m c »o m
loco) figurarum in quibusdam lapidibus. Hune igitur in cenfum veniant
omnes ii lapides, qui vel fu i generis figuram oftendunt, v el etiamfi alionmt
corporum formas imitantur, minus tamen perfeSe id præilant, fed aut mole
& extenfione, aut notis charafterifticis aliis deficiunt, ita ,ut è rebus, queis
utcunque affiinilantur, ortum traxiffe nullacenus probari queat.
N on m e fu g it, fategifle plures, phænomenorum iftoruni rationem reddere,
& caufas declarare : Quod fi veto fwgulorum argumenta ponderentur
àccuratius, præter audaces fuppofitiones, conjeéluras & induftiones', pate-
bit effe nihil. Quare fupervacuum arbitror, ejusmodi failacibus commentis
detinere Leftorem veritatis cupidum. Nulli autem invidebo, quin potius
fmcere gratulabor, fi quis aliquando rem acu tetigerit, atque tô Jion fe in-
veniffe, nom tam ipfe crediderit, quam mihi & aliis demonftraverit. Meum
interea en t, figuratos lapides, incerta originis, circa nos oblervatos, ordine
in Tabula definito expromere.
In clÆe lapidum, figura mathematicagaudentium, primo, nec immeri-
to collocavi ROTV^NUOS. Horum autem varia fpecimina, disparis iiiagni-
tudinis, duritiei, coloris, &c. producere poiTem, etfi forte non tanta co p ia ,
qua Hieron. Cardanus ¡ a ) Ciwam , N o v i orbis infulam , lapidibus exaÜe
fpharicis abundare narra vit. Elegans præ cæteris mihi eft Spbarula, è centro
prægrandis Nautilitæ feu Cornu Ammonis, prope pagnm Happurg excuf-
fa , duritiei marmoreæ, coloris cin e re i, globulo puerorum luforio perquam
fimilis. In monte Weiffenbrunnenfi faxum arenario - ferrungineum globos
haud raro commet fubroiundos, interdum pugni magnitudine, fæpius longe
minores, & glaniiwus bombarda immittendis aquales. Superficiem gerunt
in rubigine fplendentem, leves iü n tac friabiles , è luto & arena indurati.
Hemifpharia porro lapidea, non ejusdem moduli, fe obtulerunt; fed unum
maxime perfeétum, albicanti marmori colore & confiftentia accedens, fub
Arce devaftata Brackenfelfs a me repertum, Taceo lapides o v a le s , k f in
rotunio comprejjos, qualium non pauca exemplaria affervo, magnitudine, co lore
& aliis momentis ab invicem discrepantia. ^
Lapidibus ro tu niis , è naturæ lu fu , aut minus manifefta caufa profe-
ftis, A E T IT E S (Adlerjlein') meretur annumerati, quoniam plerunque¿/oèo-
fu s apparet, nomen ibrtitus ab aquila, quod in ipfius nido præftantior unica
quærendus olim.ferebatur. Proprium huic lapidi eft , cav ita te intus gau-
fiere, ve l prorfus inSni, v el lapìllum (quem Callimum vocant) v e l arenam ,
v efterram, &c. includente : Hinc fpecies ipfius oriuntur v a r ia , nominibus
vanis venientes. Noftra in regione fequentes mihi occurrerunt haftenus : I )
Inanis, ve l quafi talis, mollior, fufci coloriii, in cavitate fua nil concinens ,
quad ipfo lapide concuffo libere moveretur ac fonitum ederet ; cujusmodi
Aetitern Frane, dipani (b) ridicula non minus quam barbara phrafi, lapidem
aquiìimm appellar taciturn, non crotulantem. a) Ferrugineus, afper ac du-
rus ,. .arenaSubdli profunde Ibtea, trium fere drachmarum pondéré pragnans.
3) Terra CruJlofa lC a p .ìl l. p. io . jam defcriptæ) ajfinis, duritie faltem di-
ftinélus, & iisdem in locis repercus, rarioris textu ra terram includens, unde
G E O D E S vulgo audit. Peculiarera ejus notavi differentiam, quæ haud
ìnepte cellulofus Geodes diceretur, fiquidem non fimplici cavitate, fed variis
finubus aut cellulis eft inftruftus, terræque laudatæ grumulis refertus. 4 )
Geodes, figura oblonga, utrinque acuminata, J/cc/c Jìercoris canini, quem
Boëtius ( c ) recenfuit, jam olim quoque àBeato D .D . Afaur.Hojfmannono-
ftro obfervatuin, circa cryptam profundæ vallis, fæpius allegatæ Grunfpergen-
fis (in der Teuffels-Gruben)-. Eft vero Geodes hic albicans, è pluribus cru-
ftis aggregates, quafi argilla effet indurata. Cæterum vir e s A etiti ailignantur
( a ) de Siibtilit. Lib. V I I . p. 111,357. ( Q Sup plem ent, II. ad H o r t . C a th o l. P anormit. p «t
( Q L e . c a p .301. ■ ■
m ( i 7 ) ^
tur quidem mirifica à multis autoribus, quorum feftimnnia. Ut &nótatu dignà
plurima hiftoriam huius iapidis concernentiaftudiofe congeflit Acadenii®Nat,
Curiof primus optìmeque meritus Pr®fes, D . Jo. Laur.Baufcbius (d). Sed
tamen acutiflimus D. Paulus Ammannus (c) plerasque A etili adfcripcas v i r tutes
, quod fcilicet brachio alligarus abortum pracaveat, inferioribus contra
pardbus admotus foitura & fecundinas pellai, venena iiifuper ac fures pro-
dat, amorem denique conciliet, &c, nullo niti fundamento, fed mera.sefl'e fu-
perftitiones, lepidis, pro more fuo, argumentis edocuit, tandem concludan.s,
obsinere potius aetitern terra figillata v ir es , in rnorbis malignis, k f venenis
ajfnmtii, &c. quo in judicio & nos acquiefciraus.
Figura autem AJatbematica L A P ID E S porro funt C O N IC I ; quoin genere
omnem penes nos abfolvit paginam B E L EM N IT E S , cum iuis fpecie-
bus ac dìfferentiis. Perplacet compèndiofa Clar. D. D. J. J. Wagneri ( j )
defcriptio belemnita, generatim confiderati, quod fit lapis oblongus, e x ampia
radice in ohtufim definens apicem, inftar fa g itta , colore communiter cinereo,
v e l Jerreo , nonniinquam macuHs ferreis armatus, digiti magnitudine,
radios è centro diffundens; fr icatus , contufus, caìcinatus cornua bo-
v i s ufca redolens, &c. Cui defcriptioni, pro neceffafio fupplemento inprimis
anneftere decer, quod Agricola & Boetius ( g f jam notarunt: Ornnipareant.
Multis de cætero nominibus lignantur hi lapides, prout v e l ad figuram,
v el ad or/g/«fra eorum habitus olira refbeftus fuit. E t à figura quidem,
quæ cufpidem teli aut fagitta ( cU ìm'sv Græcis vocatæ) exprimir, Brlem-
ñ tes dicitur ; cui vocabulo Germanicum Scbofs - ftein refpondet. E x urina
Lptcis quoniam aliquibus pérfuafum erat generati, Lyncurius aut lapis Ljn -
cis appellatur. Alii contra lapidem hunc , Ceraunii fpeciem , aut fuliihnis
progeniein ftatuentes, hinc/M/w/«.r;'fm nuncuparunt, quod nomcn noftrates
co.nmunifflme retinsnt, ac in vernácula lingua (Donnerkeil, o.ter Strahl-
fteiìi) efferunc. Quæ vero ulterius ad hanc onoraatologiam fpeftant, erudite
fatis evolvit Theologus quondam Dortrechtanus, Balthafir Ljdius (/)), ad
quem remitto Leélores, fi qui fune ejusmodi fubtilitatum cupidi. Neque
etiam de Belemnitls in genere plura præfabo", quod hoc fmS dubio egregie
fafturus elt Clariff. D. f). Scheuchzeru ' , quando promiffam (/) fingularem ,
de iftis lapidibu.s, Diflèrtationem evulgabit.
Ego nunc ad indicandas Belemnita differentùis, à me' in hac vicinia hucusque
obfervatas, progredior; & primo quidem eas. quæ funt ratione quanti-
tati s ; hæc enim tam ■'« /()ít;/.t¡íií?¡c,quam latitudine, aut potius craffitie mul-
tura Variat. Aiaximi belemnita raro deprehenduntur integri; Habeo autem
ingentia fragmenta, ex monte Heirnburgenfi, quæ evidenter arguunt, laoi-
dem ejusmodi, fi integer eflet, o jo unciis fore longiorem, cum interim ¡um-
ma craffities in ambitii quatuor uncías cum dimidia omnino expleat;, conf.
Tab. I. fig. 2.) ut propterea hi N/í’OTíí/í.c noftri majores fint Britannici, ma-
ximis, a ClanS. Eliiar do Lu i dio ( I j xecenílúe., D an tu r 'ex adt'erfo longe
e x il 'ores, imo exilijfimi, quales monftrare poffum, ciihtio mediocri adhuc ora-
ci'iores. Quantitatis vero incermediæ funt frequentiffimi, gradu tamen*rur-
fus ab invicem haud parum difcrepantes , & nunc fupremo, nunc infimo pro-
Ximiores.
Porro autem Belemnita figura differunt : Hanc, licet antea cum IFagne-
ro ordinarie coni cam pronunciaverim, fæpe tamen cjlindricam confpici faten-
E dum
( 4) Schecliasm. de Aé'tite. (c) Maniidiiíl. ad iiiat. nicd. p. ig. (/ ) 1. c. p. 305. Q ) l.
c caj). 25g. Epiilol. Quxd. yo. fieurrdîJïV. p. lèi. c5c ft\]u. (i) Spçcim, Li-
thograph. Helvet, p. 26; (Q'LithophylaCi Britanii; ichnògrapb. p. 87.
; Fii [■I
[If „-■!3
'S! ■
m
f t
.111'
a ÏÊ