G E ï A H ■ P E R T J A .
De cijfers toonen aan, dat steeds het grove, bovenste filter, met
68 mazen, op verre na de grootste hoeveelheid onzuivevhedcn
bevatte en dat een weinig vuil, hetwelk door hct middelste filter
van 100 mazen was gegaan, bij de volgende even fijne gazen
schijf werd verwijderd.
Te zamen word op de drie gazen schijven 2,179 gff"" '' " ‘1
gevonden, waarvan het „vezelige” meer dan dc helft bedroeg.
Vocgt men hierbij het in de getah-pertja gei'ondene vuil dat
bij de oplossing werd verwijderd, namelijk 0,43 gram — dan bedraagt
het totaal 2,609 gram.
Da.ar de hoeveelheid getah-pertja, waarv.an ditvuildoornltreering
werd verwijderd, 0 cwt. d.i. 305 K.G. bedroeg, is het gemakkelijk
in te zien, dat de percentage van het vuil er niet merkbaar door
verminderd is.
V eki.ies gedurende Mechanische R einiging.
De waardelooze stoffen, of het verlies, dat getah-pertja door
reiniging cn droging lijdt, zijn somtijds zeer aanmerkelijk en
bedragen wel eens meer dan 50 percent.
Fig. 28 stelt voor het getah-pertja percentage, verkregen door zuivering
van een aantal ruwe materialen van elk der 13 verschillende
„soorten” , in de eerste lezing vermeld.
Ter vergelijking gaf ik ook in de figunr de overeenkomende percentages
aan van zuivere getah-pertja, berekend uit de anahscs
van kleine monsters van dezelfde niwe materialen, als in de
fabriek werden gezuiverd. Kolom .-\ stelt voor de resultaten \-an
het laboratorium; kolom B die van de fabriek.
De dünnere, zwarte lijn, links van A , toont het percentage aan
van zuivere get.ah-pertja voor iedere soort, verkregen uit de
an.-ilvscs van een veel grooter aantal bijzondere partijen, en is
ontleend aan fig. 14 (zie de eerste lezing). Eene vergelijking van
uit hct ruwe materia.al wordt gecxtraheerd, ook een weinig
harsachtige stof wordt verkregen uit hct hout en de schois,
terwijl dit niet hct geval is bij gezuir-erdc getah-pertja.
Een andere reden is, dat ruwe getah-pertja racer porcu.s en
bijgevolg meer toegankelijk is voor de oplosmiddelcn, dan hcl
dichtere gezuiverde materiaal; de h.ars wordt daarom bij de
eerste volleiligcr verwijderd, dan bij de laatste.
De een woinig hoogere plaats van het stipje, aangevendc de
verhouding ® in kolom B, vergeleken met die in kolom A, is op
de schets duidelijk .aangewezen.
Schets 29 stelt voor liet gemiddeld perceutage-vcrlies bij het
zuiveren van groote hoeveelheden ruwe getah-pertja van ver-
schillende soorten, gedurende de Laatste 20 jaren.
De uitkomsteii zijn van beteekenis, daar zij aantoonen, dat clit
verlies trapsgewijze toenam van 22,5 pCc. in 1S77, S^^^pGt.
in 1880; 35,6 pCt. in tSSs en 44-6 pCt. in 1890.
lie t gemiddeld verlies gedurende de geheele periode bedroeg
ongeveer 33VS pGt.
Deze schets toont ook het voor de jaren 18S5 tot 1896 gemid-
deld percentage vuil door .an.alyse in dezelfde partijen ruwe
, getah-pertja gevonden, zoomede het totaal der aldus verkregen
waardelooze stoffen met de reeds aangcdiiide noodige correctie.')
Tot op zekere hoogte gaat het percentage waardelooze stof
hand aan hand met de hoedanigheid van de in Engeland aangc -
voerde ruwe getali-pertja, zooais een vergelijking van de daarop
betrckkelijke lijnen .aantoont, doch raen kan wel zeggen, dat het
loucnwoordig tweeniaal zoo hoog is, .als 20 jaren geleden.
' Naast het fijne vuil (hoofdzakelijk hout en schors) in de ruwe
li materi.alen, zijn ook aanmerkelijk grootere stukken van verschillende
I vreeiiide zelfstandigheden bedriegelijkerwijze in de blokken verde
lengte van de zwarte kolom A met die van de dunne lijn
ter zijde, toont dus aan, in welke mate de partijen, die voor het
chemisch en mechanisch onderzoek beschikbaar waren, werkelijk ,
overeenkwamen met de bijzondere „soort” getah-pertja.
Volgens deze schets, is het percentage van getah-pertja in de
fabrieken verkregen, steeds lager dan het door analyse bepaalde;
kolom B is altijd een weinig korter dan kolom A. De reden ;
van dit verschil is niet ver te zoeken.
Wanneer een monstertje getah-pertja voor analyse moet worden
genomen, is het bijna onmogeiijk verlies aan vocht en vuil te
voorkomen ; daarenboven is het grove vuil, zooais steenen, stukken
scliors, enz., niet aanwezig en ontgaan zij dus aan de analyse.
Eene korting op de analyse-cijfers, welke afhangt van de soort
van hct materiaal, moet dus bij het taxeeren van het werkelijk
gehalte aan zuivere getah-pertja bij cle analyse van het nnv
materiaal in rekening worden gebracht, en kan gemiddeld op 9 pCt. '
genomen worden van het bij de analy.se aan zuivere getah-pertja
gevondene, o f ruw genomen op 6 pCt, van hct oorspronkelijke
materiaal. gutta
Als te voren, is de verhouding in de schets voorgesteld
door het witte stipje in de daarop betrekking hebbende zwarte
kolom, cn het verdient wel de aandacht, dat de verhouding over
hct geheel günstiger is bij gezuiverde getali-pcrtja dan bij ruwe
materialen,
E^n reden daarvoor is deze, dat wanneer de hars tijdens de analyse
borgen. .Men mag bijv. deze groote klomp kwarts wel eene „grove
onzuiverheid” noeraen, daar zij meer dan I'/s Kg. weegl.
In fig. 30 zijn No. i drie ijzeren bijlen, „billiongs” genaamd,
waarover in de vorige lezing reeds is gesproken.
No. 3 stelt stukken hout voor, waarvan een de sporen
vertoont van de -zaagvormige liakmessen, waarmede het in dc
fabriek in aanraking kwam.
Door stukken steen o f metaal, die zieh in de blokken getah-
pertja bevinden, worden dc messen der h.ak-machine zwaar
beschadigd; kwamen ze in een der wasch-machincs, dan r-'"
schade aànzicnlijk zijn, indien de bewerking niet wrijvende plaat;
toepassen v.m deze methode h.ad. Het verdient dan ook alle
aanbeveling.
Hier bijvoorbeeld is een kleine ijzeren Stempel, die voor het
merken van blokken tin wordt gebruikt (fip. 30 No. 2). Hij was
eenige maanden geleden in de wascli-machmc geraakt, en werd
ontdekt toen het te laat was. De schade, door het stcmpeltje
aan cle machine toegebracht, bedroeg meer dan / 720.— .
Vcrleden jaar, kort na de ontdekking van dc X-stralen door
Prof. Röntgen, heb ik ook proeven met deze stralen genomen ten
einde cle doorzichtiglieid van getah-pertja claarmcdc te liepalen,
Ik vond ha.ar iiitermatc doorzicluig en heb toen ccn aantal
blokken ruwe getah-pertja met dc krypto.skoop onderzocht, om
9 Op de scliels door kiubjcs nangetooml.
te zien of zij steenen of andere zware stukken bevatten. By 1
450 stukken „Witte Bulongan” , een materiaal, dat er wel uitzag
alsof het dergelijke resultaten zou geven, vonden wij zeven stukken, l|
welke steenen bevatten. , j u '
Wij onderzochten ook 300 stukken „Gemengde Sarawak , doch
slaacden er niet in iets te ontdekken; liij eene andere party van f
dezelfde soort materiaal vonden wij ddn stuk, dat een steen bevatte. I
ClIEMISCHIC WaSSCHING,
gutta is. Hoe meer het materiaal er van bevat, hoe beter is het,
nl. wanneer de gutta zclf van goede hoedanigheid is.
Nu is het soras voordeclig de hardheid en andere mechanische
eigenschappen van getah-pertja te vcrbeteren; dit kan geschieden
door de hars te verwijderen met een geschikt oplosmiddel, dat
op de gutta zelf geen werking uitoefent,
Wij moeten thans in ’t kort het chemisch waschprocesbeschouwen. ;
Charles Hancock stelde in zijn patent van 15 Mei 1846 voor,
de ruwe getah-pertja, n.adat zij in kleine stukjes is gesneden,,te ,,
dompelen in ccnc oplossing van bijtende alkali of chloorkalk
om dc zuren te neutraliseeren en elke onaangename lucht te
verwijderen, Indien een liectc oplossing van bijtende alkali m ,
plaats v.m water in de wasch-machine wordt gebruikt, wordt het
materiaal veel zuiverder en verkrijgt eene lichtere kleur. ;■
Ik heb verscheidene proeven genomen met het chemisch wasscnen ,
van getah-pertja en zal van eene den uitslag be.sclirijven.
Een monster ruwe getah-pertja, behoorende tot rnateriaal dat
zieh niet gemakkelijk laat scheiden van cle onzuiverheden, werd
twecmaal met water gewasschen, daarna tot een plaat gerold en
vervolgens scheikundig onderzocht.
Een van deze vloeistoffen is aether, de andere een verzadigde
oplossing van zwavelkoolstof in alcohol, en de derde petroleumaether.
De laatstgenoemde vloeistof, bekend als l y t h i n e ,
r i g o l i n e , g a s o l i n e enz., en een soorteiijk gewicht hebbende
van 0,65 tot 0,67, gebruik ik voor het hardingsproces.
I'ig- 3 ' schematisch beeid van de verschillende
apparaten, welke voor dat doel worden aangewcnd.
In die aan de linkerzijde, worden de verschillende voorbereidende
processen uitgevoerd, en in de andere, aan den rechtcrkant, vindt
de eigcnlyke uittrekking plaats,
De ruwe getali-pertja wordt eerst fijngchakt, dan door een
zecf S geworpen op ccn lange droogplaat, die door een net van
stoompypen zacht verwarmd wordt. Het materiaal wordt voort-
eeschovcn en herhaaldelijk gedraaid, totdat de stof het andere
einde van de plaat bereikt, waar het op een tweede lagere plwt
of platform P= wordt uitgestort en daarop veider tot aan het
andere eind op dezelfde wijze wordt voortbcwogen. In dien tyd
V rEEMDE LlCHAMEN GEVONDEN IN RUWE GETAH-PERTJA,
Hct bevatte 12,7 o.'o water en 1,7 «/(, vuil.
Een andere hoeveelheid van hetzelfde materiaal wercl gewasschen
met een s <>/n oplossing van hi’dras natncus (bijtende soda),
daarna [met water en toen in eene plaat uicgerolcl en als voren
onderzocht. Dc analyse gaf slechts 5,2 % water en 0,4 y " '-
k Doze proef toont dmdelyk aan dat de behaiidelmg met de
■ nlkali-oplossing niet alleen het percentage van het vuil tot
miiKler dan ecu vlcrdc van lict oorspronkelijk gehalte terugbrengt,
doch ook van invloed is op het mechanisch ingesloten water.
De behandeling van gctali-pcrtja met warnie alkah-oplossingen,
of loosen, cn eigeiilijk met alle clieniicalien, vereischt veel zorg
cn oordeel cn later moet de stof door en door met water ge-
wassclien worden, daar het materiaal anders wordt aangetast en
na betrekkelijk kortcn Tijd vergaat.
Chemische harding.
Ik zal u thans het procès beschrijven om getah-pertja te harden.
hetwelk omstreeks',? 16 jaren geleden door my voor het eerst
werd toegepast. Zooais ge u zult liennneren, heb ik uitecngezet,
clat het eigenlijk wanrdehebbend bestanddeel van getah-pertja de
wordt de getah-pertja vrijwel droog, doch 0111 haar geheel droog
te maken wordt zij nu gedaan in den trechter H i van een lange
ijzeren trommel D, voorzien van smalle borden, welke haar, als
de trommel wordt rondgedraaid, een emd nice in de rondte neenit
’ cn waarlangs zij terzelfder tijd wordt voortbewogen. omciat de
spil eenigszins naar liet andere einde heit.
Een zachtwarme luchtstroom gaat in tegenovergestelde nchting
door de trommel, neenit het door het materiaal afgegeven vocht
weg eu bespoedigt dus liet drogen.
Na de „droog-troramel” te hebben verlaten, komen de stukken
in de „zifttromrael” S De fijnerc deeltjes vallen door de
openingen, en de grovere stukken worden voortbewogen, tot zy
aan het andere einde v.an de trommel komen, waar pj in een
reclitoiistaand ijzeren vat V vallen, dat van een geschikte uitlaat
H°et” fijnere materiaal daarentegen, valt op een band zonder
eind / en wordt daardoor gevoerd na.ar een trog B. De gro\e
en fijne deelcn worden dus afdoende gescheiden. De gegalvamseerd
ijzeren bak n, voorzien van een scharmerend deksel en van voren
met een beweegbare plaat, kan door een loopkraan worden
weggevoerd.