TABULAE PIIYSIOGNOMICAE EXPLICATAE. T J X V I I
locum novae silvae, ol)teg!tiir brevi tempore gnimiiie
ileiisissimo (Triilet/ide glulinosaj, quod nomiuaut coloui
Cnpim melado sive de Gordura, idque caespitibus
moUibus continuo latins serpens totum denique spatinm
occupât. Idcirco illius regionis iucolae, ubi hoc
gramen i!s fit obviam, humum aestimant yUissimi pretii.
Alibi praecipue tum proveniunt magnae Pilices, uti Vieris
emulata, CheilantUe rigescens etc. eodem fere mollo,
quo apnd nos Pteris «f/îri&i«.
Ilaec vero sufficiant quamvis pauca et exigua, ex
quilius rationes agricuUnrae Brasilianae perspiciantui-;
looornm sane diversitates multuin immulant atque in
ÜS potissimum regionibus, quae Coffea araUca conseruutur,
accuralior colendi ratio qnaesita est, ut uobiles
Imjus pretiosae plantae plautationes aliquautmii
(eniporis (rugiferae maneaut. Quo mimis explicatius illas
condltioues digeramus instituti termini prohibent.
Quodsi nohilia, quae in silvis ilUs invenumtur,
li>^ni »eiiera in tanta culturae socordia paruin ne dicam
nihil a'tlhibciitur, id sequitur ex locorum longinquitate et
connnercii inopia. Nam quo fiat n.odo, ut gravis oneri.s
li»na, quae sollerti manui fabrornm et tinguendo, aut
navibus extrucndis domibusque et molis aediiicandis
aut aliis artibus perquani usui forent, e profundis et
aviis silvis in flumina uaviura patientia, ad oram marili,
nam aut in finituma loca transportentur ? Maxima
igitnr pars harum arborum una cum reliquis virgultis
et deterioribus caudicibus in extirpando deletur atque
ibi dumlaxat, ubi liberior est trausitus, respicit agricola
nobilem illam telluris progeniem.
Numeras quidam arborum, quae juncturae deusitate
et pari ad naves construendas et alias res conficiendas
finnitate exceUunt aut etiam colorum, quam mcludunt,
nuiterie, jam quum Brasilia Lusitanorum erat
colonia, nomine Madeiras reals vel Paos de lei insigidtus
est et in regalia relatus; quo pacto aut prorsus
non colonis singulis licebat eas caedere aut non
nisi postquam antea apud magistratnui erat deuunciatum.
Hoc maxime observabatur in ligno quod voeafur
brasilum aut nostratibus peruambucanura, unde terra
cognomen recepit. Ejus exportatio privatis lege severa
erat denegata et quantum a siuguUs in silva aliqua
excidenda ejus Ugni defectum aut reservatum erat,
id magistratni provinciae eraut transmittendum. Facile
vero Ubi persuadebis, ejusmodi edicta sacpenumero
(uisse illusa et maguae parti nobilium lignorum, quae
in agris colonorum reperiebantur, non fuisse consultum.
Inde intelligitnr, quo modo non solum quaesitum illud
lignum brasilum, verum alia quoque genera rariora magfs
magisque evanescaiit. Granino autem prudentissimos
homines audimus querentes, quod aequo citius deleantnr
silvae primaevae cum alibi, tum maxime in oris
maritimis, ut sit verendum, ne complm-es pretiosae species,
quae lentissime accrescunt, in tanta strage plane aboleantur
aut certe valde deminuantur, atque etiam antea,
quam hoc eveniat, hie illic perniciosa irrepat lignorum
inopia, qua mulla industriae opera nequeant exigí, quae
nisi copia ligni largiore non possunt succedere. Cujus
Lxvni
rei documentum aDFero, quod jam tunc officnia ferraría
S Joannis d'Ypanenia in prov. S. Pauli ninno lignorum
pretio urgebatur et alia ejusmodi minora mstituta
in prov. Minarum ob earn causam intermiserunt opera.
Idcirco inaximi interesse oportet, ut caedeiidis sdvis
primariis magistratus praeficiantnr singidares atqne omnino
libera opinionibus de agrorum silvarumque cidtura
ratio inter Brasilianos dispergatur; quamquam hodie
quidem contrarium potins factum est, qua re silvae quam
celerrime pessum eaiit necesse est. Edicto nempe imperii
iis colonis, qui in remotis vacuisque et ab ludorum
turba frequentatis silvis sunt habitatiu-i, in decern
anuos inununitas et alia emolumenta sunt , concessa;
quam ob causam multi coloni, in longinquos sUvaruin
tractus profecti ibique ab omni imperio soluti semibarbaram
vitam degentes, silvas qoalicunque modo devastant.
Sed quum singuli hi coloni fere non possint
custodiri et ad tributa solvenda adigi, tantum abest ut ex
ilio edicto agricultnrae aut humanitati civitatique quidquam
commodi redimdet, ut nihil dum eo efi'eclum sit,
nisi ut silvae pristini aevi iramodice extingnautur.
At redeamus ab Ms, quae in universum nobis succurrerunt,
ut alia quaedam de silvis istis afl-eramus, quantum
illae arbores in commune commodum aliquid eouferant.
Omnium lignorum nobilioris speciei, quae in illis
silvis cernuntur, pro magnitudine, utilitate, usu singular!
adaptata scientiae divisio, qualem nostratibus Botanica
quae dicitur forestalis subministrat, ea adhuc est inter
pia desideria, praesertim quum tali incepto illud valde
sit obstáculo, quod in diversis extensi regni provincia
modo diversae arborum species eodem nomine insignitae
sunt, modo uni eidemque diversa iiiduniur nomina.
Deinde ubi simul cogitaveris, quot et quantae botanico
offerantur difficultates, hasce arbores in obscura nocte
silvarum quaesituro carumque flores fructusque coUectos
uti par sit scientiae definituro, non erit, quod multuin admireris,
hanc ipsam florae brasilianae partem utilissimam
tam parum adhuc esse excultam, atque accuratam liarum
specierum cognitiouem in futura oporlere tempora differri,
quando contmuo studio uti migrantium ita doniesticorum
virorum huic rei satis lumiuis fuerit allatnm. Eae arbores,
quae praecipuo nomine Pms reaès O'Cgiae arbores)
appellantur, a summo magisti-atn maxime ad aedes navesque
condendas commendatae sunt. Aliquot illarum
perpetua experìentia ita sunt cognitae, ut quo possint
modo optime adhiberi inter omnes constet, utrum ad
aedificia in terra aut in aqua aut in aere extruenda
conveniant an sint materia navalis et cui parti maxime
idoneae.
Lignorum vero, quae colores continent, hie prae allis
indicandum est illud cui ten-ae cognomeutum debetur, Páo
Brasil, quod lignum apud PISONEM Ihirapilanga, i. e.
rubrum vocatur. Alii Brasiliani distinguunt illud nomine
Brasil Mirim, i. e. minus. Est Caesalfinia echinata L.
vel Caesalpinia vesiearia, VKLLOZO Flor. Flumin. IV.
tab. 89. Alia species minoris pretii est quae dicitur
Brasil Assu, i. e. majus vel Rozado oh succum minus
fuscumroseum, Caesalpinia Brasiliensis. Ligni flavi.
LXIX TABULAE PHYSIOGNOÌMICAE EXPLICATAE. L X X
Brasilianorum Tatagyha vel Tataiia, m Brasilia tres
species;sunt in usu: Broussonetia tinctoria Mart Veil.
Flor. Flumin. X. tab. 22, Broussonetia brasiliensis Mart,
et Broussonetia Xanthoxylon, ad quam Morum Tataibá
Veil. Flor. Flumin. X. tab. 21 pertinere est verishnile.
Regiorum lignorum complura maxime ad eleganti
» supellectilia adhibentur efliugenda. Hue referas
diversas species Jacaranda, quae ex parte sunt Bignoniacearum
; hue lignum pulcherriraum flavum Pm
mnarello vel Setim et rubris flavisque vel albidis
striis ornatura Macacuuba vel Moira-pinima, quae
ambo uti Páo viólete et Vinhatico multoties usurpa-
(inn inter Leguminosas sunt.*)
i^) Aliit e.-iquo complura horum lignorum genera, ne nimis late de
nostro scopo aberrcmus, non nisi online literarum afferre idoneum
viiletur; in qua ro id in memoriiun revocaverim, diversas
arbores in diversis provinciis vario nomine insigniri, ct nomina
systematica in paucis aliquot addanij ui,; nulli dubitationi sunt obnoxia.
Acapii. Aileriio. Amburanit; in prov. Minarum et Baliiensi
Bursera leptopiileos M. Andiroba: Canipa gujanensis. Annuirli
V. Aìigali V. Andira; amargoso v. Aracu!/, Coco v. Urorreinit,
pintado v. pìttima, preio, vermelho, verdadeiro: Andira
stipillacea, antiielmintica, Pisonis, ormosioidesj rosea rei.
AJinico: Acacia Augico jvl. Arotira: Scldnus riioifolia, tcrebin-
Liiifolia. Jtacori: Platonla insignis. _ Baiata v. Jnqtietibti vervtdlw
: Curatari estrelleusis Haddi v. Py.vidaria macrocarpa Scliott.
Barahii. Batitiga-, brattea, vermetha. Bifiliá. Braiiiia V. Baraiiiiita,
Bralttina, Maria prêta: Mclanoxylou Braúna Sciiott.
Oiiraiihem ; Ciirysopbyllum. Camaçary. Caruba vermelha. Cattellar
amarena, bentn v. Mettjuba, Capitao-mur, Capororoca,
Jacú, verdadeíra s. da Serra, da vargem, Tapinhitam, vermclka
v. da follia larga; Laurineae variae. Canella prêta:
Ncctandra nioUis. Capreitva v. Capiireigba, Balsamo, Páo
dioico, Jacaraitda Cabitítta : Myroxylon? Carvalìto. Castattheiro
do Para: Bertboiletia excelsa. Catigiia: Triclúlia Catigud.
Cedro; fitto, ordinarioj vermelho : Cedrela br.asiliensis. Coitdtirû
V. tìandurt'Cj Gondorà, Páo vertnelho : Leguminosa. Cttviarü
: Dipterix odorata et pterota. Garaiitto. GibataH v. BataS,
Guratatí tmenda, Qttebra machado : Astronium frasinifolium
Schott. Guttsalvo Alves. Grapecihe. Guattattditii. Gtiarabíi
V. Gtirabu prete: Astronium concionum Sci)ott. Gtiarabú roxo
V. Páo roxo v.Roxitiha: Orectospermum Scliott. Gttarapariba v.
Vrupari, Tata pipoca, Piittba: jMaragnanieusiiius. Arapari, Vpeíina,
in ius. S. Catbarinae. Ipe-boja: Leguminosa. ïpe peroba,
prete, tabaco: Tecomae et Jacarandne variae. Itapicurá v. Itapictirá,
Tapicttra, 7'apictirit. Jtaitba. Jacaranda; brattea,
mtilato, preto, tàn : Jacaranda brasiliana rei. Jacareítva v.
Landim, Landg, Lan tí ni : Calophylium brasiiieuse. Jatai v.
Jatíúty, Jitahy v. Quebra Machado ; Outea gujanensis et Hymenaeae.
Jattibá v. Jatobá: Hynienaeac species. Jaquetibá v.
Jequetivá, Jiqtietiva: Curatari legalis. Jetliietiba; macho, Inhahyba,
Gíboia, de Cheiro, Sassafras, Barrtiga, Canella Sabat:
variae arbores. Jipio V. Gororoba. Joairana. Lotiro;
preto, branco rei.: Laurineae. Macacaitba v. Moirapiititna, Páo
pintado: Leguniinos.a. Maçarattdtiba v. Mata Mata: Esclweilera
grandifolia et aiiae. Madeira nova. Mocetahyba v. Messetaiiba.
Oitg V. GtLÍty; -Cica, -Ccroya: Ficus. Pài) amarello v. Setiín:
in Para Leguminosa. Páo d'Arco; Parica, Lapacho; Jacarandae
et Tecomae sp. Páo Rosa v. Cegó Machado, Sebastiáo d'Arrtcda:
in Goyaà Pliysocalymma fioridum. Páo ferro v. Ibiraétè, Atilcnilha:
Leguminosnc variae. Páo preto: in ¡Minis Miscolobiura
viülaceum. Paroba v. Vperova; branca, vermelha, amaretta,
amargosa, mirittt; Ormosia^ Andira, Leptolobiuni. Parovinha: in
Minis Acosmium. Pinheiro : Araucaria br.asilinna. Piquia v. Piqtii,
Peqtíim; amarello s. Miriiidiba, preto, marfini: Caryocar. Puttimnjíi;
majo, femea, V. Cerjeira branca: Leguminosa. Quirí.
Sapucaja: Lecytiiis Pisonis. Saptteaja brattea: Lecythis lanceolata
Poir. V. minor VeU. Fl. Fl. V. t. 85. Sindiiba. Sucupira v.
Tab. pbysiogn.
Post hrevem hanc enumerationem, quae hodie quidem
non potnit latius extendí, ad ipsam praesentís tabulae
descriptionem nos conferamus. Hic cum maxime
spectanti occurrit gigantea arbor, quae sinistram partem
tabulae occupât. Ficus quaedam, quae inter ingentes
ac uobiles Brasilianarum silvarum plantas multum
eminet (l^icus grandaeva Schott.). Hujus arboris
lignum non valde est deusum et grave, veruni
potius leve et celeris incrementi, ut tamen ipsa ad
summam seuectntem perveniat, id quod in arboribus,
quae facilius lignum efFingimt, rarius obtinet. Ejus
caudex ascendit 80—100 pedes ramosque suos in coroiiam
diffundit admoduin extensam. In incremento autem
id habet singulare, quod coUum radicale ipsasque
radices horizontales non sub tellurem abscondit, sed
miris anfractibus per cam plus minus undulatas radiorujn
instar dimittit; illae radices non, uti nostratibus
solemne est, sunt semiconvexae, verum ab utraque
parte compressae et planae, ut crassae assi consimile»
fiant. Vetustae alicujus arboris radices horizontales
consequuntur longitudiuem 20 vel 30 pedum atque pari
ratione sursum sese extendentes ad altitndinem perveniunt
5 •— 8 pedum, mide fit, ut arbor radiis báseos circa
centrum snum complures effingat quasi concameratioues,
quae saepissime viri erecti sunt capaces. In duabus
ejusmodi particulis quondam cum comitibus meis
noctem transegi, eas summas asserihus et sarmentis a
nocturno rore et imbre defendeutes, neque aliter atque
in conclavi clauso degebamus. Haec propria sane
formatio planarum earnmque supra humimi elatarum radicuni,
quae in Europa lumquam cernitur, in Brasilia
Cepo apeba aut corrupto nomine Sapupema appellatur.
XVII. PROSPECTUS E CACUMINE MONTIS SERRA DE TAGOAHY
IN ORIENTE.«, PROV. BIO DE JANEIRO.
Viatoribus Sebastiauopoli in provinciam S. Pauli
tendentibus primus moiis trajiciendus est Serra de Tagoahy,
quod jugum in arduum escendens gneisso coiistitutum
et fere totum a radicibus usque ad cacumen
densa silva primaeva est contectum. Imago quam proposuimus
a TUOMA ENDERO, qua est insignis arte, admnbrata
est atque ex eo loco, quo via in ardnis ambagibus
sese ita in silvas insinuât, ut prospectus iu planitieni
orientem versus positam totus amittatur. Dolenduin
est, quod splendidam colornm non possimus reddere
magnificeutiam, qua ibi plaiiities, haud ita magno
monte — qui est ab lu-be Rio de Janeiro euronotum —
finita et pellucido coelo supra velata apparet tamquam
illustrata ; nihilominus spectanti licet e pictura cognoscere,
quo modo ibi vegetatio arvalis virgulti« et silvis inferiorum
gentium interrumpatur. Neutiqnam enim sunt luci
illi insulae similes et solitarii, quos jam in tab. II. et
Sactipira, Sebipira, Sicopira, Saptipira; Acari-açit - mirim, àa
praia, branca, amarella: Bowdichia, major, lloribunda. Tapinhtian
V. Tapihoam: Laurinea. Tatù. Tauari: Lecytbidea. Vruçtica.
min. Utunica. Vinhatico v. Subigambuga, Aranhayato,
Cacunda; amarello, bravo, preto, vermelho vel Testa de boy:
Leguminosa; Echyrospcrmum Scliott. rei. Tito: Guarea purgans.