I l l
omnium inquietiflìmòs ,a it Vopifcus. Molles& effeminates, Liuius & Polybius, & idem infidos, crapulx-
que&.ebrietati deditos: quod idem quoque Diodorus , Athenxus, 8c Clemens Alexand. Flagrantes ira,
cuius impotens eft gens »inquit’Liuius, 8c auriauidos. Supcrbos, fuperftitiofos, Mela. Vaniloquos,Silius.
Pecunia: cupiditate infaciabiles, Plutarchus in Pyrrho. H x c huius gentis incomia, fed áb hoftG infenfiifi-
mo omnia, penes quernfides cfto. Crudclitatis nihilomihus inter alia, duo horum exftantexempla : vnum
apudTrogum,qui fcribit eos in bello prcelioque contra Antigonum, dum hoftiarum extis omnium interims
prxdiccrctur,non in timorem,fed in rurorem vcrfos.coniugcs & Jiberos fuos trucidafle s aufpida belli à para-
ddio incipicntcs,&c. Apud Florum, en altcrum. hie tradit quofdam in bello captos, catenas morfibus 8c ore
tentaffc, 8c effocandas inuicem fauces ptflbuiffc. Nifi quis hxc libcrtatis amoris exempla potius vocitet.
amantiflimoshoscnimlibertatis, Orófius & Leo Imp. fcriptuqj reliquere. Horum tamenin bellis ferociam
» adThermopylas>oftenditPaufanias,inPhocicis. Mirari fiibit Mar.Viftorinum,qui hos femianimos,tímidos,
» 8c terga vertentcs di cit, quosanimoíos, Claudiànus, bellicoíbs, bellipotentes, armipotentes, atque gloria
»> belli ante Romanos, Salluftius. An hicVidorinus ita forte interpretaturhxc Cxfàris;Ad bellafuicipienda
» vt alacer 8c promptus eft animus, fic mollis% ac minime rcixftens ad calamitates pcrferendas mens corum eft:
>» &hxcLiuij?Gallorum prima prcelia plus quàm virorum,poftrema minus quàm feminarum. &hxc,eiufdem?
» Vfuhoc cognitum cft,íiprimumimpetum,qucm fcruido ingenio &: cxca iraeffundunt,fuftinueris,fluuntfu-
j> dore &laflìtudinemembra,labant arma, &c. item hoc Fiori ? experimento deprehenfum eft, quippeficutpri-
»> mus impetus eismaior quàm virorum eft, ita fequens minor quàm feminarum. habent quiddam fimile cum
>* niuibusfuis,qux mox, vtcaluere pugna,ftatim iniudoremeunt: &Ieuimotu,quafiSolclaxantur.&hxcDio-
»> nis?Galli ad quafcumq, res incxplebili cupiditate feruntur,itaneq; audacix, neqj timoris modum fciunt : fed
» turn ab audacia in fubitum metum.tum ab hoc in temerariam audaciam ruunt. an vero hoc Strabonis de his
« iudicium?Nado bellicofa 8c ferox 8c ad pugnam prompta,itaqiirritati ad pugnam confertim 8c palàm coeiint:
» idque incircumípe¿fcé. quo fit,vt facilè cireumucniantur, fi quis callidicate bellica aduerfus eos, vbi velit, eos
» laceifitos ad prcelium conferendum elicuerit,nulla prxter vim & audaciam reinftru&os. Alitermultò dehis
» Imp. Leo,de Bellico apparatu, Galli,(inqüit)admodum infrafto animo funt,in bello ftrenui.In magno oppro-
»> brio ignauiam 8c par uam retroceffionem ponunt,atq; earn fugam effe exiftimant,&c.Et fi vero tarn mollis hare
»» natio,tam laborum impatiens, 8c minime in ptxliis ad finem conftans, die, age, Romane,quare hanc Galliam
» tibi adeò timendam,fcripfit Cicero, vbi de Prouinciis agit Coñfularibus ? quare Salluftius Italiam omnem ab
»> hac gente contrcmuiffe?adeò vt cum his non de gloria, fed profalute cerrare folcant ? Quare apud Trogum
» de Orientis regibus hxc?Tantus terror Gallici nominis,&inui¿taarmorum felicitas erativtalitcrneq; maie-
» ftatcmiuam tutam,ncq5 amifl'am recuperate iepoffe, fine Gallica virtiite arbitrarentu: 8c Appianus a.Ciuil.
» quare dicithos Romanis tarn formi dabiles,vt in lege qua immunitas militix conceditur iàèerdotibus &natu
W grandibus,excepta funt bella Gallica? Sofipatcr ex Varronis Originum z. dicit Galliam duasresingeniofifli-
»» me perfequi,rem militarem, 8c argute loqui. inde hòc Iuuenalis > Guilt a velpotius nitricula caufidicorum. 8c item
>’ eiufdem,Gr/i//w caujtdicosdocttitfacunda Britannos. Studia Galliarum florcntiffima, 8c Gallix fermonis vbertatem
>» celebrarD.Ambrofius adRufticum.&Gallix do¿h>sciues Claudianus inPanegyrico iv.confulatusHono-
rij. De eorum militia hxc pauca exantiquioribus, accipe, Ante belli initium, (fic Gxfàr) arma turn conci-
liumindicunt,quo,lege communi, omnes púberes armati conuenire coguntur. 8c qui ex iis nouiffimus vcnit,
in conipc&u multitudinis,omnibus cruciatibus neeatur. Ex Strabone, Armatura illis pro corporum propor-
tionc,gladius longus,ad dextrum dependens latus,fcutum longum,lancex pro proportioned has ferro cubiti
MaterU lem- autamplius longitudinis,paullo minus duobus palmis latas,dicit Diodorus ] 8c * men's, rragulx genus, non-
dum, & idem nulli etiam arcubUs.vtuntur,& fundas habent &: lignum pili forma, quod non amento, fed c manu torquetur,
ejfe cum mata- Jongius etiam atq, fagitta. Gefà,fic di ¿fa Gallorum quxdam tela, habet Nonius ex Varronc,vbi hxc,Qui gla-
c^ r“ ’ diiscindfi fiue fcuto cum binis gefis effent. De his quoq, Virgilius, DttOcfuififeAlp'tacorufcant, Gefa manu, Haftas
terevldelur * v^r^cs interpretaturadhunclocum Seruius. &addiditiVirosfortesGcfosà Gallis Vocari. SedGxiàperdiph-
o * thongon fcribendum, (de quo vide qux ad Vcteris Hiipanix tabulam dicimus. ) indeGxiàti populi forte, à
gxfis fércndis. de quibus plura innoftro Theiàuro. Equitatum horum quàm peditatum meliorem,idem affc-
rit. Hoscquites fcribit Cxfarmultiscarris, magniiq; impedimentisfolereVenire. Bigis8^curribus dimicare
hos,etiam Liuius 8c Pomponius tradunn Effedis, ¿qux idem.) Strabo. Exhiscurribus obuium hoftem iaculo
primúm appctunt,tumreli¿fo curru,pedites enfibus certant. Diodorus. In prxliis cateruis vri, in quibus erant
ienamillia armatorum,exVegetio intelligo.Supra vmbilicum erant nudi,fed opericbatur,maleautcm,icuto
1ongo;quiaad amplitudinem corporis, parum lato, au&ores Liuius,Polybius: item Virgilius, Scutes protetticor-
foralongis. adftaturamhominislonga,prolibitu cuiufque ornata, quibuldam animalium formis,paulIum emi-
nentibus.Diodorus. qui 8c hoc,Galeaxrca’paullo eminentiori caput muniunt, in qua aut cornua,aut aoium,
vclquadrupedum eifigiesfculpta. tubas quoq; cos habere in bellis, idem teftis. Gladij erant graues, Polybio.
0 prxlongi,Liuio.acfinemucronibus,adhoctantùmvtiles,vtdefuper,in hoftem impingérentur.(vnde,yi//èro»--
furgit inenfem,Virgilius,ccnfore Scruio) Strabóni. quibusimpetentcs capitahoftiü abfeindebant. fed male fabrican,
& ex molli ferro,vt habet Polyxnus 8. quare dc iifdcm,fic ex Polybio Suidas,itafunt parati,vt primo
Ímpetu vnam plagam inferant.-dcinde ftatim ita curuantut 8c infle&untur in Iongitudinem 8c latitudincm, vt
nififpatium reccdendi 8c pede corrigendi dederis, celcriter alteri¿fus illorlim fit irritus. fpathas vocat Diodorus,
xneaqj catena à dextero látete pendentes. Laudar nihilominus hunc Gallicumcnfcm(machxram)IuI.
Pollux.Circum collum áureos torques gc ftare[La¿?ea colla Auroinnctlnntur-, V irgilius.5] ac circa brachia ac ma-
nus, brachialia,& qui honores gerunt,veftes tin¿fas, atq; auro variegatas, docent Polybius, Strabo,& Diodorus.
[AtqueaureaveJlts\Vit^\.]Qoxa\\io aáomabant^gladios,&(cuta,Plinius. Thoraces ferreos edam quidam
ornabant auro.Diodorus. Prxlium incuntibus,his Cantus,vlulatus, clamores, tripudia ,& quatientium fcuta
in patriumquendammorem,horrendusarmorum crepitus,tantus, vtcirctimftantiaomnia loca vocem cmit-
tere viderentur. Polybius & Liuius. Canibus quoque pugnare aiunt Strabo 8c Diodorus. Secum etiam in
bello ducebant, (fi fides apud Athcnxum Pofidonio) parafitos : à quibus laudes ipiorum cum cantu prxdicari
volebant: Diodorus fane idem confirmar. Si feliciorescumhoftcprxliati fucrunt,Diis captiuos immolare fo-
Jent.’Vt ex Sofipatre credit Athenxus.Cum à pugna redeunt,audi Straboncm,capita hoftium dccollis cquo-
fumfuípendunt,&fpe¿faculigratiaanteportasopidorumaffigunt. Nobilium vero, audi Diodorum, capita
aromatibus vnda, jn thccis condunt,fumma diligentiaoftendentcs cahoipicibus : nullo predo ea vel parentibus
l i i i
E l
,dbus vel aliis reddunt. Liuius fcribit, hos Pofthumij corporis ipolia,caputqueprxcifum, ouantes, in tempio
.quod fandiffimum eft apud ebs,intuliffe. Purgato inde capite» vt mos iis eft,caluam auro cxlauiffe.-idq; facrum
yariis fuiffe,quofolcnnibuslibarent:poculumq;faccrdotibus effet, ac templi antiftidbus. vndehxc Silius, At
Celt a vacui capitis circumdarefuetiyOjJa (nefas) attro&mcnfis ea focaiaferuant. D c horum cqueftris pugnx conftitu-
tione,quam trimarcifiam nominant, lege Paufaniam in Phqcicis.item de Silodunis, vt Athenxus, fiue Soldu-
ris,vt Cxfar eos vocat, lege ipfos,& fi lubet,addc his, qux habet Leo Imp.de Bellico apparatu i8. numero 88.
Nunc ad vifam horum familiärem. In omni Gallia, (teftis.Cxfar)qui in aliquo funt numero atquc honore,ge- u
nera funt duo,alterum eft Druidum.alterum eft equitum. Hi cum eft vfus, atq, aliquod bellumincidit,omnes “
c in eo verfantur : atqueeorum, vtquifquts eft genere copiiique ampliffimus, ira plurimos circafc ambados, “
dientcfq? habet.Illi rebus diuinis intcrfuq|,facra publica & priuata procurant, religioncsinterpretantur,&c. De Druidibus
nam plcbsferuorum habetur loco, in hos ea omnia funt iura, quxdominis inferuos. Liberos fuos, nifi adole- videqu* dixi-
ucrintjVtmunus militixfnftinerepoilìnt.palàm adferedirenónpatiuntur. Filiumquein puerilixtatcinpu-musMtabul,t
blicoinconfpedu patris ailìftere,turpe ducunt. Viri quantaspecunias ab vxoribus dods nomineaccepcrint, Galli*c*farù.
tantas ex fuis bonis,xftimadone fada,cum dotibus communicant.huius omnis pecunix coniundim ratio ha- u
betUTjfrudufqsfcruantur. vter eorumvitafuperarit, adeumpars vtriufqj cumrrudibus fuperiorum tempo- “
rum peruenit. Viri in vxorcs.ficuti in liberos,vitxnecifq5 habent poteftatem,&c. hxc ex Cxfare 6 . Gallic.vbi<c
plura. Horum muliercs fpcciofas,magnitudine 8c roboreviris fimiles,facit Diodorus:fccundas 8c bonas cdu-
catrices,fiue,vt Strabo,pariendoedueandoqjfcliccs. Hascumliberis vnà lauantcs in balnea ollas cum pultc
detuliffe, fcribit Plutarchus 8. Conuiual. Harumdignitatumexemplum habecxciufdcmde Virtutib.mulic-
rum.vbi tradir morem inoleliiffe,vt pacis 8c belli cum feminis inirent concilia,atq; arbitrio earum hxc com-
mitterent. hoc idem Polyxnus 7. Sedcùm mulieres habeantfpeeiofas,inquiunt Athenxus 8c Diodorus, ad
mares tarnen, fiue amorcm puerilem, prxter modum funt cupidiores. An verè : nonputauerim de Gallis generation
atfpeciatimpotius de Braccata, in qua Maifilienfes,Grxca gensrquorum mollitiem effceminatoique
mores redarguunt apud Suidam, adagia,Maffiliam nauiges.Ad hanceandem quoqj relego hxc D. dementis
9. Rccog. apud Gallos lex prifea conftituit,nuptum tradi publicè pueros, nec opprobrium ex hoc aliquod du-
. cii Strabonem de iifdem loqui puto, vbi ait, turpe non iudicari, fi adolefcentes flore xtatis abutantur. De
Celtis, hoc Stobxi quoque non negligendum, apudhosnempc grauius animaducrti in eum qui peregrinum,
quàm qui einem occideritrhuic enim exilium,illi mors panaftatuitur.anin Heraclia via forte hie mos?Quod
ad veftitum attinet,faga ferunt, [V.irgatis lucent fagulis-, Virgilius. ] tefte Strabone: 8c ex lana texunt,quas lxnas
vocant(chlenaspotius,putatCaiaubonus^) 8c braccis vtuntur, circum extends, vtilaxis vt dicitLucanus.-
Loco tuni carum vtuntur vefte fiifili manicata, vique ad pudenda 8c nates dimiffa. Dimidiaffc nates Gallica palla
tegtt. fic habet Martialis. Hadtenus apud nos hac plane forma genus vcftis in vfu eft, quam noftrates pallat-
rock, vel corruptè paltrock (rocknobis veftem fignificatj nominant. Ariftotelem7. Politicor. eandem velie
verifimile,vbi dicit Gallos beeui tegumento veftiri. Idem Martialis etiam horum veftis* bardocuculli Santo-
nicimeminit. Sed&his aliud genus veftimenti,de quo Plinius hoc, Lanx per fecoa&x veftem faciunt, 8c fi
addatur acctum,etiam ferro refiftitsGalliarum,vt arDitror,inucntum. Idem fcutulis diuidere veftem, hos in-
ftituiffe. Apud Ifidorum ex Plauto hxc verba rcferuntur, Lineo cooperta eft tcxtrino Gallia. Annulis dicit *
vti,in digitis Diodorus:tantiimin medio,Plinius. Iumentis deleitari, Cxiàr audfcor. Nunc de vi ¿his rationc, *
Fidfilia in vfu habent denfa,ac floribus diftindfa. Ccenant fedendo omnes,non in fedibus,fed infoio» fupcrlu-
porum aut canumftratispcllibus. [intoris,Strabo]Miniftranteispueriiuniores»xtate tenera.Iuxta eos ignes
fiunt : queis ollx funt & vcrua plena carnibus. Diodorus,maximè fuillis tam recentibus, quàmfklitis, fed 8c
omnisgcneris carnibus* fed plerumque cibus cum ladfeeft: tefte Strabone. Sed 8c Athcnxi ex Pofidonio
verba,en vide,Celtx fieno fubftratolibationespropinantfupcrligneismenfis,àterraparum cxftantibus. Panis
8c is paucus, fpancm hunc fermento leuiorem eos facerc, annotauit Plinius, ] cibus eft caro multa elixa in
aqiia,vel fuper prunis aut in vcrutis affa:huius leonummodo ambabus manibus artusintegros tollunt,morfu-
quedilaniant:&fiquidxgriusdiuellatur,exiguoidcuIteIloprxcidunk Apponuntinconuiuiispifces,qui
fluuios accoIunts&: InteriorisfiucExrcrioris marislittora:eofqueaffos,cum fàìe,aceto,& cymino,quod etiam
pofitioni iniiciunt. Conuiux plures fi ac ccenam conueniant, in orbem confident. In medio prxftantiifimi
iedes eft, eius nimirum qui bellica dexteritate, vel nobilitate generis, vel diuitiis ceterosanteit. Quifunt à
poculis,potum ferun t in vafis ollx fimilibus,aut fi(ftilibus,aut argenteis. Ex eadem materia funt & patinx,quibus
aduehunt cibaria : xnex tamcn aliquibus : nonnullis patinarum loco caniftra lignea, vitilibus contexta.®
Locupletcs vinum bibunt,ex Iraliapctitum, vel Maflìlienfium regione, 8c id mcrum, incerdumaqux paullu-
lum adfundentes:dercoma nuncupant. Sorbillant autem paullatim ex codcm poculo,frcquentius pitiffantes.
Poculadextrafiniftraquemanu puer circumfert. Sed,&rrugemadidapotum adebrietatem feciffc, Plinius
audfor.Ex hordeo potum,quern Z y thum appellant,facerc:& alium ex aqua in qua fauum mellis lauerint,Dio-
dorus. Immo multipliccs potusad vini fimilitudine eos affedfare,Ammianus. Sed&humanis carnibus vefci,
lego apudDiodorum. anhoftium forte? hocenim hosfeciffe adThermopylas» ex Paufiinia conftat. an vero
quod homines immolare folcant ? hocipfum enim ex Plinij fententia, parum àmandendoabeft. DeScordi-
difcis Gallis nihilominus legimus apud Sext. Rufum,eos ex captiuorum capitum offibus fanguinem aliquan-
'do bibiffe humanum. Hoipites etiam ad epulas vo cant, &: qui fint, qua cauffa vencrintpoft ccenam rogant.
Diodorus. Confueuerant quoquefumpto cibo,ad verborum,prout eafus intulir, concertationemfurgentcs,
exprouocatione certareinuicem, nullahabita vitx cura, idque hocmodo,vtrefertapud Athenxum Pofido-
nius, Armati fefe inuicem ab vmbratilem pugnam prouocant, fummaiquc tantümmanus ac gladiorum cu-
fpides confer unt,mutuò parcentes, nonnumquam advfque vulnera res procedit: ac turn irritati, nifi qui ad-
funt eos dirimant»ac inhibcanr,ad mortem vfque proeliantur. Non pauentis funera Gallia, hinc forte Horatius.
Prifcis quoque temporibus mos apud illos fuit,vtappofitis pecudum artubus femur iumeretftrenuiflimus, 8c
fi quis aliusid fibi vendicaret,adalteriusinteritum vfquegladiispugnarent. Alij aurum argentümvein thea-
tfo accipiunt» aut doliorum vini certumnumerum ,&vbiiureiurandopolliciti funtidfeperpeffuros, cuius'
cauffa dona acccper unt,muneraque accepta in timi s 8c cariflimis ami cis difpartiti iunt,fupinos fe diftendunt,
8c in feutis iacent,adftante qui gladio iugulum fodiat, 8c exfeindat. In terra fuper ftratogramine dormiunt.
Polybius.in ferarum autem pcllibus, Diodorus.De Braccata vero hoc, ex Athenxi 13. mihi perfuadco, vbi
hxcf Super pcllibus fxpiùs cum duobus catamitis concumbunt. Grxcorum Maflìlienfium, non vcrorum vc-
X X z Ecrumqü»