•S S S E EN S P R O O K J E .HK DE R E IG E R EN DE V IS S C H E N 3KS »
M f L S E D E R T O N H E U G E L IJK E T IJ D E N Z IE N DE B EW O H
N E R S VAN B A L I H E T N U T IN VAN E EN S Y S T E M A-
m T IS C H E B E S P R O E IIN G D E R GRO N D EN , EN B E S E F F E N
I K w Z I J D A T D A AR DO O R DE Q U A L IT E IT VAN DE G RO N -
ß = ^ ^ D E N V E R B E T E R D , T E R W IJ L M E N M E E R Z E K E R H E ID
hee ft om tren t den te v e rw a chten oogst. T o t heden e c h te r is
"?. Boelè lè ng een g e re g e lde bevloeiing alleen to eg ep a s t op de
rijstve lden. In de stre k e n w a a r ande re c u ltu re s , als die van de
ka toen, gedreven w orden, die d aa rm e de ook ze e r g eb a a t zouden
z ijn, is de hoeveelheid w a te r te gering, dan dat men daarvan
voor de irrig a tie m e t eenig voorde el g eb ru ik zou kunnen maken.
in net lange, sm alle Boelè lè ng komen geen g ro o te riv ie ren v o o r:
die e r zijn hebben e en richting van zuid n aa r noord en voegen
aan een körten loop een g ro o t ve rv al. Na zw a re re ge n s in het
g eb e rg te , onts taan e r hevige b andjirs, m a ar z ij duren k o r t en
r ic h te n me t ve el s c hade aa n , d a a r de riv ie re n d ie pe beddingen
hebben en dus zo n d e r buiten h a a r oev ers te tre d e n e en g ro o te
h oev eelheid w a te r kunnen af»n«»r«»n , q « $
O v e r het algem e en va lt e r in B o e lè lè ng w e inig re ge n , veel
minde r dan a an de zu id ku s t van B a li. In den oostmoes son is e r
soms ze s à zev en ma anden volslagen d ro o g te , en a lle riv ie ren ,
m e t uitzonde ring van de to e k a d D a ja en de to e k a d S a b a , w ie r
o o rsp ro n g v e rd e r la n dw a a rts in g e legen is d o o rd a t het g eb e rg te
d a a r m e e r te ru gw ijk t, va llen in de v la k te geheel d roog, zó ó droog,
volgens de gew on e z e gw ijz e d e r inlanders , d a t geen m ie r e r
genoeg te drink en zou vinden. G e lukk ig is dit vo o r de me es te
r iv ie re n g ed e e lte lijk hie raan to e te sc h rijv en , dat a l het w a te r,
dat e r nog in den oostmoes son voorhanden is, afgedamd w o rd t
ten behoe ve der v e rd e r la n dw a a rts in g e legen saw ahs, wa n t
g ehe el o pdrogen doen z ij zeld en , dank z ij w a a rs c h ijn lijk het
bes ta an van v ie r b e rgm e re n op B a li, HK B a to e r, B ra ta n , B o e ja n
en T am b lin g an HK a lle op een hoogte van o n gev ee r 3 0 0 0 voe t
boven den z e e sp ieg e l liggende en, volgens de v e rm o e de lijk ju is te
meening d e r Ba lin e e zen , o p ve rs ch illen d e pla atsen on d e ra a rd s ch e
a fw a ie rin g e n bez itten d e die den o o rsp ro n g van ve rs cheidene
riv ie re n vorm en. D a a rom o o k gaan a lle soebak -v ere en igin ge n
op g e re g e lde tijd en n a a r die m e ren te r b ed e va art, en le veren
z e e r nauw g e ze t de vo o rg e sc h rev en o ffe ran d en in de a an hun
o e v e r g ebouw de tem p e ls. Bestond deze co n s ta n te a a n vo e r van
w a te r niet, dan zoude de uitges tre ktheid d e r sawah-v elden veel
g e rin g e r z ijn ; thans re ed s m o et e en goed g e re g e ld e beurtvloeiing
pla ats hebben en kunnen d o o r de sc h aa rsc h h eid van h e t w a te r
v e le soebak s a lle e n m a a r in den westmoes son bep la n t w orden.
H e t to e vo e ren van h e t b e s p ro e iin gsw a te r h e e ft zo o a ls nade r
za l blijken, ve el m o eielijkheden in, m a a r de ges teldheid van het
te r re in is ove r het alg em e en vo o r den landbouw z e e r günstig,
d aa r het e en g es tadige helling he e ft, s te eds in d eze lfd e ric h ting ,
w a a rd o o r h e t g eb ru ik te w a te r ov e ra l g em a k k e lijk geloosd kan
w o rd e n; een a a n gelegenhe id, vo o r het w e ls lag e n van de r ijs tcu
ltu u r van o v e rw egend belang. D e te rre in g e s te ld h e id is om
d eze lfd e reden z e e r günstig vo o r het a anleggen van te rra s s en ,
en m e t v e e l vaardighe id en rege lm a tig he id ges chiedt dat, w a a r d
o o r e lk saw a h -e ig en a a r zo ow e l in het g eb e rg te , w a a r wegens
de s te ile re hellingen en de m e e rd e re p oreusheid van den grond
de sawa h -v ak ke n klein genomen w o rd e n , a ls in de vlak te , w a a r ze
van g ro o te re afme tingen kunnen z ijn, in de gelegenhe id gesteld
w o rd t het hem to eb ed e eld e a a ndee l w a te r van het b ovenste sawah-
vak a f to t a an h e t o n d e rs te to e ten me es ten nutte a an te wenden.
D a a r w a a r r iv ie re n d o o r ve rs ch illen d e rijk je s s tro om e n, g e e ft
d e re g e ljn g van het w a te rg e b ru ik d ikw ijls aanle iding to t ges chil-
len, en in de oo rlo g en die zoo veelvuldig tusschen die rijk je s
vo o rkw am en w a s h e t e en g ew o o n te ,d a t de b e h e e rs ch e rs der b e rg -
s tre k e n , om p re s s ie u it te o efenen op de b ew o n e rs d e r la ag landen,
h e t a ld a a r vo o r de ir r ig a tie benoodigde w a te r afleidden
van den n a tu u rlijk e n w e g dien het volgde, dan w e l tijd e lijk den
E E N S P R O O K J E HK DE R E IG E R EN D E K R A B i
oo rsp ro n g to e voortaan a ls Boelfelfengsch g rondgebied beschouwd
za l w orden. V o o ra l w a s deze kw e s tie hierom van belang omdat
die riv ie r de e enige is die betee ke n is hee ft voor den landbouw
in het g eh e ele o o s te lijk e deel van Boelfeléng, onder den naam
„Dangin P ondjok” nade r bekend. O p vers chillende plaatsen in
O os t-B oelé léng t r e f t men w e lle n aan, wa a rv an voor de uitbreiding
van den landbouw nog p a r tij g e tro k k en za l kunnen worden. In
an d e re stre k e n van Boelé lé ng doet het w e lw a te r in ve rscheidene
soebak s goeden dienst to t aanvulling van het w a te r uit de
riv ie ren , o f w e l men m a a k t e r geb ru ik van to t h e t aanleggen
van bibit-velden re ed s v ó ó rd a t de w e stmoes son is doorgekom en;
uit dien hoofde worden die bronnen dan o ok z e e r op p rijs gesteld
en w o rd t vo o r het instandhouden daarvan door het in de nabij-
heid aanplanten van boomen en door ande re m a a treg e len goede
S H B n een land w a a r h e t w a te r zoo schaa rsch is en zoo
ko s tb a ar a ls in Boelélfeng, m o et de kw e s tie aan wien het
V H ^ B t o e b e h o o r t zoolang het z ijn n atuurlijken weg volgt, als
K | H M van g ro o t g ew ich t g e a ch t w orden. Om tre nt h et antwoord
i S f l B S l o p die vraag te geven b e s ta a t dan ook nie t de minste
tw ijfe l. H e t is de souverein die algeme en als de eenige eigenaa r
w o rd t bes chouwd zo ow e l van de bronnen als van de riv ie ren.
H e t toekennen aan den souverein van de absolute beschikking
ove r het w a te r hee ft z e e r ve el vo o r, zoolang hij de gezindheid
hee ft om me t inachtneming zoove el mogelijk van de belangen
van al zijn onderdanen d a t re c h t uit te oefenen; dan toch vervalt
de w ille k eu rige beschikking ove r het w a te r door de eigenaa rs
d e r in de nabijheid van den bovenloop der riv ie ren gelegen
gronden, die ande rs licht genegen z ijn ro e k e lo o s daa rm ede om
t e gaan, onve rschillig o f zulk s ook s tre k t ten nadeele van la g er
g e legen bouwlanden bij w ie r o p brengst z ij nie t ge'interesseerd
z ijn. Alle en een persoon die geen lo c a le o f individueele belangen
te beha rtigen hee ft kan, vo orge licht d o o r spe ciaa l daa rmede
b elas te am btena ren, den toestand van den landbouw in het g eheele
rijk o v e rz ie n en de a a nw e z ig e hoeveelheid w a te r ten meesten
vo o rd e ele van h e t algeme en doen stre kk en.
H e t beh e e r ove r het w a te r w o rd t door den souverein opgedra-
gen aan den hoofd-s&dahan, die op zijn b eu rt da a rb ij te r zijde
ges ta an w o rd t door de onder-sédahans en de soebak-hoofden.
W ille n alzo o eenige personen o f ve reenigingen r iv ie r- o f bron-
w a te r g ebruik en, dan m o et e e rs t de vergunning v e rk regen zijn
van den souv ere in, en d a a rtoe hebben z ij zieh door tusschen-
koms t der onder-sSdahans te wenden to t den hoofd-s&dahan, die
daa rna a ls g ede lege erde van den vors t een p la a ts e lijk onderzoe k
Instelt, om na te gaan o f het punt w a a r men den nieuwen dam
wil aanleggen v e r genoeg ve rw ijd erd is van de re ed s in dezelfde
riv ie r bestaande dämmen, om de soebak s die vandaa r w a te r
ontvangen d o o r de nieuw é aftapping niet te z e e r te doen bena-
dee len. Een b epa alde afstand w a a ro p de nieuw e aftappingen
van de re ed s bestaande v e rw ijd e rd moeten z ijn, Is nergens voorw
a te rto e v o e r op eenig punt zoodanig v e rm e e rd e rd en , dat alle
b enedenstroom s g e legen dämmen ve rnie ld w e rd e n H e t land-
schap B o e lè lè ng v e rk e e r t in d it o p z ich t In e en onafhank elijke
positie , d a a r de lo o p d e r riv ie re n z ieh bijn a g ehe el to t eigen
grondgebied b ep e rk t, en is al de o o rsp ro n g van somm ige riv ie ren
aan gen e z ijd e d e r gren zen , het w a te r s tro om t d a a r d o o r zulk e
d ie pe ra vijnen , d a t e r gee n ge v a a r b e s ta a t dat h e t a fgeleid zal
w orden. S le c hts van é én riv ie r, en w e l van die w a a ru it de
s aw a h s van T é d ja k o e la h a a r b e s p ro e iin gsw a te r ontvangen,
w a s h e t in v ro e g e r tijd tw ijfe la c h tig , o f h e t g ro o ts te deel van
h ären loop to t Boelè lè ng s ch dan w e l to t Banglls ch grondgebied
b ehoorde, doch van de gelegenhe id, die z ie h aanbood to en op
den 3 en J a n u a ri 1 8 8 4 een o v e reenkom s t to t gren s reg e lin g me t
den v o rs t van Ban g li to t stand kw am , is g e b ru ik g em a a k t om
te bedingen, d a t de g eh e ele r iv ie r m e t haa r o e v e rs to t aan den