C S S JO NG E B A U E R VAN D E H O O G S T E K A S T E X E EN ID A S S »
A AR W E S T -B O E I_ £ l£ N G X P E R K A R R E T JE
B EG E V E N W E O N S NAAR D E O P 15 P A A L
VAN S ING A R A D JA V E RW IJ D E R D E P A SA NG GR
A H AN T E B O E B O E N A N . EE N M O O IE , GOED
ON D ER H O U DE N EN S C H A D U W R IJ K E W E G .
E V E N W IJ D IG AAN H E T S T R A N D , O P S O M -
M IG E P L A A T S E N ER V L A K L Ä N G S LO O P E N D ,
V O E R T O N S D O O R E EN R E E K S V IS S C H E R S -
D O R P E N D IE M E E S T D O O R B O E G IN E E Z E N EN
A N DE RE V R E E M D E L IN G E N B EW O O N D Z IJ N .
De ze dorpen zijn K a lib oe b o e k , Kampong B a ro e , Boenoetpanggang,
Endjoeng Sangiang, Kampong L ab o e an h ad jl en ten la a ts te de
g ro o te kampong T am o e k o e s , m e t ve rs ch eld en e to k o ’s van C h i-
neezen. T am o e k o e s , Sing a rad ja, Pa b d an -Bo e lä län g en Sangsit
zijn de e enige pla atsen w a a r h e t C hinee zen g e o o rlo o fd is zie h te
vestigen; in h e t o v e rig e B o e lä lä ng mögen z ij z ieh s lechts t ijd e lijk
ophouden to t h e t drijv en van handel, na a p a r t d a a rto e v e rk reg e n
vergunning. T e g e n o v e r T am o e k o e s , dic ht bij de kus t, z ie n w e
een klein eilan d je , d a t s lechts e n k e le voe ten boven w a te r uitstee kt.
E r op Staat een te n tje en i 6n boom. De M o ham eda ans che vre em -
delingen hebben e r den heiligen naam K ram a t aan gege ven, te r -
w ijl de B a liä rs h e t ve re e re n als e e rs te la ndingsplaa ts van Pandji.
Even voorbü paal 9 z ie t men link s, s c h e rp afs te kend teg en het
dicht beg ro e id e g eb e rg te , e en w itte gedenknaa ld. D e z e is op g e-
ric h t op de pla ats w a a r in 1 8 6 8 velen d e r onzen sneuvelden, gedu-
re nd e den ve ld to ch t tegen h e t in de nabijheid g e legen Ban d ja r.
»He t landschap B o e le le n g ”, zo o s c h r ijft van E c k in »Nog eens:
Een en an d e r ove r B a li” in de Gids van 1 8 8 2 , „bes tond vroe g e r
uit d rie deelen, w a a rv an het me es t w e s te lijk e het teg enw oo rd ige
B an d ja r to t hoofdpla ats had. Dit en het o o s te lijk deel w a ren
on d e rg e s c hik t aan het eig en lijk e B o ele leng, w a a r de v o rs t het
d ire c te gezag uitoefende, w a t ev enw el nie t verhinderde , dat beide r
hoofd — ho ew e l o ffic ie e l slec h ts p o enggaw a SC d is trictshoofd SC
hee tende — o ok den v o rs te lijk e n tite l van an a k-agoeng droeg.
Z ijn nu de mondelinge b e rich ten diena anga ande ju is t, dan wa s
het p o enggaw as chap ove r B an d ja r — z e e r teg en den re g e l, d a a r
’s lands w e t de leden van de hoogste k ä s te van h e t w e re ldlijk
bestuur uitsluit — van oudsher in handen van een a ld a a r gevestigde
Brahm a n en -fam ilie , w a a rv an o ok de s tra k s te noemen Ida Made
Rahi afs tam t. Z o o v e e l is z e k e r , dat na 1 8 4 8 h ie r steeds een Ida
SC tite l der B rahm anen SC aan h e t hoofd h e e ft g es ta an. Intusschen
is h e t vors tendom B an d ja r in den loop d e r tijd en z e e r ingesmolten,
en b e s ta a t het op dit oog en b lik eig en lijk nog m a a r alleen uit het
dorp Ban d ja r, dat ve rd ee ld is in tw e e a fzo n d e rlijk e en d o o r eene
riv ie r van e lk a n de r ges che iden w ijk e n B andja r-am bengan en
B andja r-m oendoek . D e ze g ro o te ve rm inde ring van grondgebied
is ec h te r nie t in ’t m ins t van invloed g ew e e s t op de hooge achting
w a a rin de B an d ja rsc h e B rahm a n en -fam ilie ten allen tijd e gestaan
hee ft, noch o ok op de ze d e lijk e m a cht, die z ij o v e r de omliggende
stre k e n se d e rt e en lange re e k s van ja re n uitoefende. D e bevolking
« ÏS 3 H E T H E IL IG E D ER H E IL IG E N IN DEN T E M P E L T E S ING AR A D JA IS S »
van de nabijgelegen dorpen, als D è n -T ja r ik , K a li-a n g e t enz., z ie t
in h a a r nog altijd h a a r n a tu u rlijk hoofd. D och ook in het ove rige
ged e elte van Bo elè lè ng , ja z e lfs buiten de g renzen van dit r ijk ,
s ta a t de h ie r bed o e ld e fam ilie in hoog a anz ien. H ie ru it la a t z ieh
dan o o k vo o rn am e lijk v e rk lä re n de g ro o te sympathie, die de zaa k
van Ida M ad é Rahi a lle rw e g e ondervond, tevens de a a rze lin g , die
z ie h van de zo o g en aam d e B a lis c h e hulp troe p en m e e s te r ma ak te ,
toen deze g e ro e p en w e rd en om m e t de w apenen in de hand
teg en de opstande lingen te ve ide te tre k k e n . W a s bovendien het
B an d ja rs c h e vo rs ten g e s la ch t nie t in het b e z it van een heilige
k r is , een w o n derdoend wa p en , d a t den e ig en a a r onkw e tsb aa r
m aakt, te rw ijl de goden o n g a a rn e z ien dat men zoo iemand
vijandig te g e n tre e d t! W e l v e rte ld e de booze w e re ld, dat bedoelde
k r is v e rlo re n w a s gega an, doordien een z e k e r e B an d ja re e s haar
in z e e had g ew o rp e n , m a a r w e inigen die h ie raan g e loo f hechtten.
In geen geval hee ft de re p u ta tie van de B an d ja rs c h e ngoerah’s
SC dezen v o rs te lijk e n tite l dro eg ook Ida M ad é Rahi nog SC onder
dit sp ro o k je geleden, m a a r z ijn z ij vo o r en na de hooge plaats,
die z ij in de schatting van het publie k innamen, blijven behouden.
M e n kan z ie h dan o o k de o nts teltenis voors te llen, die z ie h van
de g em o e d ere n m e e s te r m a a k te , to en om s tre e k s 1 8 6 5 het poengg
aw as ch ap van B an d ja r d o o r den vors t, m e t g oedk euring van
den a s sistent-res ident, opgedragen w e rd a an een B rahm a an van
eld e rs , Ida K to e t Anom genaamd, een bijzo n d er we lopgevoed
inlan d er, die zie h altijd aan de z ijd e van het Gouve rnem ent had
g e s ch a a rd , m a a r ju is t om deze reden, nie t slechts in Bandja r,
m a a r o ok d a a r buiten, ve le vijanden had. Bovendien wa s hij alles
behalve e en vriend van Ida Madd Rahi, zo o d a t e r w e l eenige
aanleiding is om zijn aanstelling to t dis trictshoofd een politie ke
fo u t te noemen. De sc h ad e lijk e gevolgen lieten dan o ok niet op
zie h wa ch ten . E e rs t za c h t en daarna luide, begon de bevolking
h a a r stem teg en Ida K to e t Anom te verheffen en z ijn vervanglng
door den beminden Ida Madd Rahi te eischen. D e ze la atste, die,
a ls de b erichten tenmins te ju is t z ijn, aanvanke lijk e r niet aan
g eda cht hee ft om in v e rze t te komen, zag z ieh ten la atste door
den drang z ijn e r vrienden genoodzaa kt handelend op te treden,
en zoo volgden dan als van ze lf de t re u rig e gebeurtenissen van
18 68 , die hem en eenigen z ijn e r vrienden de vrijheid kostten en
geheel B andja r to t e en tooneel van eilende en ve rwoe sting maak-
ten. D e bevolking wo n e r , bij en o rm ve rlies ook van ma te rie elen
aa rd , alleen dit bij, dat Ida K to e t Anom van het poenggaw aschap
afstand gedaan en z ijn plaats aan een ande r ingeruimd heeft” .
Een volgeling van den toenmaligen ra d ja Goe sti K to e t Djlantik
hee ft d e g e h e e le B an d ja r’s che g eschiedenis in dichtma at bezongen;
van E c k gee ft van dit typisch ve rhaa l in bovengenoemd Gids-
a r tik e l een ve rtaling in p ro z a , die ik hie r grootendee ls la a t volgen.
IT IS E E N L IE D O P D E W IJ Z E VAN S INO M . H E T
■ f ö V H A N D E L T O V E R B A ND JAR , G E L IJK D E Z E P L A A T S
■ L G E NO M E N EN V E RW O E S T IS DOOR DE C O M P A G N IE .
■ V I V d e B E V O L K IN G HAD Z IC H S C H U L D IG G EM A A K T
AAN V E R Z E T T E G E N Z IJ N E M A J E S T E IT DEN V O R S T
en teg en M ijn h e e r X den re s id e n t X . O o k bleven z ij la te r bij hun