ges chre ven; zu lk e en vo o rs c h rift o ok zou e en inbreuk schijnen o p h e t absolute
re c h t van den v o rs t om o v e r het w a te r t e bes ch ik ke n , en daa renbov en is het
m o e ie lijk vaste re ge le n te s te lle n, a angez ien de afstand a fh a n k e lijk is van het
voorkom en van bronnen in dej»iy ie r, van ge s tro omsnelheid en n a tu u rlijk nog van
W a n n e e r de an d e re belanghebbenden gehoord z ijn en geen b e zw a re n o pperen,
o f hun b e zw a re n ongegrond o f van o n d e rg e s c hik t belang bevonden z ijn , w o rd t
voor den nieuw en dam vergunning to t a anleg ve rle en d ; m o ch t d it noodig
g e a ch t w orden, dan w o rd t te g e lijk bepa ald, in w e lk e verhouding in gev al van
lagen wa te rs ta nd a an den nieuw en dam de ve rd ee lin g van het w a te r in de
riv ie r za l m oeten pla ats hebben, dan w e l to t w e lk e ma anden van h e t ja a r de
vergunning to t g eb ru ik van het w a te r b e p e rk t w o rd t. Van d a t oo g en b lik a f
hebben de co n c es siona ris sen de v r ije bes chikking o v e r het w a te r dat z ij met
Inachtneming van de even v e rm e ld e bep e rking e n in de leiding zullen doen
lo o p en ; het w o rd t hun d o o r den souv ere in in vo o rtdurend g eb ru ik afg es taa n
tegen betaling van een z e k e r e b elas ting. V o o r tw e e gev allen e c h te r re s e rv e e rt
zie h de souverein de bes chik king o v e r d a t w a te r , en h e t e e rs te d aa rvan is
w a n ne e r het s tre k k e n m o et ten'a lgeme enen
D it h e e ft p la a ts w a n n e e r men e rg e n s g eb re k aan d r in kw a te r h e e ft; bij de in
de vlak te g e legen des sa’s kom t dat in den oostmoes son d ikw ijls vo o r. Dan
m oeten alle so e b ak s die e r to e kunnen b ijd ra g en e en deel van hun w a te r
afs ta an 5* bëbanjon 5K. H e tz e lf de k an pla ats hebben vo o r den aa n le g van een
d o rpsbadplaa ts , o f om in het belang d e r hygiëne gote n längs de w e g en in de
dessa s of ^kampongs^ d o o r te ^ p o e le n ^ S c h ade ve rgoeding vo o r h e t gem is van dat
M a a r o ok ten b ate van b e p a a ld e p e rsonen o f ve re en ig in g e n behoudt de vors t
z ieh de bes chik king vo o r. D ie re s e rv e w o rd t g em a a k t v o o r het gev al dat
s oebak s, w a t den w a te rto e v o e r b e tre ff, tijd e lijk in zu lk e ongunstige omstandig-
heden v e rk e e ren , dat de oo g st d re ig t te m is lukk en. W en d en z ie h in zu lk een
nood de belanghebbenden to t den sëdahan-agoeng om hulp te vragen, dan is
het g e b ru ik e lijk dat hij vo o r é én o f m e e r dagen het w a te r van nab u rig e soebak s
gehe el o f g ed e e lte lljk a fs ta a t î ï pëp o e ng k atan HE w a n ne e r zu lk s zo n d e r g ro o te
schade vo o r de o o rs p ro n k e lijk e geb ru ik e rs ges chieden kan.
O v erigens b e h o o rt de souv ere in o p het bes ch ik k in gs re ch t o v e r het uit de
riv ie ren a fg e ta p te w a te r geen inbreuk te m a ken en moeten d erh a lv e de a an-
le g ge rs van de leidingen e r naa r goedvinden mede kunnen handelen, en w a n ne e r
een ande r vo o r zijn gronden ook e en deel van d a t w a te r w e n s c ht te benutten,
b e h o o rt hij zie h d a a rto e nie t to t den souv ere in o f den sëdahan-agoeng te
wenden, doch to t hen a an w ie o o rs p ro n k e lijk de co n c e s s ie ve rle end w e rd . Een
nieuw e soebak -v ere eniging za l dus geen g eb ru ik kunnen m a ken van de bes ta ande
leiding e e n e r a n d e re ve re eniging dan na d a a rto e van deze toestem m ing v e rk reg e n
te hebben. G ew o o n lijk e c h te r w o rd t dit nie t g ew e ig e rd , w a n n e e r de n ie uw e
so e b ak bere id is de kos ten te drag e n , w e lk e nu v o o r de v e rs te rk ing van den
dam o f de ve rb re ed in g van de leiding g em a a k t m oeten w o rd e n, en z ij da a rb ij
tevens e en deel van h e t onderhoud d e r w a te rw e rk e n vo o r h a a r re k e nin g neemt.
Ve rhuur van w a te r kom t s lechts een e n k e le m a a l vo o r, bijv. om een so e b ak
die door de v e rw oe sting van h a a r w a te rw e rk e n t ijd e lijk van be v lo e iin g sw a te r
ve rs to k en is te h elpen. Ve elvuldig d aa ren teg e n h e e ft ve rk oo p van w a te r plaats.
In somm ige soebak s he e ft, w a n n e e r eenm aa l de v e rdee ling van h e t w a te r is
geschied, ie d e r het re c h t m e t z ijn aandee l te doen w a t hij w il, dus o ok het
geheel o f g e d e e lte lijk te v e rk o o p e n ; in ve le so e b ak -re g lem en ten
w o rd t d it e c h te r ve rb o d en omdat men bev ree sd is dat het aanleiding
zal geven to t w a te rd ie fs ta l, en d a a rd o o r to t tw is t en oneenigheid.
D e koopsom men kunnen op ve rs chillende pla atsen z e e r uiteen-
lo o p en . Soms w o rd e n aanz ie nlijk e sommen besteed, he tw e lk niet
w e g ne em t dat den nieuw en g e b ru ik e r o o k een ev enredig aandeel
in de o p dat w a te r rüstende lasten w o rd t opgelegd. D e meeste
gegadigden z ijn pers o n en die a an de so e b ak grenzende tegal-
gronden b ez itten en z ieh bij de bes ta ande ve re eniging wenschen
a an te sluiten, in w e lk geval g ew oo n lijk vo o r e en aandeel w a te r
nie t m e e r in re kening g eb ra ch t w o rd t dan o o rs p ro n k e lijk de aanleg
van de w a te rw e rk e n gekost hee ft. Sommige soebaks gaan nog
ve rd er, en staan, om uitbrelding van den landbouw aan te
moedigen, re du c tie op dien p rijs to e indien de aangrenzende
gronden m e t zw a a r bosch b egroe id z ijn, o f indien e r aan de
ontginning an d e re b ijzondere moeielijkheden in den w e g staan.
In d e rg e lijk e gevallen z ijn d e g eë is chte sommen soms zóó gering,
dat men z e minder als ko o p p rijs dan w e l als e en erkenning van
de re ch ten d e r o o rsp ro n k e lijk e geb ru ik ers te bes chouwen heeft.
H M M a n de vergunning to t den a anleg van e en dam is reeds
M ^ M ^ i v a n z e i f de bevoegdheid verbonden, om het w a te r te
W ^ B w l e i d e n o v e r en längs a lle pla atsen, w a a ro v e r en w a a r-
M fe g M L la n g s h e t heen m o et om z ijn bestemming te bereiken,
H S s B io n v e r s c h i l l ig o f het erven o f tuinen o f sawahs z ijn, ja ,
z e lfs mag men zoo noodig het w a te r dwa rs door een huistempel
Hi sanggah Hi voe ren, ande rs de heiligste pla ats voor den B a lië r.
Men z ie t h et: w a a r het de belangen van den landbouw geldt,
w o rd t niets ontzien en moeten ze lfs de goden het veld ruimen als
Na tu u rlijk m o e t de aanleg die r leidingen zoo pla ats hebben, dat
d e eig en a a rs der gronden w a a ro v e r z ij gevoerd worden e r zoo
min mogelijk d o o r geschaad w orden, m a a r soms brengen zij
toch b e lan g rijk e schade aan, hetzij door het ve rlies van grond,
hetz ij op ande re w ijze , b ijv. door op sawahs w a a ro v e r z ij loopen,
als de diepte nie t aa nm e rk e lijk is, drainee rend te w e rk e n . T o ch
is e r , vreemd genoeg, van schadevergoedlng in het geheel geen
sp ra k e . W e l w e rd ongev ee r vijftig ja re n geleden door een vorst
uit het Karangas ëm s che huis een ve rordening $ p ë sw a ra 'Hi
uitgevaardigd w a a rb ij de schadevergoeding we rd bepaald, w e lke
men uit te k e e re n had aan personen o v e r w ie r gronden leidingen
w e rd en aangelegd, doch, in het midden latende o f z e v roe g e r
o o it is opgevolgd, w o rd t hie r geconstatee rd, dat die verordening
tegenw oordig e en doode le tte r is. W a a rs c hijn lijk m o et men
zulk s daa raan toeschrijv en dat het geld to t voor körten tijd
schaa rsch w a s ; o ok bedenke men, dat in e en m a atschappij, op
zoo p rim ltie ve grondslagen rüstende als de inlandsche, veel
minde r neiging b e s ta a t dan b ij ons, om v o o r elken dienst dien
men b ew ijs t, voor elk re c h t o f deel z ijn e r bezittingen dat men
aan een ande r afs ta at, dewijl het dezen van m e er nut kan zijn
dan men e r z e lf van tre k t, een aequivalent in geld te eischen,
en is dat in ’t algem e en w a a r , het is voora l w a a r ten opzichte
van den landbouw, die vo o r een g ro o t deel van onderlinge
s am enw erk ing en w e d e rk e e rig dienstbetoon a fhank elijk is. Hi I
De d o o rvo e r van w a te r is tro uw en s slechts als een erfdienst-
baarheid te bes chouwen ; de o c c u p a tie van den grond h e e ft een
tijd e lijk k a ra k te r ; zo o d ra de leiding ve rlegd w o rd t o f vervalt,
kom t de grond aan den primitie ven eig en aa r te ru g . Om dezen
to ch eenigszins te gem o e t te komen in de schade die hij lijdt,
p le eg t de B a lis c h e soe ve rein, die e r steeds op uit is door kleine
co n c es siè s z ijn belangstelling vo o r den landbouw te toonen, in
somm ige gevallen ve rmindering te ve rle enen van de belasting,