afsloven, om op s ie c h t g e legen velden d jagong en d e r-
gelijk e gew as sen te p lanten, w a a rm e d e zij z ie h een
ka rig b e s ta an ve rs chaffen; to en w a s vo o r hen r ijs t
e en g ro o te we e ld e , a lle e n bij fe e s te lijk e gelegenheden
opgedis cht. Niettegens taande d it alles , ke e rde n die
lieden, zo o d ra d o o r ons bes tuur a an de onveiligheid
in het grensgebied een einde wa s g em a a k t, dade lijk
w e e r naa r hun oude w o o n p la a ts in het bosch terug,
d a a rto e g edre ven d o o r de gehe chtheid a an hun g e b o o r-
teg ro n d , m a a r vo o ra l d o o r het ve rlangen om w e e r de
noodige zo rg en te kunnen w ijden aan de dorpsgoden,
w ie r tem p e ltje s bij de v ro e g e re ve rhuizing natu u rlijk
a c h te r moes ten blijven en dientengevolge in desolaten
s ta a t v e rk e e rd en . Z ij hebben e c h te r hun huizen en
velden te Antaban, w a a rv an z e nu m e e rd e re païen ve r
w e g wonen, behouden en ja a r lijk s als de tijd vo o r de
s aw a h bew e rking w e d e r d a a r is, h e e ft een algeme ene
u itto ch t u it Mëngandang p la a ts ; mannen, vrouw en, kin-
d eren, huisdieren en huisraad, a lle s g a a t o ve r b e rg en
d oor bosch n a a r Antaban, s lechts w o rd e n e n k e le
b ew a k e rs bij de huizen a c h te rg e la ten . N a a flo o p van
den o o g s t t re k t a lle s w e e r n a a r h e t g eb e rg te , w a a r
de tijd v e rd e r w o rd t d o o rg e b ra c h t m e t het viere n van
o ffe rfe e s ten , hers tellen van huizen en tem p e ls , doch
m e e s t in ledigheid. Een t re u r ig e r v o o rb e e ld le v e rt de
¡angzaam uitstervende^dessa T èm b o k , d e me es t ooste-
D e oudste d e r inw o n e rs h erinne ren z ie h den tijd nog,
dat de dessa een ta c htig ta l d iens tplichtigen te ld e en
dat e r goede huizen stonden; a lle gronden van het niet
u itg e s tre k te dessagebied w e rd e n goed bebouwd en
onderhouden. T eg e nw o o rd ig is ac h te ru itg an g op te
m e rk e n o v e ra l w a a r men het oog w endt, h e t a anta l
d iens tplichtigen is to t tw a a lf ve rm inde rd, de inwone rs
g etro o sten z ie h de m o e ite nie t m e e r de erve n me t
k le im uren te omringen, zo o a ls g e b ru ik e lijk is, doch zij
v e rgenoegen z ieh m e t omheiningen g em a a k t van de
ste len van lontarbladen en z e lfs d e m uren d ë r w oningen
z ijn daa rvan s ve rv aa rdigd. D e vrouw en brengen e r
s le c h ts w e inig kinde ren t e r w e re ld en de inw o n e rs
zelven vo o rz ien , d a t na ve rlo o p van eenigen tijd de
p la a ts za l _zijn uitges torv en. S p o o r t men de re de n na,
w a a rom z ij, eenmaa l to t die ove rtuiging gekomen e r
nie t to e o v e rgaan zoo spoedig m o g elijk te verhuizen
n a a r h e rb e rg zam e r oorden, dan b lijk t, dat in de e e rs te
plaats de k ra c h t d e r g ew oo n te z ie h d o e t gevoelen; z ij
z ijn d a a r g eboren, hebben e r lie f en leed ondervonden
en w ille n e r dus o o k m a a r ste rven, z ij h e t o o k w a t e e r
dan eld e rs het geval zou z ijn. V e rd e r z ien z ij op tegen
h e t verhuizen en teg en het ve rla te n d e r gronden die
iv eriaK aw at en Mianting. In lang ve rvlogen tijd en is deze s tre e k bevolkt
g ew ee st; in midden Boelè lè ng wonen nog steeds fam ilies , die volgens o v e rle
ve ring o f ook w e l blijkens de g es la chtslijsten 3R pamëntjangah 3* die de
aanz ienlijk en bez itten, afkom stig zijn uit de dorpen die hie r moeten g ew ee st
zlJn’ “ lJ onderhouden e r nog im m e r de tem p e ls hunner vo o rouders en b rengen
e r eens in ’t ja a r e en b e zo e k om te ö fte ren . D e z e tochten, w a a ra a n ook
vrouw en en kinde ren deelnem en gaan m e t ve el m o eielijkheden gepa ard,
wegens de ongebaande w egen en het biv ak ke eren in de wild e rn is w a a r tijg e rs
op de lo e r liggen en an d e re g ev aren dreigen. W a t de redenen z ijn dat deze
stre k e n d o o r hun v ro e g e re b ew on e rs w e rden ve rla ten, is niet bek end, m a ar
het moeten z e k e r w e l klemmende redenen z ijn gew e e s t, wa n t de B a lië r is
n ■\ e tdanh¡nCu H ^ - s t e | ^ d ** en getoggn is e n v e rla a t die iervan gee ft L ie fr in c k een p a a r a a rd ig e vo orbe elden, die ik volgen
la a t. V o o r dat het H ollands che gezag in B o e lè lè ng gevestigd we rd.
w a s d at r ijk vaak in o o rlo g me t B angli en had de dessa M ëngandang,
d icht bij de grens van Ban g li gelegen, herh a alde lijk van vijande lijk e
invallen te lijden, hetgeen de inw o n e rs n o o dza ak te een v e ilig e r woonpla
ats te gaan opzoek en. Z ij vonden die, na het riv ie r tje Gëloeng te zijn ove r-
getro kk en , op het gebied van de dessa Galoengan, w ie r b ew on e rs overvloed
van goeden grond te r beschikking hadden, en dus g een e nk el b e zw a a r ma ak ten
e en deel aan de em igranten a f te sta an. Z o o ontstond de vestiging Antaban;
de bew on e rs verheugden z ieh w e ld ra in het b e z it van g o ed e tegalvelden
nada t het g eluk t w a s e r w a te r h een te leiden, langzame rhand sawahs
w e rd en gema ak t. D it w a s e en g ro o te ve rb ete rin g vo o r de lieden, die op hun
v ro e g e re woo n p laa ts, hoog in het g eb e rg te , z ie h steeds hadden moeten
g eb ra ch t hebben. D och w ie het m e es te g ew ich t in de schaal
z ijn de goden die van ouds w o rd e n aangebeden. Hen w illen de
n ie t in den s te e k la te n en ze m e de te nemen me t a l hun ab- en
dependenties g a a t ook nie t aa n ; bovendien zou h e t z e e r te bezien staan o f
de goden w e l genegen zouden zijn mede n aa r een nieuw e w o onplaa ts te
tre k k e n . M en b lijft dus w a a r men is, en w a c h t a f w a t e r gebeuren zal, hoewe l
dit vo o r niemand tw ijfe la c h tig k an z ijn, w a n t h e t lo t dat de naburige dessa
Ngis t ro f, die e en tw in tig ta l ja re n g eleden on d er so o rtg e lijk e omstandigheden
uits tie r f, lig t velen nog in het geheugen.
j jM W J j n z e hoop om nog voor h e t vallen van den avond in Staat te z ijn de
K f l A b a a i , w a a ra a n de w a rm e bronnen liggen, te kunnen b e re ik en , w o rd t
H M ^ H n i e t v e rw e z e n lijk t; de wind gaa t liggen en w e z ijn genoodzaa kt een
H B 9 V e i n d uit den w a l in de nabijheid van T an d jo e n g PSgametan voor
i B v v S i a n k e r te gaan. H e t houten m e t een b ro k ste en ve rzw a a rd e ank er
w o rd t dus a an een eind to uw o ve r b oord geze t. Do o r e en noodlottig toeval
z ijn onze veldbedden ac h te rg eb lev en en z ijn w e nu v e rp lic h t ons o p d e p lanken
u it te s tre k k en m e t slec h ts een ro lle t je k le e re n to t hoofdkussen. H e t za c h t
deinende sc h e e p je w ie g t ons e c h te r spoedig in slaap, en doet ons sluimeren
Nog" vo o r h e t a a n b re k en van den dag w o rd t h e t prim itie v e an k e r binnen boord
g e tro k k en en de to c h t w e e r aanvaard. Spoedig g e rä k e n w e vóór de baai
w a a ra a n landw aa rts -in de bronnen liggen. Een sm alle doorgang tusschen
u itg e s tre k te kora alb an ke n , die bij eb ju is t boven w a te r ste ken ve rle en t to e -
gang to t de baa i. O p de banken en in h e t lä g e geb o om te längs het strand
houden z ie h g ro o te kudden g rijz e en zw a r te apen o p ; zo o d ra deze lang-
sta a rten ons sch e e p je in de gaten k r ijg e n , n ade ren ze m e t g ro o te kluchtige
sp ro n g e n en blijven ons bij h e t binnenvaren längs den oe v e r volgen. ä ä s ?
D a a r het ju is t laag w a te r is, kunnen w e de bronnen, die
me t vloed onderloopen, d adelijk in oogenschouw gaan
nemen. In een vlak , doch ze e r steenig strand, zijn door
h e t o p b or re le n d e w a rm e , zw a ve lige w a te r een g ro o t
a anta l ronde kommen uitgehold, w a arv an de randen
lich t-g ro en en geel zijn aangeze t. H e t w a te r is zoo
wa rm dat dic ht b ij de bronnen men e r m oe ie lijk in
kan blijven staan ; de inlanders e c h te r, die e r genezing
zo ek en voor v e le rle i kw alen, kruipen e r geheel in. In
ve le van de „kuipen” z ien w e hevig puffende en p ro e -
stende „badgasten” ;s om m ig e zitten me t a c h te ro v e r g ebogen
hoofd zo o v e r o ndergedompeld, dat alleen mond,
neus en oogen boven het dampende w a te r uitsteken.
Om 10 uur is het t ij ons günstig en ve rla ten w e de
ba a i, ste ken nu de ve el g ro o te re S t. Nicolaa s-baa i of
T jè lo e k a n T r im a ove r en bevinden ons w e ld ra in de
sm alle s t ra a t tusschen T andjoeng B o e ro e h en het läge
ka lk eiland Mendjangan * Hertebe es t-e iland 3K. Erg
ve r vo rd e ren w e e c h te r niet, wa n t de wind g a a t langzam
erhand w e d e r liggen; h e t w a te r w o rd t spiegelglad,
h e t kabbelen vó ó r a an den steven en aan de punten
van de bam boeuitleggers hee ft geheël opgehouden;
zeil en touw en hangen ro e r lo o s . Boven ons een strak
bla uw e hemel, verzengend van zonnegloed.
H ie r bij h e t eiland is de ze e zoo ondiep dat op vele
plaatsen men duidelijk den bodem kan zien. Is het
w a te r v lak dan o n tw a a rt men onder z ie h een wondere
w e re ld van v e e lk le u rig e ko ra alg ew a ss en ; s ie rlijk e
vischjes, ro o d e en g ele en b o n tge streepte van a lle r le i
vo rm zwe ven en zw e n k e n in b ev allige iijnen ove r die
ro e r lo o s staande in het zonlicht s chitte rende wonder-
b a a rlijk e bloemen en boomen en glijden e r streelend
längs. Z o o nu en dan kom t een reus achtig gedie rte,
v ie rk an t en p la t a ls een tafelb lad , g eruischloos aan-
gev aren en o n ttre k t dan v o o r een w ijle de lichtende
tuinen aan ’t spiedend oog. Soms komen e r me erd e re,
een hee le s chool w e l eens, die bre e d e donke re scha-
duwen v o o rt d oet glijden dwa rs door al die kleuren-
p ra c h t. H e t zijn m e te rs -g ro o te roggen, donke r kleurig
m e t voor in het g ew eldige lijf een inham m e t p u rp e r-
k leu rig e randen en midden op den rü g een hooge vin,
wa arv an de s c herpe to p m e e s t boven w a te r steekt.
De uiteinden, links en re ch ts , van deze vreemdsoortige
gev aa rten, bew egen z ieh za c h t golvend op en n e e r en
doen z e v o o rw a a rts glijden. Een frisch b rie s je ste ek t
op en doet het w a te r e e rs t rim p e le n en dan licht
golven, w a a rd o o r al h e t m oois onder ons spoedig niet
m e e r te onderscheiden va lt; het g ro o te z e il s ta a t w e e r
bol en me t een aa rd ig gange tje ronden w e T andjoeng
P a sir Poetih, het noo rd -w e ste lijk e puntje van B a li en