N ;
Hi
G E T A H - P E R T J A.
Uit dit staatje blijkt dat de weerstand van een getah-pertja-
laag van iets meer dan Eng. duim door een spanning van
40,000 volts, en die ter dikte van ongeveer Vio Kng. duira door
Tabel XIV geeft aan de chemische samenstelling en de physische,
mechanische en elektrische eigenschappen voor de verschillende
qualiteiten van de 12 soorten getah-pertja, waarmede wij bekend
zijn geworden: iedere rij cijfers is het gemiddelde van de
.............. verkregen met een zeker aantal <reg« afzonderlijke partijen,
zooais in de tabel is aangegeven. De hier gegevei
cijfers zijn zeer belangrijk en leerzaam, en toonen duidelijk
aan, hoe de physische en mechanische eigenscliappen van
getah-pertja grootendeels van hare chemische samenstelling, d.i.
; proportie van gutta en hars, of de verhouding G/H, afhangt.
Het schijnt bijna alsof het specifiek isoleerend en induceerend
vermögen ook dezen regel volgt en in zooverre dit bij een grooter
gehalte hars ook grooter wordt, doch, zooais ik reeds van te
voren heb aangestipt is dit slechts een schijnbaar verband, daar
de elektrische eigenschappen slechts weinig door de verwijdering
van de hars worden gewijzigd, terwijl de physische en mechanische
eigenschappen daardoor geheel worden veranderd.
De twee temperaturen in de tabel aangegeven, namelijk, die
waarbij het betr, materiaal weck, en die waarbij het buigzaam
wordt, hebben sleclits eene betrekkelijke waarde. De cijfers zijn
verkregen door de hier onder beschrevene bijzondere methode
van onderzoek.
T.ABEL XIV. Chemische samenstelling, i
u
Roode Ban je r----- 1 II
III 21
1 0 7 .5
6 2 .0 . u ' . l
1.5
1 .6 ,
1 .4
1 .4
i 2 .2 S
1 .7 7 '
83
'’
4 4 .4 65 5
6 5 .0
¡ 5 '
' 11 :
! 3546 '
, 2932 ;
377
884
6113
10150
! 0^0559
; 0,0580
0 Gemiddeld. . . . « 70 '; 677o~ 3Ô T 1 ,5 1 1.3 2 .2 2 : 3 4 3 .8 6 6 .1 '! ; 3584 , 394 ■ 6400 j 0,05’59
“ !1 i
1 Roode Bulongan.. j
I
II
III
10
5
7 3 .4
6 7.7
60 8
' 2 4 .2
2 9 .8
3 7 .4
1 .4
1 .4
1 ,3
1 .0
1 .1
1 .0
: 3 .0 8
,2 .2 7
1 .6 1 "
3 3« ,
4 6 .1 '
45.5
4 3 .8 j
6 4 .4
6 2.7
6 2.2
■ 4200
8400
2494
4
15»/, ;
440 ''
415 .
383 i
4511
5292
17200
0,0537
0,0554
0,0579
; Gemiddeld. ' 22 ; 6 8 .6 1 .4 1 .0 ¡ 2 .37 3 4 5 .5 ! 63.3 8 3557 ; 419 J 76-43 0,0552
Bag an.......................| I 18 5 7.7 4 0 .6 ’ 1 .0 0 .7 ■ 1 .4 2 4a 4 0 .0 6 1 .0 : 9 2528 383 lOSOO ' 0,0523
II 8 37.0 4 1 .3 ; 1.1 O.G 1 1 .3 8 ' 4a 39 .4 6 1 .6 ; lo v s 1'
2 2 7 4 373 : 5357 ' 0,0523
: Gemiddeld. 21 37.5 4 0 .9 : I-O ' 0 .6 ; 1 .40 4a 4 0 ,0 1 6 1 .6 2431 379 :: 5728 : 0,0524
.si ¡ T I ■ IS 57.8 -10.3 1-T^ 0 .7 1 .4 3 . 4 4 0 .0 6 1.1 ' 12 2443 383 ;1 8284 0,0541
K o ta rin g in ............. | II 17 . 5 5 .6 4 2 .7 1 .0 0 .7 1 .3 0 4a ' 3 9 .4 6 1 .1 i n V s
: 3-4
■ 2088 ; 367 '■ 2859 0,0568
CD III ,, 13 5 1 .3 4 6 .2 1 .6 0 9 i . 11 . 4c 13 8 ,3 5 9.4 : 1654 i 365 1¡ 5524 0,0604
_• Gemiddeld. 48 5 5.2 4 2 .9 1 .2 0.7 ¡ 1 .2 9 j 4^ ■39?4" 6 0.5 i 20 ■2094 1 372"'1 3739 0,0563
S e rap o n g ................ | I 18 ■■ 5 7.5 4 1 .0 ! 1 -0 1 1 0 .5 i 1 ,4 0 : 4a 4 iT Í , 6 0.5 1 12 ’ :■ 24GG 890 . 351S0 0,0530
II 13 5 4 .4 4 4 .4 ß -" ; 0 .5 i 1 ,2 3 ’ 4*' UO.O . 6 0.5 j 20 ■2239 i 392 31340 0,0540
: Geraiddeld. 31 , 5 6 .2 4 2 .4 ' 0,9 . 0 .5 j 1 .33 4a j 4 0 .5 ; 6 0.5 "l5Vi .;"237ri -391 . 38590 0.0537
B u lon g an................ | I 4 ■i 5 2 .5 4 3 .0 1.5 1 .0 : 1 .16 4'* . 7 0.0 18 2537 , 420 . 46380 0,0581
II , 3 ' 5 1.7 '4 5 .9 1 .5 0 .9 '1 . 1 3 , 4c 4 0 ,0 i 65.5 31 2392 433 11 41330 0,0555
Gemiddeld. 7 ■ 5 2 .2 4 5 .4 1 .5 ' 0 .9 Ï .1 5 ,1 4c 4 1.1 ■" r> {y 1 2 3 '/s '; 2474 426 11 44220 0,0570
s
Gem engde..............| I 3 5 2.0 ' 4 6 .0 ' 1 ,2 1 0 ,8 11 .1 3 4« ' 4 2 .7 ■7 8,8 19 1I 3I8O ' 418 1] 86550 0,0541
II 5 ■ 4 8 .5 j 4 8 .3 0 .9 ! 2 .3 1 .0 0 „
,•42. 7 : 7 4 .4 '23 j2 1 6 9 332 '1 58520 0,0644
® II
, Gemiddeld. ' 8 4D.8 í 4 7 .4 l . l 1 .7 1 2 - 0 5 , 5 II'4 2 ,7 ' 70.1 1 2548 ’ 364 1¡ 67800 0,0606
—
Banjer.......................'
I 7 :J 53.i ' 1 4 2 .9 : Î T 1 .8 1 .2 5 4b 4 3 .3 1 7 5.0 24 3026 406 '' 45780 0,0612
II , 2 4 5 .3 1 4 8 .2 i 2.2 4 .3 0 .9 4 : 3:» 3 9 .4 67-7 44 2430 ! 418 i¡ 64960 0,0662
Gemiddeld. SI 5 1.8 4S.1 ■ 1.8 2 .3” 1 .1 7 •4b f 4 2 .2 7 3.3 28Vs ' 289 4 ! -409 50060 0.0624
«> 1 i I i 1’ 6 1.3 3 5 .1 2.0 , 1 .6 1 .7 5 [ 3c i ' 0 5.0 12 2572 , 397 12380 0,0602
¡ Gemengde Sarawak ’ II 1 87 . 5 5,7 ¡ 4 0 .9 , 1.7 i ^-7 1.3C! 1 .JA 6 1 .6 22 2301 1 378 15410 0,0017
j n j 20 ; 5 1.7 1 4 4 ,8 i 1 .8 1 .7 1 .16 i' 4« 1 3 8 ,8 6 1.6 44 1689 383 22470 0.0627
Gemiddeld. 80 ' 55.0 4 0 .9 : l . r 1 .7 . 1..36 4a ■: 4 0 .0 7 2,7 1 27 ' 2100 884 17060 ¡ 0,0618
g í 2 li 5 0.3 4c 3 6,6 63 1-465 0,0649
H erkookte Padangj 1 ■ 4 5,7 1 .5 ; 2.5 : 1 .10 6 1.6 16840 ■ë
II 3 |] 5 0 .2 : 4 6 , n 2 .8 1 1.5 1 1 .09 4c 3 9 ,4 6 3.8 55 ■ 2177 427 92980 0,0589
g 1 Gemiddeld. 5 1 5 0.3 4 5 .8 2 .0 i 1-9 1.10 4 3 8 .3 6 2.7 58 1892 : 44.fi ,:’ ß262i) 0,0618
i
Herkookte Banka |
I ■I 4 7.1 ! 50.5 1 .3 ; 1 .1 1 0 .93 5“ 3 8.8 ; 6 3 ,3 54 1552 I 4L 71380 0,0577
£ II 4 6 ,0 5 2 .4 0 .8 1 0 .8 10 .8 8 j 1 4 0,5 ¡6 2 .2 180 180» 16870 0,0559
» Gemiddeld. 6 4 6 .8 5 1.1 1 .1 ; 1 .0 ¡ 0 .9 2 11 5A ' 3 9 .4 ; 0 2 .7 l'ßS 1638 I 390 46760 ¡” 0^0571
G E T A H- P E R T J . 45
De temperatuur waarbij liet materiaal week wordt, wordt als
volgt bepaald:
Een dunne plaat van de te beproeven getah-pertja wordt in
een groote ondiepe bak met water gelegd die boven een gas-
brander zacht wordt verhit.
Een vrij lange hefboom welke aan het eene eind op een
beweegbare spil rust, is aan het andere uiteinde met 1 Eng. pond
belast. Halverwege en aan de onderzijde van den hefboom
is een vertikaal stijltje bevestigd van 3 m/m doorsnede. Onder
dit stijltje wordt de getah-pertja van tijd tot tijd geplaatst om te
zien of dit er een blijvende indruk maakt.
Zoodra dit het geval is, wordt de temperatuur van het water
afgelezen en aangeteekend als die „waarop het materiaal begint
week te worden” .
De temperatuur waaiop het materiaal „buigzaam wordt” , wordt
op soortgelijke wijze verkregen, zooais ik u reeds liet zien. Een
reepje van het te beproeven materiaal, ongeveer 70 mM. lang,
25 mM. breed cn 2 mM. dik, wordt loodrecht in een groot
waterbad gehouden, aan het boveneinde is een lus en hieraan
is een dun koord vastgehecht, hetwelk over een katrol loopt.
Aan het eind van het koord hangt een Vs'ons gewicht.
Wanneer een bepaalde trekking aldus op het reepje wordt
uitgeoefend, wordt de temperatuur opgenomen, waarbij deze
tre k...k..i.n. g^ ju_i_st v_o_l_d_oe_n_d_e ^ . het stuk u"■it» te trekken.
De „tijd waarin zij hard wordt” , is die, welke het materiaal
noodig heeft om voldoende hard te worden teneinde den druk
van Jiet stijltje, waarover zooeven gesproken is, te weerstaan.
De bak, die nog met water gevuld is, wordt nauwkeurig op 75® F.
gehouden. Het 2 mM. dikke plaatje getah-pertja dat voor deze
proef wordt gebruikt, is vooraf verhit tot de temperatuur, waarbij
het buigzaam is.
De tijd, waarin zij hard wordt, wordt, zooais de tabel aantoont,
grootendeels bepaald door het harsgehalte in het materiaal.
Ik heb gevonden, dat hare veranderlijkheid met het harspercentage
nagenoeg kan voorgesteld worden door eene onafgebrokene
kromme lijn.
met getah te vermengen zijn; zwavel, verfstoffen, gips, amaril en
zand; gips maakt haar glad en amaril ruw,
Verder stelde Brooroan voor sommige raengsels te gebruiken voor
het maken var. schilderijlijsten, kroonlijsten, hoekstukken en andere
bouwkundige Ornamenten, paneelen, mozaikwerken, knoopen,
knopjes en eene massa andere dingen.
Ook wilde hij getah-pertja gebruiken voor machinedeelen
zooais kleppen, drijfriemen enz., en beschrijft hij eene inrichting
om haar in kneedbaren toestand te gebruiken bij katoen
en wol, om deze stoffen voor water ondoorclringbaar te maken, voor
het vervaardigen van tafelkleeden, vloerkleeden, presenning enz.
De meeste dezer artikelen werden al omstreeks t845 vervaardigd
en waren aanwezig op de tentoonstelling van 1851. De heeren
R. en J. Dick te Glasgow vervaardigden nog tegenwoordig een
aantal getah-pertja-voorwerpen, als schoenzolen, zadels, emmers,
hydraulische ringen, drijfriemen, fluorwaterstof-fiesschen, enz.
Ruim 14 dagen na zijn eerste patent, nam Brooman een ander
dd. 27 Maart 1845.
Het is getiteld;
A thread made from a substance not hitherto applied to that
purpose, and also the application o f it to the manufacture o f piece
goods, ribbons, paper, and other articles.
In dit patent wordt een machine beschreven om platen getah
door draaiende messen in draden te snijden, en om getah-pertja
door een schijf te persen, en de zoo verkregen draden in koud
water te harden.
Op 20 Mei 1845 Christopher Nickels te Londen een
patent voor Iinprovements in ihe binding o f books etc. Hij stelde
voor om in plaats vau plaksel o f lijm eene oplossing van getah-
pertja te gebruiken, en ook als een kleefstof, om de sneden
T oep.assing van get
Aan het begin
Hancock de eerste
pertja maakte.
Zijn eerste patent
h -pertja voor verschillende doeleinden.
boeken te kleuren, Hij stelde verder voor c
Ieder of karton, getah-pertj.i bladeu te gebruiken, die, o f enkel,
of met verschillende zelfstandigheden vermengd, geschikte banden
zouden zijn.
Charles Keene te Londen, volgde met een patent dd. 29 Mei
184-5 getiteld: Improvements in Boots,Shoes, Gaiters, Overallsand
other like Articles o f Apparel. Zijn idée was deze artikelen water-
dicht te maken, hetzij door ze ô f met eene getah-pertja-oplossing
d e « leang » vermeld, dat Charles ; df met kneedbare getah-pertja te bedekken daiine plaatje. getahdie
eee ptacti.ch gebrmk van getah- P'«!« » «“ I t " tits.chen« en van sehoei.el enr. Hij .telde
^ ^ ^ ■ ook voor de bovengenoemde artikelen te vervaardigen van getahpertja,
vermengd met andere zelfstandigheden, als leer, haar,
caoutchouc. D— e verschillende dj .e.etl.e_n — jg aldus
gedateerd 15 Mei 1S44 en getiteld : ? • •
Ï “ t a ; - a r S S . Î « m ; „ , d o o ï « m v t „ . h . e t l j . e , , e , t r d k »
Composition and in preference to Cork,- - and • a Method
I ..................... Methods , o r f Manu- . n-.
tn elkaar bevestigd kunnen worden. Het aannaaien was dus
facturing the said nev< Composition --
Substance into Bungs, nooclig. _ . _ ■ .a -t t ■
Stoppers, and other useful Articles.
Hancock stelde voor getah-pertja in kneedbaren toestand, of
een mengsel van getoh-pertja en caoutchouc, in eene kneedtk/
Het volgende patent Certain Improvements in flexible Syringes,
lubes. Bottles andotherlike Vehicles and Vessels, wtxA e,Zt\mTa'ott
1845 door Henry Bcwley genomen.
Zijn voorstel was getah-pertja in kneedbaren staat in vormen
persen of eene oplossing van getah-pertja in opvolgende dunne
en vorm te brengen, totdat de vereischte dikte verkregen
stelde ook voor buizen te maken door kneedbare getah-
pertja längs een spil en door een cirkelschijf te drijven. ')
Deze patenten waren de zes eerste welke op getah-pertja
betrekking hadden ; ze werden alle vóór 1845 genomen,
den loop van de volgende drie jaren verkreeg Charles
r gebruik in vormen te persen. 1
lagen i
zaagsel, en dit mengsel
Ilij wilde ook eene oplossing ^ .
een mengsel van lijm en stroop, voor hetzelfde doel gebruiken.
Om verschillende redenen, diende Hancock den 6 Juni 1851,
een verzoekschrift in tot nietigverklaring van zijn patent, waarbij
alles wat betrekking had op het gebruik van caoutchouc, van
geener waarde werd beschouwd.
Brooinan’s patent dd. 11 M.-iart 1845, «erste de
„Gelah-pertja Patenten” in het Mechanics Magazine vermeld, is
werkelijk veelomvattend, ten spijt van zijn bescheiden titel,
volgens welke het alleen ten doel heeft de toepassing van getah-
pertja op de vervaardiging van kunstmatige brandstof, mastics
cn cenienten.
iVij werden reeds bekend met de in dit patent besclirevene
machines voor het wasschen en kneden van getah-pertja. Ik zal
nu eenige andere daarin ged.ane voorstellen bespreken.
Brooman raadt het gebruik van getali-pertja aan voor kunstmatige
brandstof, vermengd met fijne kool en koolteer-pek. Ik
behoef wel niet te zeggen, dat dit procddd in den tegensvoordigen
tijd niet meer wordt toegepast, docli de bij het hardingsproces
vcnvijdcrde hars van infdrieurc soorten wordt, naar het schijnt,
nog voor een dergelijk doel gebruikt. Ik zelf deed eenige jaren
geleden dergelijke proefnemingen, doch slaagde er niet in goede
resultaten te verkrijgen, wegens haar laag sraeltpunt en de walm
die zij tijdens het verbranden geeft.
Brooman stelt verder voor getah-pertja voor verschillende
doeleinden met andere ingredienten te vermengen, bij voorbeeld
met caoutchouc, zooais reeds in Hancock’s eerste patent werd
.aangeraden. . , ,
Ik heb hier eenige mengsels, die ik een goede twintig jaren
Mengsels v.an deze soort kunnen gebruikt
de vorige lezing. P.ateiiten werden ook i-erleend aan Thomas
Hancock in 1846' en 1848, aan Thomas Forster in 1847 en aan
William Henrv Barlow en Thomas Forster in 1S48 ; aan Anthony
Lorimer in 1S48 en aan John Lewis Ricardo in 1848. Ditraaakt
een totaal van 18 patenten vóór 1849 genomen.
Wellicht is het eerste praktische gebruik dat van getah-pertja
is gemaakt voor chirurgische doeleinden geweest. Drs. Montgomerie
en O.xley bevalen het sterk aan voor band.ages, sjialken, reservoirs
voor vacciiielvraphe enz. Bij zijn eerste verlof uit Indie bracht
Dr. Montgomerie de nieuwe zelfstandigheid onder de aandacht
de voornaamste vervaarcligers van
te Londen, doch zij wilden er geen i
hebben.
Hij beval ook het gebruik van getah-pertja aan om er holle
kiezen mede te vullen®) ; voor dit doel wordt zij nog veel gebezigd.
Get,ah-pertja wordt soras gebruikt voor oortrompetten en ook
voor handvatsels van chirurgische instrumenten, zooais: zagen,
messen enz., daar het een vaste greep verschaft ; ora redenen
van antiseptiek is het te verkiezen boven hout. Voor dergelijke
doeleinden moet de getah-pertja door yulkanisatie worden gehard.
Zij wordt door de medici gebruikt in den vorm van een dun
weefsel onder den naam van gelah-pertja lamellata ; in den vorm
geleden bereidde.
‘) Bewl 'ley’s nu
Perclia
n buizen werd o
r,o,cl.„ ,00, spedale fcleinclen, w .a r+ .n g ^ ,|
elasticiteit wordt vereischt, dan die welke getah-p;
bezit. Andere door Brooman aangeradene zelfstand ’) Zie zijn brief aan deuuilgevervanhet Mcck. Mag. \%X>, dcel45i b li.4l 3.*