^ c lO m
raque ædificia funt ex trufta, quorum nonnulla per unum alterumque jam fe-
culum fteterunt, integris adhuc & firmillimis lapidibus. Ipfam veto lapictdi-
nam (quod V i tr u v i i , pro lapidicina, eft vocabulum) tribus circiter paffuum
jnillibus ab Vrbe diffitam, carmijie heroico fufius defcripfit Helias hobanus
H e jfu s (cj. Ad oppidum Wendelftein, laudabile quoque, tenuius tamen ac
delicatius eft arenarium faxum, non modo ædificiis aptum, fed etiam lapides
præbens molares exceUentißmos, qui longe lateque diverfas in regiones de-
vehuntur; idem infuper fabricandis ftatuis, monumentis ac ciffis , & fculpen-
dis epitapbiis, fi quod aliud, accomraodatilTimum.
Peculiaris fa x i arenarii fpecies, quæ friabilior molli orque exiftit & maß
e t , depromitur è cacumine montis Weiflenbrunnenfis. Adeo jam excavâ-
tus ifte locus eft continuis arenæ extractionibus, ut cryptam referat capacijfi-
mam, Cujus ruinæ profpexit foflbrum fagacitas, reliétis hinc inde validis &for-
nicatis fulcris, quorum ope fuftinetur incumbens vaftiiïïraa moles : Curiofum
fane f-seélaculuin, nec tarnen fine horrore, propter ansplitudinem ac tenebras
denfiirimas contemplandum. Habet autem arena üla varias quafi venas, alb
i, flavefcentis, rubti coloris, etfi nullo bonitatis difcrimine, fiquidem pro-
mi f c u e e f t , terræqüe aut pulveris alieni expers, minutis conftans granu-
lis , fed æqualibus, & quæ, Oculo armato confiderata, pellucida.«! obtuiasque
cryftallos repræfentant. Ùfum affert hæc arena fingularem adpoliendaopera
metalli ça, prafertim oricbalcea, quem in finem mechaniciNorimbergenfes îl-
lara avide expetunt: T a ceo , quod pbarmacevticis ac cbimicis laborious ea-
dem apprime conducat.
Aliud porro faxum arenarium paflîm circa nos reperitur albicans, craf-
fius k f fabulofum, deque argillaceo pulve re multum participons, unde priotî
longe eft inferius, ad purganda tamen utenfilia & ædium tabulata communi-
ter recipitur. Frequentißimum autem eft faxum glareofum, quo non ine appello
maffam è parvis filicibus aliisque lapillis & arena, interfufo naturali quodam
cæmento feu glutine compaftam, plus minus friabilem, cujus foiidæ ru-
pes & fragmenta hinc inde confpiciuntur, nullius quidem præltainis ufus,
quorum tamen concretionis ratio indagati mèretuf.
TO PH V S fiv e PO R V S (tametfi fortafle antiquitu.s aliud quippiam figni-
ficaverit) hodie lapidem denotar, multis foraminibus aut poris p e rv iim , bine
afperum, minus pondero/km , mollerà v e ro ac friabilem, coìoris iitpiuritfiitm
albicantis aut cinerei. Hujus frufta variæ magnitudinis, cum alibi paflim in
agris, tum præcipue ad radices undofas quorundam circa nos montium inve-
niuntur, unde fufpicari licet, quod ex aquis, materia margacea imprægnatis ,
per montes illos decurrentibus coagulenrur, & coalefcant. Sane enim To-
phum ea cumprimis loca largiflime exhibent, queis aquas petrificanies fcaturi-
re, Cap, IL retuli. Caetefum v ix ulli eft hic lapis ufui, prærerquam, quod
exornandis èremitoriis & fpelæis artificialibus (zum Grotten- Werck") infetvi-
a t , quem ob finem fæpius Norimbergam & aliorfum defertur : Poterit tarnen
etiam, fine dubio, caix inde fieri baud reprobanda.
Quod vero feorfim audit G A L C A R IVM SA X VM , non ejusdem eft ge-
neris: Datur enim valde durum , fed molle üfitatius, quale ex Mamitiano
monte albicans & copiofiflimum defUmitur, ptoximoqUè ad luontem loco uri-
tur in calcem, Norimbergæ ad viciniæ ipfius defideratam. Virtutes c a ld i
v iv x A le d i c a s longum foret hic enarrare, imo & fupefvàCuum, qüqriîafh T
compluribus Chimicis feriptoribus illæ jam fâtis funt decaritatæ, potiftìihum ad
fa i, uftione explicitura, alcali acerrimum relexendtei quod, licet oculis ne-
queatea forma fifti, qua plantarumfalia, ceu refte monuit Olaus Borrkbius
Q d ) ; effeftu tamen, tum antacido, tum cauftico, & in pfrlothris maxime,
fit iatis confpicuum,
( Q de U rb e N o rim b , cap. X l . ( d ) de h è rm e t . Æ g yp t. & C h im ie , fip ìe n t. p. 417,
m c n ) m
^ Affine faxo calcario habitum femper fuit G Y P S V M , quod étiaffl non
elt ejusdem faciei ac bonitatis. Optimum, in bis terris mihi vilhm IVins-
hermenfe, candìdiim k f argenteifplendoris, in fila divtfibiie, propemodum ut
AmiantttS, quod occafiontìm præbuit, ut ipil non folum, fed eriam alumini
piumofo, plunbus in pharmacopoliis, turpi errore, iubfticueretur. Nuhcu-
panc autem vulgo Katzen - fte in , hanc gypfi fpeciem, quæ propè Jcnam quoq
u e , dulcem patriara nieam, abundar, duduin ibi obfervkta à G. (O
Uncut autem hic lapis facilius multo quam calcanum faxum, in pufverem bine
aoiens tenerrimum & piane niveum, ex quo, rite fubafto, formanrur poftea
itatua: & alia plailarum cuHofa opersj quin etiam noniïiino hodie artificio nwm-
rnorum rariortm accurata eUypa inde concinnantur ; ut horum adeo intuitù
Gypjurn æftiinare deceat, fi v e l maxime in ufum Medicum non cederec de
quo tamen Autores pharmacevtici varia dilTeruéruht.
UtGypfum calcario faxo, fic A L A B A S T R V M gypfo cognatum merito
cenfetur. Quamvis enim inter Alarmóris fp edcs A la b a finm re ferri fole a t,
reftms tamen judicante A n fB o ë t io de B'oot (/ ') ab iliis, fi non figuta exter’
na & politura faltem duritie diftinguitur; mollius quippe eft: N m is autem
molle. Ita ut fcalpellofcindi poffit, etfi vulgo Alabafiri nomine ap elletur,
potius,«7yji reputar//ifcH'in cicacus A uto r, & pto Alabajìrite incotto haheti
ut contra huric, paulo duriorétn, pro imperfefto marmore, Diverfis equidem
e locis Norimbergam accerfitur Alabaftrum, fed millum novi proximiud
Winsheimenfi, quod mediocris eft duridei, purum & candidum, nec tamen
venís coloratis deilitutum. In Medicina raro adhibetur, & non nifi exter-
n e , unica hodie ufitata compoikione unguenti Alabaftrini, adverfus capitis
dolorem præftribendi. Ordinarie autem convertitur hic lapis ad vafcuia k f
a ia torevmata munditie acfplendido catìdore oculis blandientia; Porro lu-
d k r am d eñ u n c^ c r e p u n d ia Uritur etiam in calcem tenérrimam, ¡militer
ut gypfum, unde hujus cum ilio affinitas magis elucefcic. Curiofum annefte-
re placet phænomenoh, ab llluilr, Rob* Boyle (^g) accuratius obferv'’atum ;
quod nempe pn/TOi A/abafiri atit Gypfi Parifienfis, asneo ferreo ve le b e t i,
prius percalefaélo inditus, gradatim auélo igne, incipiat liquoris bullientis modo
undulare, effervefcere, magnamquevaporum copiain fpargere, tametñ
nec ante, nec inter, nec poft ebullitionem iftam pulvis Alabaftri humidus revera
fuerit; quod certe experimentum, fobrie applicatum, theoriæ fluiditatis
corporum haud exiguam affundic lucem, '
• Ex cadem clafiè, lapidum aut figura certa careñtiüm, qui Vero
dimores ju n t , primuin locum occupée M A RM O R , cujus' ampliffima vena-
nuper-ic demum annis in territorio Norimbergenfi detefta fhit prope G rA en -
bergam oppidum. Coloris efi c in e r e i, f^pe tamen venulis k f maculis, albi-
Ca htéu sp à ru e rkc nigricuntibus baud'invehufte diftinftum. Durities eximia,
indeque aptitudo ad;)o/ifiir4ȓ fecipiendam fingulatis , ut vix inteili-
gam, quid in hoc marmore àpìxdotan pòffic, quo minus communi aliis mar-
inoribus ufui impemlatur, nifi quod audiverim, obliare quasdam circa præ-
paratiónem difflcultates, fortafle tamen in pofteruln reraovendàs. Interim-
certum hoc eft, latere paffim in Norico noftro marmar; cum & vulgaria
fa x a , quibus v i £ ac p latea, Altdorffii præfertim fternuntuf, marmoreæ pie-
rumque fine naturæ. Seorfim Hersbruccenfe faxum , è vaftiffima latomia vicini
montis depromptum, ad marmar quodammodo accedit, fed minus durabile
, fiquidem, viciffitudini tempeftatum aliquandiu expofitum, diffilire folet
àc rumpi. Conftàntioris autem longe marmoris habeo glebas, albicantes,
in fuperiori Palatinatu, verius Ambergam co llefta s , adeo duras, ut limæ im-
petum & aciem éludant, ipfoquc hoc nomine, tum quia ex iisdem ignis per-
cuffione elicitur, ad filicum familiam referti mereantur.
- ■ D Sed
( 0 '■ <;■ L ib . V . cap. V I I . ( / ) 1. c , L ib . II. cap. 26 g . ( g ) H iild r , flu id ita t, S e 'à . X V I I i,
If.i!
1,'- .1
i,tT'
1-!)
ir l i
i [ | |
II