ex melle conficere, & vinum emtum bibere,apud Diodorum legimus : fed hx c forte circa oram Mediterranei
marissnam potu ex frumento foluto eos vti fcribit Horns, & Plinius, (eumq; carliam & cxriam vocat) &
ex critico,vt Diofcorides, eumque carmi nominat. Z y thum Lufitanos bibere, vini enim parum habere,tra-
dit Strabo, parumq; ìllud quod habent, ftatim in conuiuiaeumcognatisinfumunt. Horum potum ex fruge
madida fadum, vetuftatemferre,annotauit idem Plinius 14. cap. 22. Hac de cauià forte Hiipanos inter eas
gentes numerar Athen*us,qua: inebriari ioleant. Idem quoque de Celtibcris fcribit Plato. Parum autem
vini apud eos fuifle Strabonis tempore,ex co verifimilc £ft,quod Vopifeus fcribat Probum Imp.Hiipanis pri-
mùm permififfe ve vites haberent, vinumque conficcrent. Duram omnibus & adftridam parfimoniam tri-
buie Trogus. & quamuis ditiflìmi,vt habet Athen*us,aquam bibunt, foli cibum capiunt,vt fumptuose incedane.
Neq; in feftos diesvllus epularum apparacus : tefte Trogo. Eruca: filueftris femini eos loco finapi vti,
fcribitDiofcorides.Pliniusfcribiteos fuo *uo glande in fecundis menfishabuifle.fed ex harum farina etiam
panem confìciebant, Strabo. Hunc autem leuiorem effe ceteris aie Plinius : quòd cum fermento condiant.
Humieosdecumbere, eundem tèftem Plinium habeo.Breui vtunturvefte acnigra, Diodorus. Striges'nomi-
nac Hifpanorum veftium genus,Ifidorus Originum 19.cap. 2 . Bellum quàm ocium malunt ; cùm cxtrancus
deeft, domi hoftem qua:runt,fiTrogum audias. In bello non equi tes modo,fed & pedites robore,malorum-
que tolerantia ca:teris excellentiores habent. Pnelia aggrediùnturcarminibus,tefte eodcm,& Silio,vbi in-
quic, Rifu iarn moris iberi Carmina fulfatafundentem barbara cetra. Et duobus gladiis filiti,cum equeftri certaroi-
ne fuperiores euaferint, ex equis defiliunt. pediteiq; pugna adiuuant,quod idem Suidas de Ccltiberis. Gla-
dij hi, vt ex Liuio & Polybio conftat,brcuitate ágiles erant,adpropiorempugnamhábiles, & cum mucroni-
bus; ita vt pundim, non c*fim ferirent. Suidas tamen Celtiberorum gladiorum pr*ftantiam eo predicar,
quòd pungane acriter,& idum vtraq; manu potentcr ferant. G*fis quoq; vfos fuiffe,docet Athen*us;cum
rradat Romanos iis dimi care, & ex Hifpanis didiciffe. Hosverò eas ab Afris habuiffe,cx Polluce verihmile
Et, qui vocat gaffam Libycam,haftamq; dicitferream. Galeas ferunt *reas. Cruribus ocreas ex pilis fadas
aduoluunt, Diodorus. Leui armatura,peltis,iaculo,funda,eos vti,Strabo audor. Linteis purpura pr*textis,
& candidiffimis tunicisindutipradiabantur, vti tradit Polybius. Et quamuis tragicisftolis & variis amidi tu-
- nicis,etiam ad pedes demiffis veftiti, in publicum prodibant, tefte Athena:o, nihilo tamen ad bella gerenda
ideo erant ignauiores,ac minus fortes. H * c corum armatura,& veftitusmilitaris. ExAriftotelisy. Politic,
non omittendum duco, quòd rotcolumella: circadefondorumfepulcraftatuifolent, quot quifq; hoftesoc-
ciderit. Ncque hocSilij 13. T e llu re ( v t perhibent) is mos an tiq u u s, ib era Ex am in a objeten us confum it corpora v u ltu r .
^dBlianus hocpeculiariter de Barcaris fcribit, atque tantummodo de iis qui in bello perierunt: qui autem ex
morbo, igne cremati di eie. Procliueeis effe tranfoare ilumina, ait Cariar, eorumq; omnium confoetudinem
effe, vt fine vtribus adexcrcitumnon eant. In Salluftianis fragmentislego his morem foiile, vt in bella eun-
tibu,s iuuenibus parentum fada memorentur à matribus. Plurimis militares equos & arma, ianguine ipfo-
rum cariora effe, tradiditTrogus. Solent criatoxicum fine vllo dolore necans,fibi parare,exherba quadàm
apio fimili,vtillud ad quamis fortuna incerta in promtu haberent, audore Strabone. Florus diciteos venenum
ex taxis arboribus ad hoc exprìmere. Huius etiamapud Plinium mentio eft, fed ex baccis taxi. Atq;
h * c de gente in genere, nuncfpeciatim de nonnullis. L v s i t a n i fortilfimi, fed latrociniis infames, agrofi
que minime colunt,funtq; infidiadi, indagandiip periti; celeres, leues, &verfatiles.(Zytho eos vti diximus.)
Butyrum eis olei vium fupplet. Vafis vtuntur cereis. Coreaceis vii funt nauigiis, vique adBrutum. Magnas
autem onerarias naues habuiffepoftea, ex Strabone liquct,quarumquenumerum cum Africanòrum square
minimè veretur. Fidem huic facit quoq; Sidonius, in Panegyrico Maioriani. Apud hos carbafa quoq; pri-
mùm reperta,annotauitPlinius.Talis horum vita. Eodemq; modoetiam viuunt C a l l a i c i ,A s t v r e s &:
C a n t a b i l i ; vfquc ad Vafcones &Pyrena:os montes. quod docent Varrò de Re Ruftica,Dion,Iofcphus,&
Strabo.apudquem&Diodorum de his plura. I n d i g e t e s afperos dicit Sex. Auienus,& Gens if ia d u ra , gens
fe r a ven atib u s, Lu firififc in h a re n s . De Cantabris audi Silium Italicum, libro tertio:
C antaber ante omnes hyemififc, a fiu f,fa m ififc ImbeUes iamdudum an no sfrau erterefiasco:
In u itfu fip a lm am tfc ex om n ife rre labore N e c v itam fin e M a rte fa t i, q u iffeom n is in arm is
C M iru s am or fo fu lo , cum f ig ra in can u it a ta s L u c ís cauffa f it a , d rd am n a tum v iu e re fa c i.
Celtiberos vocat Strabo togatos, &: dicit eis quondam omnium maxime feros inhumanofquc hábitos, fed
effe gentem populofam&pecuniofam. Silius, bellacem:
H is fu g n a cecidiffe dec us, c o rf uffa crem ari.
Idem Strabo iudicatTvRDETANOs omnium dodiflimos.-quòd vtanturgrammatica,& antiquitatis habeant
confcriptamonumenta,ac poematibus & metris incluías leges.Carpetanos,Vacca:os,Lacéranos, & Callai-
cos,nobiles gentes idem vocat. Sed de his vltimisnonpoffumnon denuo Silium adducerc,vbi ait:
m ifit diues G alleciafubem C a t erafem in e u s fe ra g it labo r: addere fa lco
B arb a ra n tw c fa t r iis v lu lan tem carm ina Unguis, S em in a ,(ir im fre fio te Harem v e rte re a ratro ,
N unc fe d is a lte rn o fè r cufia verb ere te rra Segne v ir is , q u idq u id d u ro fin e M artegerendum e ft,
y_sid m m erum refonas gaudeñtem f lauderò cetras. C a llà ic i coniux o b it irre q u ie ta m a r iti.
H a c req uies, luduftL v i r is , ea f ie r a v o lu fta s . , . .
Et quia ad feminas peruentum,Trogum idem conteftari audiamus: Feminz,inquit, res domciticas,agro-
rumq; culturam adminiftrant. viri armis 8c rapinis inferuiunt. Idem apud Strabonem,qui addit eas cum pe-
pererint, fuos viros decumbcreiubere.iiiq; miniftrare. Interq;operandumipfeià:pcnumero infantes lauant
&inuoluunt,adalueumalicuius fluminis acclinantes. Viris quotànnis telas fuas publice proponunt, &qua:
fuorum fuffragio plurimum elaboraffe vifa fuerit, illi maximum honorem deferri annotauit ex Ni colao quo-
dam Stobxus cap.deTemperanti. Apud Cántabros vk-muiicri dotem adfert,&filia:ha:redesinftituuntur,
& ab his fratres in matrimoni umelbcantur. Harum vcftitu & ornatum apud eundem legereefl: ex Artemi-
doro.Strufturas huius regionisjmateriajvirgultis.ftramentisjarundinibusj&frondcconftitiffe, ex Vitruuio
intcllioimus. Parieres habent quos apffcliant formaceos,quoniam in forma circumdati, vtrimq; duabus itabulisinfarciuntur
veriùsquàminftruuntur,Plin.35.cap.i4.DcrcligioneprifcorumHifpanorumpauca apud
auélorcs reperio. atque ha:c tantum apuddiélum Straboncm : Lufitanos nempe Marti caprum immolare,
p n e t e r e a captiuos & equos. coniicere, & futura pra:diccrc cxcaptiuorum extis. quin& ritu Gra:corum hc-
catombasinftituere. item gymnica certamina. Arufpicina: minimè imperitos fuiffe ex Lampridij de Alex.
Seuero dido, difeimus, quodhic nempe cos in hac arte Yiciffe fcribat. Aceítanos Martcm(quem Nccyn vocant)
cantJcolere,apud Macrobium inuenio. Callaicos niliilde Dijs fentircquidamaiunt. Celtiberos autem & eorura
vicinos circa Septentrionem,innominatnm quendamDcum nodu, in plenilunio, ante portam,cum totisfamiliis
choreas ducendo, totamq; riodem feftam agendo, verierari. Ex Plinio tamen conftatantiquitus Saguntinos co-
luiffe Dianam, ibidem à Zacynthiis aduedam,annis ducentis ante excidium Troia:. Hìec de gente. Sed vt aper-
tius aliquanto huius ingenium fe prodat,hiftoricis paucisid offenderelubet. Vettones quo tempore primùm in
Romanorum venerantpoteftatem,&:quofdam centuriones videbant deambulandi caufla hac illac fledere, opinati
eòs iniànire,du cesie ad tabernacula eis pra:bucre: putabantenim aut in tabernáculo quiete fedendum aut
pugnandum effe, fimplicitatishoc. Vide^Elianum 2. Variarum,cap.5. Bello Cantábricomatres liberosfuos nc-
carunt,neinhoftiummanusperuenirent.Pucrparcntesfracrefq; captos omnes interfecit,ferrum nadus: mandante
patre. Itemq; mulier qua:dam vnà fecum captos. Quidam ad ebrios vocatus, coniecit fe in rogum. liberratis
amoris nótx. Quofdam eorum captos & in crucem fumxos Pxana cecidiffe tradunt. mortis contemtus. Hcec ex
Strabone. SequentiaexTrogo:Celebratur bello Punico ferui illiuspatientia,quivltus dominum, inter tormenta
rifu exultauitjfcrenaq; lietitiacrudclitatemtorquentium vicit. infignisfortitudinishocexempIum.Sa:pè tormcn-
tis pro filentio rerum creditarum immortui. adeòillisfortiortaciturnitatis cura, quàm vita:. Poffenthuiufmodi
cxempla plura ex aüdoribushuc adduci.' Sed hxcpauck degentis genio fofficiant. & adrcgionis,folique natura:
delcriptioncmaccingamur. & primùm deeiusfertilitate. Fertiliorem eam facit Trogus A fricàaùt Gallià.; cùm
neque vt illa violento fole torreatur.ncq; vt ha:c aflìduis ventis fatigetur, fed media inter vtramq;:hinc temperato
calore, inde fclicibus&tempeftiuis imbri bus, in omni genere frugum fcecunna eft. Nam, vtPhiloftratusfcriptum
reli quit, hiccarii temperies talis eft,qualis autumni tempore in Attica effe folet. Hinc vere de cahxc apud Soli-
num: Terrarum plaga comparanda oprimís,nulli pofthabenda,frugis ac foli copia ; fiuc vinearios prouentus refpi-
cere,fiuearborariosvelis. Omni materia affluir, qua:cunq; aut precio ambitioià eft,aut vfuneceffaria. Aurum &
argentum fi requiras,habet:ferrariisnumquam deficit;necceditvitibus,vincicolea.Nihilin eaotiofum.nihilfteri-
le. quidquidcuiufcumq; negat meffern,viger pabulis. etiam qu3e arida funtacfterilia,rudentemmatcriamnauti-
cis fubminiftrant. Hxc eadem confirmar Pomponius,his verbis: Viris,equis,ferro,flumbo,argento,auroq-, tarn abundant,
dr adeo fertiUsyVificubi obfenuriam aquarumeffeeta drfui dijfimilis eli, lintim tamen autJpartum a Ut. Turdetaniam autem
(fiue Ba:ticam)hinc excipit Strabo, qui tradithanc vtrifque ita abundare,metallis nempe &c frugibus, vt nulla iacis
laudario eius pra:ftantia: inftitui poflèt. Atq; horum omnium tam foecunda, vt nonipfis tantùmincolis, referente
codem Trogo;verùm etiam Italia:, vrbiq; Roman* fufficiat. Arque h*c generatim. Diftinòtiùs autem paullulum
Strabo;qui docet huius Hiípani* regiones omnes non a:què frugíferas ac felices:minimeq; cas,qu* metallis abun-
dent. Eius etiam magnam partem incommode habitari,propter montes & filuas, atque campos exili terra prardi-
tos. neque vbiq;aquisiatisirriguam, vt circa Carpetaniam aut Celtiberiam,&parte eius Septcntrionalem Oceano
obie<ftam:vbi peifimè degi tur,propter montium alpcritatem,& aeris frigi ditatem.car etq; h^c pars omnino frugibus.
fHunc trarirum voluitrfortè Iuucnalis Satyra 3.vbi inqui t , vitanda efiHifiania.) At ora eius,qua Mcdi-
terraneum attingit mare, oleis, ficubus, vitibus, aliifque idgenus plantis ( etfi his mediterranea non omnino ca-
reantjabundat. Adeò vt non inconcinnè hoc Silij, iam fiepiùs citati,hic adiungam,
Nec Cereri terra indocilii, nec inhojpita Baccho, Nullat^ Palladia fefe magis arbore toUit.
In Ltifitania etiam, ea in primis parte qua: inter Tagumfluuium&Artabros eft, folum felix, quod adfrugcs &
pccus attinetùtemq; auri &: argenti, & fimilium rerum copia. Confirmar de eadem hoc Athcna:us 8. quoque. Et
verfus Meridiem fita,tefte Plinio,felix eft omnis regio,tota nempe Borica h *c cun&as prouinciarum diuite cultu,
& quodam fertili ac peculiari nitore pr*cedit. In eadem tanta pabuli ketitia, vt nifi abftinentia interpellata fagina,
vt apud Trogum eft, fuerit, pecora rumpantur. Sed non tantum terra, fed & mare etiamquodhanc Turdetaniam
alluit,iequè fertile.-abundat enim omni oftreorum,concharum,purpurarumq;genere,etiamq; thynnorum: '
quorum hicqua:ftuofa pifoatio. & inde condita varij generis iàliamenta. Atque hucuique de fummo terr* corio.
Nunc autem de metallorumfub eo abftruforumprodigiofis diuiriis. Totam Hiipaniam icatereauri,argenti,ferri,
plumbi nigri albiq; metallis, atteftantur Plinius & Strabo. De auri argentiqj copia etiam fidem facit iacrahifto-
ria i.Machab.cap.S.necnon Iofephus 2. Belli Iudaici 16. Sed plurimum in montibus aridisfterilibufq;, in quibus
nihilaliudgignitur. quiauri bono coguntur(vt cum Plinio loquar) fértiles effe, vtfunt circa Baftctaniam Si Orc-
taniam,in quibus auri metalla deferibit Strabo. Idem in Argenteo monte non procul à Caftulone, argenti etiam
circaIlipam,S¿ vtramq; Sifaponem, (adBabylam ciuitatem,vthabct Polybius. ) in Meleffum finibus, vbi Oringis
vrbs, tradit Liuius incolas argentum fodere. Ad Tagum quoq; in montibus effe fe&uras mctallicas. apud Cotinas
ars aurumq;nafci,apud eundem Strabonem legimus. Galleria: regioiaudiTrogumjieris ac plumbi vberrima: auro
quoq; ditiifima,adeò vt etiam aratro frequenter glebas aureas exfcindant. Eandem Galleciam, Afturiam, &: Lufi-
taniam,*què omnium metallorumfcecundamjpr^dicat Plinius. Inter auri ramenta inuentas aliquando folibras
glebas,fcriptum reliquitStrabo.Idem ex Phalereo,etiam Diodorus,qui ait quofdam qui in argento effodiendo oc-
cupantur,talentum Euboicum fingulis tribus diebus percip'ere.Ibyllam ciuitatcm nominat Stephanus,apud quam
auri & argenti fodinas effe dicit.Maxima argenteorum fodina eft apud Carth^ginem Nouam,ab vrbc ad xx.ftadia
diflìta. vbixL. milliahominum in labore veriantur.-atq; in fingulosdies P. R. viginti quinqué millia drachmarum
inde tributa fuiffe, tefte Strabone,credimus. Vicena millia pondo argenti annis fingulis Afturiam, Galleciam, &:
Lufitaniam prxftitifle, tradit ex aliorum fide Plinius. Eodem .audore,argenti puteus eft,Bebe:lo nomine,qui c c c.
pondo Annibali fubminiftrauerit in dies. Hunc circa Pyren*os foiffc,ex eo forte quis coniiciat,quòd addit, Aqui-
tanos aquas ex co egerere. Argenti exPyren^otum nati incendio (cuius hiftoriam lege apud Strabonem, &Dio-
dorum)tanta fuit copia,vtPhosnices,quumillud auehcrent,atq;argentum onuftisnauibusfuperarer,loco plumbi,
ancoris illud fubderent;àut,vt Ariftoteli placet, (circa Tartcffum,)ipfas inde ancoras fabricauerint.Turdetanos argentéis
pr*fcpibus(lacimaribus mauult interpretari Cafaubonus)5c doliis vfos, annotatum eft à Strabone. Sed &
ilumina aliquot huius regionis aurum ferre, inter quos Tagus,nemo non veterum foriptorum meminit.nccminùs
à Poeris celebratur, vt àluucnale, Statio; item Silio hoc verfu.
Hic certant Pallóle tibi Duriafg, Tagupfr
Arguunt horum mctallorum copiamtor dudihinc à Romanis triumphi,& in iis aliata aurine argenti vis admiranda.
quorum locuples & fide dignus teftis Liuius plurimis in locis. Exempli cauia vnum aut alterum fubnedere
vifum. M.HcIuiùs hunc tulit in *rarium,argenti infedi quatuordecim millia pondo foptingenta trigintaduo. &:
fignati bigatorum xv 11.millia xxm. Ofccnfus argenti cxx. millia ccccxxxvin.Cn.Cornelius Lentulus auri mille
& quingcnta pondo quindecim, argenti viginti millia,fignati denarios triginta quatuor millia,& quingentos quin-
quaginta. Qu*dcM.PortioCatone,QJFuluioFiacco, Q^Minucio,L. Stcrtinio,Tib.Graccho,C. Calpurnio,
L.Quindio Crifpino, M. Fuluio Nòbiliorc, Albino, aliifq; apud eundem leguntur, videant qui huius regionis in-
fignem.metallorumopem ftuperc velint. adeò vt Ant.Auguftinus redé dixerit, Hiipaniam id temporis Romanis
eo loco fuiffe,quo nunc America Hiipanis. Egonclongus firn,ad aliarne conferò, quorum acque beata cftHiipa-
T T nia,vc