ln de vorige lezing vermeldde ik, dat getah-pertja zeer door-
dringbaar is voor X-stralen; Mr. Alexander Siemens heeft voorgesteld
deze eigenschap te benutten om de met getah-pertja
bekleede draden met den kryptoskoop te onderzoeken, ten einde
gebreken aan de kopergeleiding, in het bijzonder daar waar zij
gelascht is, aan het licht te brengen, alsmede om luchtbellen te
ontdekken.
Ik zal nu eenige cijfers geven aangaande de hoeveelheid getah-
pertja, die tot hiertoe gebruikt is voor elektrische doeleinden
op verre na het grootste gedeeite voor onderzeesche geleidingen.
Met getah-pertja bekleede draden, die in zee worden gelegd,
moeten oordeelkundig beschermd zijn tegen uitwendige bescha-
digingen. Zij worden met hennep of andere vezelstof omwoeld die
op hun beurt door een bekleeding van ijzer o f staaldraad of rae-
taallint worden beschermd. Het geheel wordt dan een onderzeesche
kabel genoemd. (Er is eene verzameling monsters van zulke kabels
door Siemens Brothers & Co. aan het Koloniaal Museum te
Haarlem ten geschcnke gegeven).
Ik heb het gewicht berekend van de getah-pertja, die voor
het isoleeren der draden van alle onderzeesche kabels, welke
tot op het einde van 1896 zijn vervaardigd en gelegd, is gebruikt.
Voor mijne becijfering nam ik als basis hunne lengte en soort,
en indien deze mij niet nauwkeurig bekend waren, heb ik ze
zoo goed raogelijk geschat.
X - str-alex-fotogr.amj;en ,van i
al de getah-pertja hier te lande voor elektrische doeleinden
is aangewend. ')
Ten opzichte van de hoeveelheid getah-pertja door het post-
en telegraaf-departeraenc gebruikt, ben ik in staat u eenige
belangrijke cijfers te geven, mij wehvillend door Mr. Hookey
verschaft, die mij mededeelde, dat in 1896 de totale lengte van
de met getah-pertja bekleede draden, bij dit département in
gebruik, 30000 mijlen bedraagt. Ik heb berekend dat ongeveer
65o ton getah-pertja daarvoor noodig zijn geweest.
De totale lengte van met getah-pertja bekleede draden onder
de straten van Londen en voorsteden, is op het oogenblik niet
minder dan 17000 mijlen, voor het isoleeren zijn gebruikt
375 ton getah-pertja.
ln 1875 deelde Mr. Charles Fleetwood *) aan de Society of
Telegraph Engineers mede, dat het totaal aantal mijlen van met
getah-pertja bekleede dra.ad onder de straten van Londen 3500
’ ■ ‘ ' bijna 5 ma.ll * . s ; d e die van 23 jaren geleden.
Alvorens tot een ander onderwerp over te gaan, wil ik
tcnigkomen op eene waarneming gedaan door Dr. W'erner von
Siemens bij de eerste ondergrondsche draden door getah-pertja
geisoleerd.») Hij vond dat zij, evenals een Leidsche flesch,
elektrostatisch geladen werden wanneer het eene eind van den
conductor in contact wordt gebracht raet een pool van de
batterij, en het andere eind werd ge'isoleerd en de tegcnover-
gestelde pool van de batterij met de aarde wordt verbonden.
Deze eigenschap is de oorzaak van liet feit, dat de stroora,
die bij het maken van contact door de metalen draad gaat, ook
de weerstand van het dielektrikum — hier de getah-pertja —
ontmoet. Is de draad nu zeer lang dan heeft de stroom een
betrekkelijk langen tijd noodig om den weg af te leggen.
TABE L XV. Onderzeesche kabels.
Beschrijving der kabels.
I. Trans--A.tlantisch.
III. i Rondora de oost- en wes
kusten van Afrika. . .
IV. Rondom de kusten
ropa, Afrika en Australie.
Totaal .
\ Begrootte
; leugte van den
draad.
Zeemijlen
1 (knots).
Begroot
gewicht van de
. getah pertja.
1 Tonnen.
42000 ] 6000
le
41000 2600
I.
t-
18000
1!
1; „0 0
1-
è. S3000 i 6200
184000 16000
groepen
Ik moet opmerken, dat onder de totale lengte van 184000
zeemijlen') („knots”) in de tabel aangegeven, (S'/o maal den omtrek
van den evenaar), zijn begrepen de draden van al de gelegde
kabels, onverschillig of zij al dan niet nog bestaan 2), daar het
slechts mijn doel was de totale hoeveelheid van de voor elektrische
doeleinden gebruikte getah-pertja aan te geven.
.‘\an de in tabel XV aangegevene lengte moet nog 100000
mijl worden gevoegd, die door de verschillende Staten voor
militaire doeleinde zijn gelegd»), zoodat een schatting van 24000
ton getah-pertja, voor onderzeesche kabels gebruikt, waarschijnlijk
niet te hoog is. Dit cijfer moet worden verhoogd met ongeveer
8000 ton voor ondergrondsche kabels, straat-kabels enz.
Zooais wij zullen zien, bedroeg het totaal verbruik van gereinigde
getah-pertja in Engeland van het begin in 1845 ''f ^an het
einde '-•an 1896 in ronde cijfers 48000 ton.
Ik geloof dus de plank niet ver mis te slaan, wanneer ik zeg
dat op zijn minst twee derden, en waarschijnlijk nog meer, van
I) Een zeemijl is 1,852 K.M., zijnde >/, geogransche mijl of '¡u van ¿¿n
graad op den aardomtrek.
=) Tabel XVI geeft de resiiltateQ aan van mijne analyse van de getah-pertja,
gebruikt voor de vervaardiging van eenige van de eerste onderzeesche kabels,
en die de uitstekende qualiteit van deze aantoonen. Monsters van deze
draden. ia de lucht bewaard en beschul tcgensterk licht, zijn ophet oogenblik
nog in goeden suiat. Zij zijn vervaardigd door de Gutta Percha Company.
>) Sk . of Arts, 1S95, deel 43, blz. 744.*
In dit opzicht steekt een ondergrondsche lijn ongunstig af bij
een bovengrondsche van gelijke lengte, die op de gewone wijze
door' porceleinen isolatoren gedragen wordt.
De lioegrootheid van de vertraging hangt af van den weerstand
van den conductor (de draad) en van het induceerend vermögen
van den isolator (d.i. de getah-pertja bekleeding),
Gebruik van getah-pertja in E ngel.and.
Fig. 55 toont het gebruik van getah-pertja aan voor ieder jaar
van 1855 ■*) tot 1896.
Het gebruik van ruwe getah-pertja is aangegeven door de
volle lijn ; ter vergelijking van den jaarlijkschen invoer van ruwe
getah-pertja in het Vereenigd Koninkrijk gedurende hetzelfde
tijdvak, heb ik een stippellijn, die van fig. 17 der eerste lezing
is overgenomen, er naast geteekcnd.
Vóór 1878 sluiten de lijnen op elkaar, doch daarna gaan zij
meer en meer uiteen ; deze verwijdering, die een vermeerderden
uitvoer naar andere landen aanwijst, blijft gedurende de laatste
vijf jaren constant.
tianmaak gedurende de laatste 40 jaren is gebezigd voor elektrische doeleinden,
doch dat, indien dc gelicele industrie te zamen genomeu werd, de
bovenvcrmeld geschalte cijfers waarschijnlijk juister zouden zijn.
Jonrn,. Soc. Telegr. Engin., 1875, deel 4, blz, 391.*
>) Poggesidorff's Annal, d. Pkys. u. Chm., 1850, deel 79, p. 481, ook loc.
cit. 1857. deel loz, blz. 66.« De eleklrostatischelading vnn een geisoleerden
draad werd ook onderzocht door Farad.iy, Wheatstone en Thomson, onaf-
hankelijl; van Siemens.
I) Van de weder-uitvoer vöör 1855 waren geen vertrouwbare statislisclie
gegevens te verkrijgen.
De derde lijn in flg. 55 (bestaande uit punten en strepen), stelt
het jaarlijksch gebruik van gezuiverde getali-pertja voor, en is
verkregen uit die van het ruwe materiaal, 111 de onderstelling dat
het gemiddelde verlies bij zuivering gelijk is aan het gemiddelde
dat door ons verkregen is gedurende de laatste 20 jaren, namelijk
33Va pUt., hetgeen natuurlijk niet strikt juist, doch voor ons doel
voldoende is.
In de eerste lezing is vermeld, dat de totale invoer van ruwe
geuh-pertj. in Engeland van het begin af tot op het eind van
i8g6 82.607 ton was of in ronde cijfers 83.000 ton. Bijna cle
helft van deze hoeveelheid werd door de „Gutta Percha Companj
ingevoerd. , ,
De weclef-uitvoer van ruwe getah gedurende de geheele penode
bedraagt in ronde cijfers 11.000 ton of 13V4 pCt. van den totalen
invoer.
Het verbruik in Engeland van rinve getah-pertja
van 1835 tot 1896 bedraagt........................................ • 65.467 ton
Hieraan moet worden toegevoegd de totale invoer
') van 1844 tot 1854 namelijk: 6.466 „
Gevende een totaal verbruik van ruwe getah-pertja
van 1844 tot 1896 v a n 71-933 ton
of van gezuiverde getah-pertja (berekend 33V8 pCt.
waardelooze stoO.............................................................. ... ' 47-955 ’•
dat is in ronde cijfers 48.000 ton, zoo als vroeger is medegedeeld.
Gebruik van geharde getah-pertja.
Getah-pertja, gehard door verwijdering van de hars, hetzij uit het
ruwe hetzij uit het gezuiverde materiaal, wordt thans hooldzakelijK
gebruikt voor het maken van ballen voor het ¿cz^-spel. ®) Ofsclioon
de begrooting, zooais die in het prospectus van de Gutta Percha
Met dit toestel, dat ik botsingmeter heb genoemd, zal ik u
eenige proeven met die ballen toonen,
Deze eerste bal is een siechte, daar de hars slechts gedeeltelijk
is verwijderd en ,zij nog ongeveer 25 pCt. bevat, Ik plaats haar in
de schaal en laat haar nu op den steen vallen — ge ziet dat
•ze tot het deelpunt 30 terugspringt.
De getah-pertja, waarvan de volgende bal gemaakt is, bevat wel
niet zooveel, maar toch nog 10 pCt. hars, Deze bal kaatst tot
op ongeveer 45 terug. . , , , ,
De derde bal, die ik zal beproeven, is van uitstekende hoedanigheid,
daar zij slechts een gering percentage hars bevat.
Zij springt terug tot 60, de hoogste tot hiertoe door ons
waargenomen terugkaalsing. „ .
Een bal van balata gemaakt, waaruit de hars volledig is ver-
wijderd, kaatst tot ongeveer 59 terug. Deze bal m 1896 volgens
mijn procédé vervaardigd van getah-pertja uit bladeren, en die
niet zooais de vorige materialen verder met petroleumaether is
behandeld, is even goed, zoo niet beter, dan deze. ')
In deze dagen van Noordpool-onderzoek is een voorstel om
ijsbooten van geharde getah-pertja te maken, wellicht geoorloofd.
Een boot van gewone getah-jiertja was aan boord van de
Prince Albert die in 1850 door Lady Franklin werd uitgezonden
om Sir John Franklin op te sporen.
Zij werd onder de leiding gesteld van Mr. Parker Snow, die
l zeer günstig over hare eigenschappen rapporteerde ®). In het
Illustrated London News van 22 Februari 1851 komt een verhaal
I omirent die boot voor zoomede een afbeelding van de boot
' tusschen de ijsschotsen. • u - j
De boot werd in een steenen wal achtergelaten en opniew Dij oe
tweede expeditie in 1852 gebruikt door kapitem Kennedy. Wegens
het zware pak-ijs moest zij verlaten worden »),
Verbruik van getaii-pertja in E ngeland 1855 TOT 1896.
Corporation voorkomt. dat namelijk 500 ton getab-pertja (waarymi
ongeveer 12.000.000 ballen gemaakt kimneii worden), jaarhjks
voor de vervaardiging daarvan gebruikt wordt, misschien over-
dreveii is, is toch de voor dat doel gebezigde hoeveelheid zeker
aanzienlijk en neemt ze waarschijnlijk nog toe. .
De 4 c,ih-pertja voor kolfballen, moet ,ian zekere eischen
voldoen' zij moet namelijk taai, elastisch en bij lage temperatuur
niet broos zijn, zij moet specifiek lichter zijn dan water, zoodat
de ballen niet zinken wanneer zij toevallig in een gracht of vijver
tereclu komen. .
Ten einde al deze goede hoedanigheden te verkrijgen, is het
een vereischte om eene geschikte soort ruw materiaal te gebruiken
en de hars zoo volkomen raogelijk daaruil te verwijderen,
üm hare elasticiteit te beproeven bedacht ik eemge jaren geleden
een klein toestel, hetwelk eenigszins op cle valmachme van
Atwood gelijkt. Het is hetzelfde dat ik reeds voor de rekproef
van getah-pertja heb gebruikt.
Ik vestig uwe aandacht nog eens op fig, 47' "'aar het toestel
is afgebeeld. Ge ziet dat de lange standaard S voorzien is van
een in voeten en tienderleclen verdeelde schaal r, de geheele
afstand tusschen het stuk C aan welks bovenkant de kolfbal
hangt en de steenen plaat P op den bodem, is nauwkeurig 10 voet,
zooilat de pevcenten van dc totale hoogte terstond kunnen worden
afgelezen.
prfiode ™ .1. w,a,r.,Ol,Mr w....d.ijnUjk
. zeer gering.
1) Van getali-pertja gemaakte kolfballen kwnmen een 40 jaar geleden to
de plaats vaa de onde leeren.
Het schijnt dat getah-pertja booten niet meer voor de volgende
Noordpool-expedities zijn gebruikt +).
De boot, met de Prince Albert uitgezonden, werd door Searle
& Co. van South Lambeth gebouwd, en te Wharf Road door de
Gutta Percha Company bekleed met getah-pertja.
Haar gewicht was iS pond (Eng). Eene getah-pertja boot,
gebouwd oin twee personen te vervoeren, doch 30 pond wegende,
werd door Charles Hubbard van Dickleburg, Norfolk, op de tentoonstelling
van 1851 gee.vposeerd.
Ik was, meer dan 30 jaren geleden, in de Royal Dockyarcls
te Woolwich in de gelegenheid getah-pertja te onderzoeken, die
voor booten-bouw gebruikt wordt, en vond, dat zij 40 pCt. hars
bevatte; dit gehalte is voor lage temperaturen te groot, hetgeen
ik u aanstonds zal aantoonen.
Behalve de grootere weerstand tegen schokken, zou geharde
getah-pertja ook het voordeel hebben, dat eene dünnere bekleeding
kon gebruikt worden, uit hoofcle van haar grootere taaiheid,
0 hetgeen de boot lichter zou maken; ook het geringer soorteiijk
j gewicht zou hiertoe medewerken.
' ‘ i r Zie v7 or leriigkaatsings-proeveD van nieuwe en gebruikie
1 Henry T. Wood's brief a.an de redactie vau „Golf", deel lS.bU.386, 1897.
'i !) Voyage <’/ die „Prince Albert'- ist search of Sir John Franklin, door
; W. Parker 8now, London, 1S51. bU. 76.* 82,' 268.*
') A short narrative of the seeond voyage of the „Prince Albert" xsi search
I Ji,/,,, l-'rankiin, door Wm Kenner'y, London, 1853, bU. 152-*
1'1 ''1) DIJrI.. lHa SDI.. Ti rlaUilUil,, dMe-- asd,-i.r..j,j,v.,e-r. van h•—et i—n het vorige jaar versehenen
I The Lip of Sir Johsi Franklin j ] ' « “ j j j j f raadpleegdc
nei -JVK uici bekend of ei' proeven met getah-pertja booten bij een v.
¡1 volgende opsporings-expedities waren genomen.