rtje s z ijn v e rzwolgen, a lle e n de drie
gro o ts te ste ken nog boven de lava uit. V ro e g e r was
bij het dorp een g ro o t te rre in bede kt me t muurtjes,
die opges tapeld w a re n van puntige la vabrokk en to t een
hoogte van e en m e te r o ngeveer, w e lk e muurtjes ta lrijk e
Vierkante ple in tjes vormden, die door k le in e smalle
openingen geme enschap hadden. De ze ommuurde
ple intjes vormden lang geleden een s o o rt van vesting,
w a a rin de inwone rs, w a n ne er een vijande lijk e bende
een aanval op het dorp deed, me t have en goed de
w ijk namen. En inderdaad, zoolang e r g een vuurwapens
in ’t spei kw amen, w a s het een bijna ongenaa kba re
vesting. H e t bekiimmen toch van die s c h e rp e la vablok-
ken is voor een inlander op b loote voeten haast onuit-
vo e rb a a r. De la va stroomen hadden z ieh ec h te r om de
vestingen nie t bekom m en d en ^ w a ren ^ r over ^heen
H e t is e en aangrijpend schouwspe l, zoo’n sombe re
zw a rte woe stenij, die ais een reus achtig rouwk leed
ove r het gro o ts te g ed e elte van de B a to e r-v la k te ligt
uitgespreid. E e rs t bij de beklimming van den k ra te r