^ c o ^
urbibus &I0CÌS pluribusfuíRciant; ne quid feorfum de ¿o r í» dicam cultißmis,
oranique amosno Flor¡e Pomonea apparatu abundantibus.
Remotior ab Vrbe tra äu s , maxime orientem, meridiem ac feptentrio-
nem verfus, J jlv a ,v e t e r is Her cjttia p o rtio , paffim tamen pagis & oppidis
interpolata, longe lateque dilTeminata exiftit. Qua autem Paiatinatui fu-
periori jungitur agerNoricus, apparet montofior & lapidofus admodum, ita ,
ut plus fsp e lapidum quam gleb s in arvis confpiciatur, ipfeque fegetes è la-
pidibus pullulate videantur. Imminent hinc inde vallibus prerupt¡e¡rupes,
è f faxorum moles, afpeilu fatis hórrida, & fubitaneaiii minitantes ruinam.
Neque veto defunt pinguia pajcua kP gtebse purloris a r v q , tum alibi
yifenda, turn circa Hersbruccuin inprimis; ftcuti pratorum boni tate lupuli
cultura excellit Altdorjfium noftrum. Sed plura, d eA g r iN o r ic i diverfitate,
non addo, cum ne prolata quidera ad inftitutum meum tantopere attineant.
C A P F T II.
DE AQVIS, PRAISERTIM MEDICAMENTOSIS,
MINEKALIBVS ET CVKIOSIS.
V t aliis v ita adminiculis , fie aquis necejfarik Norico noilro benignilTime
profpexit Deus : Quamvis enim regionem hanc, utpote inediterraneam,
nullus alluat Oceanus, iiullaque inrerfluaut è grandioribus navigabilia flumi-
n a , unde commerciis in U rb e , olim quidem quam nunc fruauofioribus,
commodaretur j nihilominus aquarum ubiwis abunde efl.
Vsxter eaim tres arnnes, qui raaximam territorii Norimbergenßs pattern
in d a àm t, Regnefum puta. Nigrum & Scbwabacum, à Septentrione
promanans alveo tortuofo Pegnefus, inter tetiffimas ripas ad occafum defle-
ilens , medium quafi Noricum ipfamque urbem d iv idir, multiplici quidem
accolarum commodo, baud levi tamen etiam quotannis fere damno, quod infette
lolet facilis ejus exundatio.
Plure? alios amnes atque r iv o s , hinc inde fcaturientes ac fefe diffiin-
dentes, variis pifcihus afluentes, enumerare fuperfedeo, perinde mflagna,
quorum palfim ingens eft multitudo. Pr® casteris autem confpicuum ac ce.
lebre extat iitud, à meridie orientem verfus V rb i propinquum, quod vulgo der
Tutfcheteich, reStias D u t z e t - teicb ttmcupatw, cum è duodecim quondam
pijcinis in unum conflatis originem duxilfe populari opinione feratur : Va-
ilam & ampliffimam h an c, uberrimamque pifcinam, quam optimo jure iacum
dixeris, inter alios ammculos der Fifchbach cognominatus influir ac penetrar,
Norirabergam ipfam poftea tranfiens.
Perperam quidem à multis attributa modo diélo rivo, fed curiofaperquafn
eft fcaturigo, quam v.N den Urfprung appellant, occurrens in medio
fere itinere, quod Altdorffio ad pagum Leimburg & montera Mauritianum duck.
Ibi amplius k f aliquot orgyas profundus terra fabulofa hiatus aquam ex
imo eruftat, ea quidem copia, qu® modico intervallo tribus molendinis fuc-
celfive agendis fufficiat. Has aquas non effe alias, conilanter affeveranc ru-
rico ls , quam illas, quae in monte Weiffenbrunnenfi, baud procul diffito, fcatu-
riunt, hinc paulifper continuato fupra terram curfu iterum difparent, & quail
abforbentur, ex hiatu demum ifto rurfus proditur®.
Porto Fontium aqua dulcís tanta fuppetit copia, ut in Vrbe fola nume-
rentur CXXXIII. qui funt publici, quamplurimis autem privatorum ®dibus
proprii fui fontes inexiftant. VtdoWcos intet,falubritatis laude, jampridem
eminuit ille, qui prope macelli pontem confpicuus , der Langheimer- Brunnen
appellatur. De hoc in contrariura beacus Cafp. Hoffmannus nofter Qa)
ita
(/i) Paralipom. M ed icam . O ifíc in . cap. ult.
^ C 3 ) ^
ita fcripfit : Puteus eft Norimberga, der Langkomitier, ad quem magnus eft
eoncurfiis miferormn opificum: at ille medicatiis eft; arrodit enim manus i f
pedes lotricum, cum diutius perfeverant. Quemadmodum vero affertum
poiterius nulla hodie experientia confirraatur, licp r iu s , quod nempe medi-
catus fit ille puteus, pariter vacillar, dum nihil peculiare five boni, fiv e ma-
h obfervare licet, proeter infigtiem aqua puritatem i f faporis fua-vitatem ,
qua fontibus aliis ipfam præftare lubenter concefferira.
Jam autem meritoque aquis medicatis accenfetur B A L N E V M , quod
vocant F E R IN VM Qdas Wlfdbadf intra Vrbis moenia fumi, verfus orientem,
velut in fronte illius inful®, quam Pegnefus, geminato port ingreffum fuum
alveo luxurians compleilitur, vulgo die Schiitt appellatam. Puteus efi fatis
amplus nec parum profundus, è quadratis faxis compofitus, quem ex dimidia
circiter parte, paulo ultra jufiam hominis altitudinem afcendens aqua replet,
non altius accrefcere folita, nec multum decrefcere, tametfimagna fubindeco pia
hauriatur. Tres ipñ fontes aut origines fubtus effeferuntur, quae faluta-
rem lympham in commune receptaculum corrivant. Inde vero illa per ant-
liain affabre conftruftam elevatur, deducenda per canales in proximum ®di-
ficiuin, (Stinfundendapraegrandibusahenis, ut calefieri & ufuni balnei præftare
pollit.
N on æque certo confiât de antiquitate hujus balnei, popularis tainen eft
traditio, jam ante unum & fesqui feculum id floruiffe. Floret faltem hodienum,
omni neceffaria couimoditate inftru6lum,&frequentatur quotannis. V e re
præferdm adulto, tum declinante in autumnum æftate, à perfonis vari®
conditionis ac dignitatis, interdum etiam extrañéis,læfam diveríimode valetu-
dinem fuam provido illius ufu recuperantibus.
Conducere inprimis deprehenditur e x infarHu i f obftruSione vifcerum
abdominis laborantibus s hjpochondriacis, cacheäicis, &c. Seorfim fexus
fequioris compiuta incommoda tollere exploratum e ft, menpum puta dißcul-
tates, fluorem album,ip(amc[uefterilitatem. Porro articulorum debiliiatem,
tremorem,paraIypn i f contraüuram potenter ampiiri experientia docuit, cutis
àeniquefoeditatibus v a r iis mederi. Nequ e folum lotionibus ac femicupiis
impendicur latex ifte falutaris, verum & potori ad aliquot uncías confuevit à
balneantibus, antequam labrum ingrediuntur, haud fruftra perfuafi, obfttuélio-
nes fic facilius expediri, alvum quòque officii fui memorem fervati, cujus alias
retentio tam moleftus quam frequens balinei effeélus eft.
Cæterura ÆÇHÆB hanc revera eSe mineralem, fiv e particulis quibusdam
activis mineralium imprægnatam, non modo laudata v ir tute s arguunt, veruni
&fapor indicar, fi quidem deguftatafubdulce & fubadftringens quippiam ma-
nifefte fapit. Idem quoque pallidus confirmât color, quem acquirit,ubi paulifper
in aere libero ftetit, tametfi è puteo recenter haufta fatis data & fere
pellucida appareat. Accedit intenfa flavedo, qua non tantum parietes putei
i f canales incruftantur, fed & linteamina balneantium adeo profunde tingun-
tur, utdifficillime, quovis etiam eluendiartifido adhibito, hinc purgatiqueant.
Jam de ingredientibus iftis aquani noftram particulis non una innotuit
medentium opinio. Jo. Pharamundus Rhumelius [b f & Jo, Scultetus Cc)No-
rimbergenfis olira Phyficus, multique alii hujus & fuperioris feculi A tte M e dica
præftantes V ir i, ocbram ferream five terram martìalem accufant, fa lini
s fubtilibus fpiculis in gremio terræ reclufam atque exaltatam. Jo. H iskias
Cardilucius autem f d f fententiam illam rejicit, nibilque prorjus martiale W -
neo/nfjijc contendit, experimentis quibusdam à fe inftitutis confidens, unde
potius arbitratur,/a/p/;«re (nefcio quo) univerfali rubro rnineralis regni non-
dumfpecificato, H fa lis gemma tantillo imprægnatam exiftere balinei lym-
A 2 pham,
i i f
m ,
i r
.A
■fi
II
I (ili! il
I
( i ) NympIio gr»ph , A . 16 32 . edita, ( c ) 9ìr irn 6{rijif(^cS
aSom 9M n i6a - g ,5 Biltiba&, p. 37. & f e g .
fo l. 19. & fe q . (/ f)
!