B R O N ZE N L A M P IN DEN V O RM VAN E EN M E R O E « S S *
O v e r het weven v a lt zoo-
ve el op te m e rken, dat ik
u d a a r nu n ie t van ve rteilen
za l, m a a r e r la te r een a p a rt
hoofdstuk aan za l wijden.
Alle en w il ik even ve rm e lden
dat a lle Ornamenten
van z ijden w e e fs e ls , die ik
to t h ie r to e afbee ldde, aan
doeken u it deze s tre e k ont-
leend z ijn. B eha lve w e efse ls
w o rd t h ie r o o k ve el een
a nde r s o o rt doeken ve r-
va ardigd, kain prad a ge-
naamd. D it z ijn van Ja va
ingevoerde g e b a tik te stoffen,
die dan h ie r m e t goud-
orn am e n t b es childerd o f
b e p la k t w orden. O p B ali is
het batik ken to ta a l onbe-
kend, w a t vo o r mij een
b ew ijs is, d at deze kuns t op
Ja va w e rd uitgevonden na
den ondergang van de Hin-
doe-ove rhee rsching, d aa r
anders de van J a v a n aa r
B ali u itgew e ken Ja vanen-
s tro om h ie r o o k z e k e r het
batik ken zou hebben inge-
voerd. M e t goud b ep la k t
w orden vo o rn am e lijk hoofd-
doeken, doch o ok g ro o te re
kleedingstukk en, en vo o ra l de g ew aden van to on e e ls p e le rs . De
g eb a tikte doeken m e t w itte fond, w a a ro p dan ta lr ijk e kleine v o o r-
ste llin k jes van vogels en an d e re die ren en ook bloem en, w a re n
v ro e g e r, nadat ze hie r m e t goud w a ren b epla kt, z e e r g eliefd, doch
schijnen nu uit de mode te ra k e n. Z e w orden langzame rhand ze e r
zeld zaam , d a a r deze doeken, omdat ze to c h nie t m e e r zo o g ew ild
z ijn, nu bij vo o rk eu r bij lijkv erbrandingen geb ru ik t w o rd e n en dan
mede ve rbrand w orden. Ik heb m e e rd e re toone elvoorstellingen
bijgewoond w a a rb ij heel w a t mooie m e t goud b ew e rk te gewaden
te b ew onde ren vielen. T e Boeboenan zag ik eens bij zo o ’n ge-
legenheid e en van de sp e le rs in e en lap gehuld van bepaald
w o n d e rb a a rlijk e schoonheid. V o o ra l als de man m e t ma jestueus
g eb a a r z ijn hand o p lic h tte wa a rm e d e hij e en punt van d a t zeld-
zam e kleed hield omva t en dit d a a rd o o r b reed w e rd uitgespreid,
dan w a s het van e en ongek ende p ra c h t en go lfde h e t fo rs c h e
orn am e n t a lso f het e en z e e w a s van ’t k la a rs te goud. Na tu u rlijk
kw am de b eg e e rte n a a r dat w o n d e r in m e op, en w e rk e lijk , een
p a a r dagen la te r w a s h e t mijn eigendom. H e t had w e l v e el m oeite
130 «S S »
gekost, ve el onderhande len, d a a r de gew ad en d e r sp e le rs niet
hun p e rs o o n lijk eigendom zijn, m a a r d a t van a lle leden van een
toon e e l-v e re en ig in g , in d it gev al een v e e r tig ta l. T e rw ijl ik nu
s c h rijf lig t ’t v o o r me op den v lo e r, lichtend als e en zon. H e t is
als w a s e r te midden van mijn w e rk v e r t re k , vlak vo o r mijn voeten
plo ts een hof komen o p rijze n vol gouden bloem en en gülden
rank en, e en spro o k je s tuin van n o o it g ez ien e rijk d om ; en te lk en s
en te lk e n s w e e r dwa len mijn oogen a f van m ijn w e rk om z ie h te
gaan ve rlu s tige n in die ze ld zam e g a a rd e . Z e dw a len dan rond
van de vreemde, in la n ge rijen g e s ch a a rd e g ew as sen aan den
rand n a a r de z ieh s ie r lijk k rullen d e bla de re n en ra nk en in het
g ro o te middenvak en rüsten ev en u it op de re us a c h tig e bloem
die d a a r w e e r het s tra len d e midde lpunt van is, dan zw ie re n z e
w e e r ve rd e r längs de za c h t golvende tw ijg e n in zo e t bew eeg.
Als ik lang to e k ijk , is h e t o f e en te e re k o e lte de bloem en wiegt,
A N B O E B O E N A N V O E R T E E N G O E D A A NG E L EG D E
EN K E U R IG O N D E R H O U D E N W E G N AAR D E IN H E T
— G E B E R G T E G E LE G E N PA S A N G G R A H A N VAN M O E N -
k Ä W Ä D O E K . D E V O O R TD U R E N D , D O C H N O O IT H IN D E R -
« W t Ä L l J K S T IJG E N D E W E G , L O O P T DO O R D E VO LG E N D E
do rp en ; Ringdikit, 10 0 m e te r boven ze e , w a a r men e en mooien
poortv o rm ig e n ingang to t een w o o n e r f pas se ert, Rangdoe, 140
m e te r hoog, M ajong, 190 m e te r, T o en d jo e , 3 0 0 m e te r, m e t een
mooien tem p e l m e t s lank e p o o rt, w a a ro p o. a . h e t orn am e n t v o o r-
kom t d a t op blz. 125 is afg eb e e ld, K a jo e Po e tih, 4 6 0 m e te r, en
ten la atste d o o r h e t dorp M o en d o e k naa r de 7 8 0 m e te r boven
z e e , te midden van g eurende ro ze n g e legen pas anggrahan. D e z e
is o p g e ric h t op een goed u itgekozen p le k je ; v la k e r voor een diep
dal, w a a r men aan de teg en o v e rg e s te lde z ijd e aan den voe t van
een langg e rek ten , dic ht begroe iden berg ru g , de sp its e p o o rtg e -
bouwen van een tem p e l üi van GoblS k ü£ o n tw a a rt. Aan h e t einde
van het dal, n a a r het we s ten , z ie t men de z e e en heel in de ve rte
de b la uw e bergen van Ja va . B ij h e t onderga an van de zo n , als
het dal re ed s in h e t duiste r is gehuld, en nog s lechts de toppen
d e r b e rg e n d o o r de la a ts te gülden s tra len bes ehenen w o rd e n dan
is h e t hie r betoove rend schoon. Van de a c h te rg a le r ij van het
lo g e e rg eb o uw h e e ft men h e t uitz icht op de P ie k van Tab a n an .
In den tem p e l van GoblSk, w a a rv an w e re e d s „filia len ” g evonden
hebben aan de m e ren B o e ja n en T am b lin g an IK z ie blz . 114 üi,
z ijn e en p a a r m o o ie besneden en v e rg u ld e deuren, te rw ijl in de
g eb o uw tje s e enige goede Schilderingen te vinden z ijn . In e en van
de v e rg ad e rlo k a le n vond ik tw e e , z e e r antie ke , bronzen lampjes ,
het eene wa s in den vo rm van een m e ro e me t 5 d a k en ; een ve rd e re
bes chrijving ma ken de afbeeldingen op deze en op de volgende
Van GoblSk uit, in o o s te lijk e ric h ting , g a a t e r e e n sm al pad het
g eb e rg te in, z ig-zag s gew ijze al h o o ge r en hooge r het o erw oud
in ; op het h oogs te g ed e elte p a s s e e rt dit h e t m e e r T am blingan
en h e e ft men op een open pie k in ’t bosch, w a a r duizende w itte
« 2 2 « B R O N Z E N L A M P J E CSS» 131
wilde kanna’s groeien,
een v e rru k k e lijk uitzicht
op de tw e e meergenoem-
de w a te rv la k te n * z ie de
tee kening op blz. 115 Üi.
Van h ie r uit k an men naa r
de m e ren afda len ,zo o a ls
ik dan ook gedaan heb.
Danoe T am b lin g an h eeft
m o e ra s a c htig e oe v e rs ;
de weg naa r h e t a nde re
m e e r, dat men b e re ik t
bij de o ns re ed s b ekende
nede rzetting B a to e M e -
rin g g it * z ie blz . 114 Si,
is vrij lang. H e t bergpad
van Gobi bk lo o p t v e rd e r
op eenigen afstand längs
h e t m e e r B o eja n om zieh
daa rna b ij de w oning van
e en chine es te ve re eni-
gen m e t den d o o r ons
re ed s bewandelden weg van S ing a rad ja naa r T a b a n a n , längs
de bron T o ja K e tip a t * z ie blz . 113 S R .
Van Boeboenan uit k an men M oen d o e k nog längs een anderen,
ho ew e l ve el länge ren en ve el m o e ie lijk e r w e g bere ik en , die e c h te r
r ijk is a an natuurschoon, n. I. door Ban d ja r, B ab a k a n T am pS kan,
Sida tapa, dat op den berg van dien zelfden naam lig t en w a a r
men e en h e e rlijk uitz icht genie ten kan op ze e en op J a v a ’s bergen,
do o r T jSm pa g a , dat nog iets h o o ge r ligt, en dan door PSdawa,
d a t men, vö ö r men het b e re ik t, in e en diep dal vo o r z ieh z ie t
te midden van h e t w e e ld e rig s te g ro en . Dit PS dawa is een dorp,
zo o a ls e r tro uw e n s in ’t g eb e rg te m e e r voorkom en, dat geheel
van b am boe gebouwd is ; de daken d e r huizen, de wanden e r van,
de s ta llen en de s chüren, de ram en en deuren, omheiningen en
p o o rte n , a lle s en a lle s is van dit nooit vo lpreze n m a te ria a l ze e r
handig in e lk a a r geze t. In den o m tre k g ro e ien e en menigte palmen,
die ve el a rSn-suik er en pa lm w ijn van bek end goede kw a lite it
o p lev eren . Na PS dawa volgt spoedig Gobi Sk en d a a rna stijg t de
we g w e e r snel to t M oen d o e k . ZT?
Sida tap a, T jSm p a g a , PS dawa en GoblSk z ijn dorpen die door Bali
ag a bew oond z ijn , d at zijn afs tamme lingen van de „heidenen” , die Bali
bew oo n d e nvS ö r de o ve rh ee rsc h in g der H in doe-Ja vanen.D e afs tam -
me lingen van deze la atsten, de wong M ad ja p a it, dat is „Heden van
M ad ja p a it”, vormen nu v e rrew e g de m e erde rheid en vo e le n o ve r
h e t alg em e en g ro o te minachting vo o r de B a li aga, die nog veel
van hun oude geb ru ik en en g ew oonten hebben behouden en in
ve el van h en v e rs chillen, en d aa rom dan ook m e e s t in a p a rte d orpen
b ije en w onen. V olgens sommigen w a re n d e B a li ag a o o rsp ro n k e lijk
mens cheneters . Aangez ien ec h te r o p het o o genblik deze onmens
c h e lijk e g ew oo n te in ’t geheel nie t m e e r in zw ang is, z oo v e rhaa lt
Van E c k , hadden w e alle m oeite aan z ijn v roe g er bestaan te gelooven.
E e rs t na langdurig o n d erzo e k kw amen w ij to t ande re gedachten.
W ij ontdekten n. I. dat de bevolking van Ten g a na n , een do rp je in
K arangas em , to t op den huidigen dag gewoon is h a re dooden in
e ffig ie . . . . op te eten. H e t lijk w o rd t door de familieleden op
een van bamboe gevlochten tafel gelegd, g ew asschen en het door
de re te n nee rdruppelend w a te r in een g ro o te pan opgevangen.
T e rw ijl de mannen d a a rn a het lijk naa r het k e rk ho f brengen,
haasten de vrouw en z ieh in het opgevangen w a te r, d a t zij bloed
ac h te n te zijn en dan ook me t den noodigen ee rbied behandelen,
de r ijs t vo o r het zoogenaamde lijkm a a l g a a r te kok en! In een
o p ze tte lijk d a a rtoe v e rv aa rdigden s chotel w o rd t de nasi opgediend.
Z ijn de m annen teru g g ek ee rd .d an kneden z ij van de ie tw a t k lev erige
massa een pop, w a arv an dan de naaste fam ilie h et hoofd afbre ek t,
en de b ro k k en daarvan naa r binnen w e rk t onder het uitspreken
van de w o o rd e n : ak o e ngamah tenggek si Anoe, „ ik e e t h et hoofd
van N. N.” Dan volgen de ooms en tan te s , neven en nichten, in
w ie r maag w e ld ra de rom p en de a rm en ve rdwijnen. H e t r e s te e -
re nd e is vo o r hen, die e r misschien nooit aan geda cht hebben, dat
zij to t de fam ilie van den ove rledene behooren, m a ar die ’t zieh
nu een g ro o te e e r re kenen een dee l, zij *t dan o ok het nederigste,
van diens lichaam te mögen opeten. B S S S S ß a S ö Ä O T !
Hij vernam ve rd e r uit m e e r dan SSn mond dat ee rtijds nie t slechts
de dooden, m a ar o ok levenden, me t name ouden van dagen, door
hun nabestaanden v e ro rb e rd we rden. V an een z e k e ren vorst, Goesti
T ja na n g , w o rd t zelfs ve rhaa ld, dat hij e r d agw e rk van m a ak te om
kinde ren te eten, die hij aan het spit lie t braden. W a a rs c hijn lijk
hee ft het Hindoeisme, dat in zoove le opzichten beschavend op
zeden en gew oonten van B ali hee ft in g ew e rk t, aan dit kanniba-
lisme een einde g em a ak t. Daa rvo o r p le it de volgende legende.
Hee l, heel lang geleden, zoo h ee t het, kreg en al de bew one rs van
het eiland van h o oge r hand bevel om in e lk dorp een tem pe l te
bouwen. T o e n deze pas’w a ra o f w e t o ok in z e k e re dessa we rd
afgekondigd, w a a r het menscheneten dage lijk sche gew oonte was,
wa s e r — o, s c h rik ! onder al de mannen en jongelingen niet SSn,
die ve rs tand van bouwen had. De onwetendheid ging e r zelfs zoo
ve r, dat niemand het boveniende van een boom van den stam wis t
te onders che iden! W a t nu te doen? „Hadden w e nu onze oudjes
m a a r nie t opgegeten”, zuchtte e r een. T e n einde ra ad wendde
men z ie h to t de goden om hulp, on d er be lofte van voortaan den
oudsten dorpeling z ijn natuurlijken dood te zullen laten sterven.
En z ie t, n auwe lijks w a re n de gebeden ten einde, o f een grijs aa rd
trad den kring d e r rade lo o zen binnen. Allen herkenden terstond
den man, dien men e en ja a r geleden had willen opeten, doch die
den dag te v oren sp o o rlo o s verdwenen w a s. De ze hielp hen nu
een tempe l bouwen, ec h te r op v o o rw a a rd e dat z ij me t e en pang
itjang kiting, d a t is „ ik m ag s tijve vinge rs k r ijg en ”, w a t als de k rac h-
tigste ze lfv erv loe king onder de BaliSrs geldt, beloofden voortaan
de le e lijk e g ew oo n te van menschen te eten te zullen la ten varen.