
A. Perislomium internum externo adglutinatum.
a. flor, hermaphr.
( P t y c h o s t o m u m H s c h .)
1 . BRYUM CERNUUM B r c h . e t S c h p . H e d w . ; caule ramoso,radicante ; fo liis p a tu lis, avato-acuminafis,
c o n c a v is, coala ex currente mu c ro n a tis; capsula in pedicello elongato magis minusve curvato nutante
v e l p en d u la , p y r ifo rm i, operculo p á r v u lo , co n v exo , a cum inato, annulo magno.
Cynodonlium cernuum H e d w . Spec . musc. .5 8 , T . 9 . S c hw ä g r . Suppl. 1 , F . I , p . I IO .
Didymodon cernuum S w a r t z musc. s u e c ., p. 2 9 e t 8 5 , T . 1 , f. 2 .
Ptychostomum cernuum H o r n s c h . Regensb. hot. Zeit. 1 8 2 2 , S y l l o g . I , p. 6 4 . — B r id . B ryo l. unit'. I,
p . 6 0 0 . — S cuw ä g r . ii i L in n . Spec, p lant. E d . 5 , p. 7 7 .
Ptychostomum pendulum H o r n s c h . 1. c i t . B r i d . B ryo l. unie. 1, p . 5 9 9 .
Ptychostomum caespiticium B r i d . Bryo l. univ. 1 , S u p p l., p . 8 3 7 .
Ptychostomum compaclum H o r n s c h . bot. Z eit. 1 S 2 2 , S y l lo g . I, p . 6 2 . — S c h w ä g r . Suppl. II, I, p . 5 6 ,
T . 1 1 5 . — e j u s d . L in n . Spec, plant. E d . 5 , p . 7 8 . — B r id . B ryo l. unie. I , p . 5 9 8 .
H.ibit. In d e p r e s s is , montosis alp in isq u e ad t e r r am , ru p e s e t m uros to tiu s fe ro Eiiropae .
Soeiis B r . caespilicio a tq u e inclinato b au d r a ro o cc u rrit.
Ma tu r. A e s t a t e .
T a b . L Caespites s u b p u l v i n a t i r a r i u s c o m p l a n a t i , c o m p a c t i , t o m e n t o p u f e s c e n t e i n t e r t e x t i . Caulis
l i n e a s d u a s a d d u o d e c im l o n g u s , r a d i c u l o s o - t o m e n t o s u s , i n n o v a t i o n i b u s r a m o s u s . Folia i n f e r i o r a o v a to -
a c u m i n a t a ( 5 a , 6 a ) e t o v a t o l a n c e o l a t a ( 5 ) , r e m o t a , d e m u m e n i a r c i d a ; s u p e r i o r a ( 6 ) c o n f e r t a , in
c o m am d i s p o s i t a , l a t e o v a t o - a c u m i n a t a , a c u u i i n e p o r r e c t o , s u m m a ( 7 ) v e r s u s a p i c e m a n g u s t i o r a , f o l i i s
p e r i c h a e t i a l i b u s e x t e r n i s s u b s im i l i a ; o m n i a c o n c a v a , m a r g i n e r e c u r v a t a ( 6 x ) , i n t e g e r r im a v e l a p i c e
g r o s s e s e r r a t a , c o s t a s o l i d a i n c u s p i d e m p r o c e d e n t e ( 9 ) v e l s u b a p i c e e v a n e s c e n t e ( S ) i n s t r u c t a ; c o m a n t
i a j ú n i o r a l a e t e v i r i d i a .
Florescentia h e rm a p h r o d i r a , r a r i u s a n t l i e r i d i a s o l a in g e m m a d i v e r s a i n c l u s a ( 1 0 ) ; p e r i c h a e -
t i u m p o l y p h y l l u m , f o l i i s e x t e r n i s c a u l i n i s s im i l i b u s , i n t e r n i s ( 1 1 ) m i n o r i b n s , o v a t o - a p ì c u l a t i s , c o s t a
e v a n i d a i n s t r u c t i s , t e i i e r i s ; g e n i t a l i . ! s a t n u m e r o s a , p a r a p h y s i b u s i n t e r i n i x t a ( 1 2 ) .
F ru ctu s: c a p s u l a i n p e d i c e l l o Ä — I j u n c i a l i e r e c t o s u b f l e x u o s o s i c c i t a t e v ix t o r t o ( 1 5 ) n u t a n s ,
c e r n u a v e l p e n d u l a , p y r i f o r m i s , c o l lo p l u s m i n u s l o n g o r a r i u s u l t r a s p o r a n g i i d im i d i u m a c q u a n t e ,
m i c r o s t o m a , s i c c i t a t e p o s t o p e r c u l i J a p s u m s u b o r i f i c i u m p a u l u l u m c o n s t v i c t a ( 1 5 ) ; c a l y p t r a ( 1 3 ) c o -
i i i c o - c u c u l l i f o rm i s , m i n u t a ; o p e r c u l u m ( 1 7 ) p l a n o - c o n v e x u m , a p i c u l o o b t u s o r e c t o i n s t r n c t u m ; a n n u l u s
( 1 4 ) m a g n u s , c o m p o s i t u s , s p i r a l i f e r d i s s i l i e n s ; p e r i s t o m i i e x t e r n i ( 1 9 ) d e n i e s l a n c e o l a t i , r u f e s c e n t e s ,
a p i c e p a l l i d i , m a r g i n e h y a l i n i , i n t e r n i m e m b r a n a h y a l i n o - I u t e s c e n s , p l i c a t a , c u m p r o c e s s u b u s a t q u e
c i l i i s d e n t i b u s a d g l u t i n a t a , h o r u m s e p a r a t i o n e d i l a c e r a t a ( 2 0 ) .
Sporae flav e sc e n te s , g lo b o sa e , laeves (21).
A i t u i e i 'k . B e i d ie s e r A r t k o n n n t, w ie b e i D r . eae-
» p ilic ium , e in in s ü n e n d lic l ic g e lle n d e r W e c h s e l liiiis ic h t-
Hch d e s m e h r o d e r m in d e r diclKen R a s e in v iic h s c s , d e r
R i c h tu n g d e r B l ä tt e r u n d d e r F o rm u n d G rö s s e d e r K a p s
e l v o r.
W ir b e s ifiien E x em p la re au.s N o rw e g e n , w e lc h e v o llk
ommen m it H ivDw io '.s Ci/n o d o n lium c e rn u um Ü b ereinkomm
e n . Mit d ie s e n ä lm lic lic F o rm e n fa n d e n w i r in d e r
Gi'g e iiil vo n Z w e ib rü c k e n u n d an v e rs c h ie d en e n a n d e r»
S f e lle ii d e r V o g e s e n , w o d ie s e lb e n in G e s e lls c h a ft v on
D r y u m in cH n a tum an feu c h ten M a u e rn o d e r S te in e n häufig
R em . Comme le D r . c a e s p it ic iu m , c e lte e.spèce offre
u n e v a r ié té in fin ie d a n s s a m a n iè r e de fo rm e r d e s c o u ssi-
n e t.s , (laii.s la d ir e c tio n d e s f e u ille s e t la fo rm e de lu
c ap su le .
N o u s |>ossédüns d e s é c h a n tillo n s d e la N o rw è g e <jui
s 'a c c o rd e n t e x a c tem e n t a v e e la fig u re q u e H udvvig do n n e
d e so n C y n o d o n lium c e rn u um . N o u s en a v o n s tr o u v é des
fo rm e s .seml.ilables d a n s le s e n v iro n s de B e iix |)n n (s c t l\
d if f é r e n te s a u t i c s lo c a lité s d e s V o sg e.s , oi'i e ile s s c Iro u -
v c n t f ré q u em m e n t s u r le s m u r s e l le.s p ie rre .s huinide.s,
e n so c ié té du B r . in c lin a tum . D a n s les lieux uride.s.
Vorkommen. A n tr o c k e n e n , s o n n ig e n S t e ll e n b le ib e n d ie
S te n g e l k ü r z e r , d ie R a s e n w e r d e n d ic h te r u n d m it e in em
s f ä rk c rn F ilz e d u r c hw e b f . A u f d e r E r d e s in d d ie S läin in -
d ie n f r e i e r , d ie B lä tte r m e h r a u s g e b r e i te t u n d d ie K ap -
s e ls tic le e rr e ic h e n o ft e in e b e d e u te n d e L ä n g e ( F ig . 1).
D ie K a p s e ln s in d b a ld l a n g - , b a ld k u r z -b irn fo rm ig ,
g ew ö h n lic li w ie b e i ß r . in c lin a tum , w elch em d ie se P fla n z e
d u r c h a u s ä h n e lt, g e g e n d e n M u n d h in e tw a s a u fg e tiie b e n .
D u rc h d ie s e E ig e ii.s c h a f t, so w ie d u rch d a s k le in e D e c k e l-
ch en w e rd e n b e id e A rte n le ic h t v o n B r . c u e sp ilic ium u n te
rs c h ie d e n , Dr . cernMMHt a b e r v o n B r . in c lin a tum d u rch
d a s P e r is to m , d ie lä n g e r e n S p itz e n d e r B l ä tt e r u n d , na ch
ab g efallen em Deck el, d u rch d ie sc hw a ch e Z u sum m e n z ie liu u g
u n te r d e r K ap s e lm ü n d iin g .
P ty c h o s tom um p e n d u lum H ornsch. u n d P t. c a e .ip itic im n
B r id . (fig. 2 ) , v o n w e lc h e n w 'ir d u r c h u n .se re n F r e u n d
F unk O rig in a l-E x em p la re zum V e rg le ich e e r l i ie l te n , z e ic h n
e n sich n u r d u r c h g e r in g e r e G rö s s e u n d a u fr e c h te re ,
m itu n te r e tw a s b r e it e r e B l ä t t e r a u s . E s s c h e in t dies.s
ü b e rh a u p t d ie A lp e n fo rn i v o n u n se rfiu i M o o se zu se y n ,
d e n n w i r b e s itz e n d ie se lb e au ch a u s d e n S c liw e iz c r-A lp e ii.
P ly c h . com p a c lum H rnscu. (f, 3) is t e b e n fa lls n ic h ts a n d e r s ,
a ls e in e k le in e , d u rch d ic h tem R a s e nw u c h s b e d in g te F o r -
menmo d ific atio n . W ir h a tte n o ft G e l e g e n h e it, d ie s e F o rm ,
so w ie die v o rh e rg e h e n d e , au ih r e n n a tü rlic h e n S ta n d o r te n
zu b e o b a c h te n , u n d n ic h t s e lte n b e id e in d ie Stam m fo rm
ü b e rg e h e n zu s e h en .
N a c h S chwagrichen (L inn. S p e c . p l. ed . 5 , p. 77 u n d
78) so lle n d ie B l ä t t e r b e i P t. c e r n u u m , e v id e n te r ma rg i-
n a ta , b e i P t. c om p a c lum m a rg in e in c r a s s a ta s e y n , w a s
w i r bei k e in e r d e r u n s b e k a n n te n F o rm e n je b em e rk t h a b
e n . W o h l s a h en w i r b e i a lle n die B la tt rä iid c r b a ld m e h r,
b a ld w e n i g e r z u rü c k g c s c h la g c n , so d a s s be! o b e rflä ch lic h e r
A n s ic lit le ic h t zu d e r A in ia lmie e in e s m a rg o in c ra s sa lits
k ö n n te g e fü h r t w e r d e n . S o lch e T ä u s c h u n g e n s in d n iclit
s e l te n , w'ie s ic h a u s v ie le n B e le g e n n a cln v e i.se n lie s s e !
A n e in e r u n d d e rs e lb e n P f la n z e k ommen ü b r ig e n s o ft B lä tte r
m it g e z ä h iic lle r u n d u n g c z ä h n c ite r S p itz e , m it d u rcb la u feu -
d e r o d e r v c rs c ln v in d c iK le r R ip p e v o r (F ig . 8 , 9).
D e r zw itto r ig e B lü th e n s ta n d ä n d e r t d a h in .a b , d.ass
K n o sp en V o rk om m en , d ie m ir m ä n n lic h e S c h lä u ch e e n th
a lte n ; d ie fru e h ltr a g e n d c n P e r ic h ä tie n in d e s s e n e n tlia ltc n
im m e r b e id e r le i G e ic lile c b ts tlic ile .
M a n h ie lt d ie s e A rt la u g e f ü r e in e S e lte n h e it, eb en so
B r . in c lin a ln m , w e il m an b e id e M o o se w e g e n ih r e r
A eh n liclik eit m it B r . c a e sp ilic ium ü b e rs a h . W ir b e s itz e n
d ie s e lb e je d o ch a u s v ie le n T lie ile n E i i r o p a 's , a u s deu
N ie d e ru n g e n so iv ü lil a ls a u s den I liic h g c b i rg o n . I u eb en e n
G e g e n d e n kömmt s ie h a n p fsä ch lich a u a lte n M a u e rn u n d
a n s te iu e rn e ii B rü c k en v o r , w o s ic in G c s e lls c lia ft vo n
D id ym o d o n r ig id u lu s un d c a p illa c e u s , B r y u m c a e sp ilic ium
um! for^wesccns w ä c h s t , u n d o ft z ah lre ich e P u l.stc r b i ld e t;
in G e b irg e n lie b t s ie S t e in e , in d e r N älie v o n B ä ch e n ,
o d e r feu c h te F c ls e n r ilz e n .
e x p o sé s au s o l e i l , ia lig e r e s te plii.s c o u ilc , le s gazon.«;
d e v ie n n e n t plu.s to u ffu s e t s ’e n tre la c e n t d’un f e u tr e r a d ic
u la ir e tr è s d e n se (v . f. .3), c’e.st a lo rs le P ty c h o s lom um
c omp a c ium R .scH.1 q u a n d le s p la n te s crui-ssent s u r la te r r e ,
le s tig e s so n t m o in s r a p p r o c h é e s , le s f e u il le s jih is éfalée.s
e t le s p é d ic e lle s a t te ig n e n t s o u v e n t u n e le n g n c u r c o n sid é r
a b le (v . f. 1 ).
L e s c a p su le s s o n t ta n tô t lo n g u em e n t ta n tô t b riè v em e n t
p y r if o rm e s , comme c e lle s d u B . \ in c lin a tu m e lle s .voni un
p eu re n flé e s v e r s lo r if ite . Ce c a r a c tè r e , a in s i q u e le p e tit
o p e rc u le p o in tu , p e rm e t d e d is t in g u e r au p r em ie r cnup-
d ’oeil c es d e u x c s |)è ce s d u B r . c a e sp itic ium : le D r . c e r n
u um de so n c ô té diffère d u B r . in c lin a tu m p a r la pé-
lis tom e , p a r le s p o in te s d e s f e u il le s p lu s a longéc.s e t p a ila
lé g è r e c o n tra c tio n q u i d e v ie n t s e n s ib le au d e s so u s de
l ’o rifice a p rè s la c h u te d e l'o p e r c u le .
L e s P ty c h o s tom um p e n d iilw n H sch. e t P t. c a e sp itic ium
B r id . (lig. 2) d o n t n o tr e ami F unk n o u s a c omimiiiiq u é d e s
é c h a n tillo n s a u th e n t i q u e s , n e d iffé ren t du B r . c e rn u um
q u e |i.ar u n e ta ille m o in s co n .sid érab le e t p a r d e s fe u ille s
p lu s d r e s s é e s , p a rfo is u n p e u p lu s lo n g u e s . I l p a ra it q u e
c 'e s t cil g é n é r a l la fo rm e a lp in e , c a r n o u s la possédon.<
au.ssi d e s alpe.s d e la su is s e .
N o u s a v o n s s o u v e n t o b s e rv é c e s d iv e rs e s fo rm e s d au «
l e u r lie u n o t a i , e t n o u s é tio n s à -même d e le s v o ir p a s s e r
to u te s d a n s la fo rm e -ty p e de l ’e spèce.
S e lo n ScHWAEGRiCHEN (L inn. S p . p l. ed . 5, p. 77 c t 78)
le s f e u il le s d u 7*1. c e rn u um s e r a ie n t „ e v id cn te r m a r y in a ta ,“
c e lle s d u P t. com p a c tum „m a rg in e in c ra s sa to ce d e rn ie r
c a r a c tè r e n ’a jam a is é té o b s e rv é p a r n o u s d a n s le s fo rm
e s q u i n o u s s o n t conmic.s. N o u s n ’.avons v u d a n s to u te s
q u ’u n b o rd s im p le jiliis o u moiii.s rec o u rb é , en so r te q u ’un
e x am e n su p e rfic ie l p o u r ra it fa c ilem e n t f a ir e a dm e ttre u n m a rg o
in c ra .fsa tu s . I l cxi.ste d u r e s t e de n om b reu x e x em p le s ou
l'o n a p r is d e s f e u il le s r e c o u rb é e s à le u rs b o rd s p o u r d e s
f e u ille s m a rg in é e s . L e s b o rd s d e s f e u il le s d'ans n o tr e e spèce
o ffren t s o u v e n t v e r s la p o in te d e s d e n te lu r e s , s o u v e n t
e lle s cn so n t d é p o u rv u e s ; d a n s la même p la n te ia n e rv u r e
d é p a s se le lim b e ou e lle d is p a r a ît au d e s s o u s d e son
somm et.
D a n s le s fleu rs à se x e s é p a ré a u c u n e fé c o n d a tio n n ‘a
lie u , d e so r te q u ’on n e tr o u v e le s f r u i t s q u e d a n s le s in v
o lu c re s b isc x u c is .
O u a lo n g tem p s r e g a rd é .c e tte e sp è c e , a in s i q u e la
s u b s é q u e n te , comme u n e pl.anfe r a r e , p a rc e q ti’o n la c o n fo
n d a it o rd in a irem e n t a v e c le B r . ca e sp ilic ium . N o u s
l'a v o n s r e n c o n tr é e d a n s b e au c o u p d’e n d r o it s ; d a n s la pla in e,
s u r le s v ie u x m u r s e n so c iété d e s Did ym o d o n r ig id u lu s
c t c a p illa c e u s , _des B r . c a esp ificiiiin c t to rg u e sc e n s ; d a n s
le s m o n ta g n e s , où e lle a im e le s p ie r r e s d a n s le v o i.sin ag e
dos r n is s e a u x , o u le s f e n te s d e s ro c h e rs u n peu h um id e s ;
e lle n o u s e s t p a rv e n u e e n o u tr e d a n s p r e sq u e to u s le s
e n v o is d e B r y u m q u i n o u s o n t c lé f a its d e s d if f é r e n ts
p o in ts d e l 'E u r o p e , m a is to u jo u r s co n fo n d u e av ec d ’a u tr e s
e sp èc es.
1,^., I
i l